Strona główna » Księgowość » Poradniki » Sposoby kontrolowania i wpływania na poziom należności

Sposoby kontrolowania i wpływania na poziom należności

29 kwietnia 2005, 06:00

REKLAMA

Analiza finansowa: Należności to kwoty pieniężne należne jednostce gospodarczej od innych podmiotów, głównie z tytułu sprzedaży towarów, usług i produktów, powstające, jeśli moment sprzedaży nie pokrywa się z momentem otrzymania środków pieniężnych1. Należności są zatem wynikiem dokonywania sprzedaży na tzw. kredyt handlowy (kupiecki), polegający na odroczeniu płatności na termin określony zwykle na fakturze bądź innym dokumencie.

W ustawie o rachunkowości należności nie zostały zdefiniowane odrębnie, a do ich określenia stosuje się ogólną definicję aktywów. Są to zatem kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych².

Jak zaznaczono w ustawie, jest to jedynie prawdopodobny wpływ korzyści ekonomicznych, a więc przedsiębiorca, udzielając kredytu handlowego, podejmuje pewne ryzyko związane z kredytowaniem klienta. Specyfika tej grupy aktywów jest taka, że prawnie są to aktywa należące do sprzedawcy (odraczającego płatność), natomiast fizycznie są w posiadaniu odbiorcy, który w tym czasie nimi obraca. Ze względu na to, że udzielony kredyt handlowy jest nieoprocentowanym (w okresie udzielonego terminu płatności) obcym źródłem finansowania działalności, jest poszukiwanym przez kupujących dodatkowym źródłem zasilania w środki.

Kredyt handlowy w obecnej gospodarce zarówno polskiej, jak i światowej jest czymś naturalnym, a długość udzielanego terminu płatności stała się wręcz narzędziem walki konkurencyjnej. Istnieje bowiem dodatnia zależność między terminem udzielanego kredytu a wielkością obrotów realizowanych przez przedsiębiorstwa. Generuje to korzyści w postaci na przykład zwiększenia obrotów, ale tworzy również zagrożenia, gdy – przykładowo – upadłość odbiorcy spowoduje utratę przyszłych wpływów.

Niejednokrotnie przedsiębiorcy w walce o klienta nie zważają na termin udzielanego kredytu ani na jego jakość, co skutkuje znacznym wzrostem memoriałowych („papierowych”) zysków i przyrostem należności w pierwszej fazie. Jeżeli scenariusz będzie optymistyczny, to należności zostaną uregulowane, a zyski przedsiębiorcy znajdą odzwierciedlenie w przypływie środków pieniężnych. Rzadko jednak zdarza się tak, że wszyscy partnerzy płacą w terminie. Opóźnienie płatności powoduje zamrożenie środków na dłuższy od zakładanego termin, niektóre należności natomiast mogą nigdy nie wpłynąć do przedsiębiorstwa, powodując straty. Należy zaznaczyć, że powstawanie złych długów jest jedną z najczęstszych przyczyn głębokich kryzysów podmiotów gospodarczych, kończących się niejednokrotnie ogłoszeniem upadłości. Występowanie w obrocie gospodarczym dużej ilości zalegających należności (nie chodzi tu tylko o należności z tytułu dostaw i usług) jest przyczyną powstawania tzw. zatorów płatniczych, które mogą ulegać jeszcze większemu nasileniu wskutek restrykcyjnej polityki pieniężnej państwa. Może wówczas dojść do zachwiania płynności finansowej w ujęciu makroekonomicznym³.

Płynność finansowa to warunek niezbędny do przetrwania jednostki na rynku. Aby firma w przyszłości mogła powiększać swoje zasoby, musi dodatkowo, obok płynności, charakteryzować się zyskownością – rentownością dodatnią. Wielu teoretyków i praktyków finansów twierdzi, że nie można osiągnąć rentowności w długim okresie bez zachowania płynności finansowej. Jest to niewątpliwie prawda, jeśli weźmiemy pod uwagę przebieg wydarzeń w momencie utraty przez firmę płynności finansowej (przykład 1).

Przykład 1

Firma „Rino” korzysta z kredytu w rachunku bieżącym do wysokości określonego limitu. Ponieważ bank udostępniając firmie określone środki podejmuje ryzyko, wymaga okresowych sprawozdań od jednostki, aby monitorować jej kondycję finansową. Jednym z obszarów zainteresowania banku jest płynność finansowa podmiotu, która świadczy o zdolności do terminowego regulowania wszelkich wymagalnych zobowiązań. Jeżeli bank na podstawie analizy sprawozdań przedsiębiorstwa zidentyfikuje pogłębiające się problemy z płynnością finansową, podejmie decyzję o obniżeniu limitu kredytowego, aby zmniejszyć prawdopodobne straty z tytułu niewypłacalności klienta. W praktyce dla przedsiębiorcy oznacza to ogromne utrudnienia i pogłębienie problemów z płynnością płatniczą. Do uregulowania zobowiązań będą potrzebne środki z innych źródeł. Najczęściej pozyskiwane są one przez skrócenie terminu udzielanego kredytu kupieckiego i próbę wydłużenia spłaty zobowiązań wobec dostawców. Dla odbiorców proponowany krótszy kredyt handlowy powoduje, że firma staje się dla nich mniej atrakcyjna i zaczynają dokonywać zakupów gdzie indziej, natomiast dostawcy, identyfikując problemy z wypłacalnością, zaczynają uzależniać sprzedaż od dokonania zapłaty za wcześniejszą dostawę. Następuje zatem zawężenie rynku i w ten sposób kłopoty z płynnością zaczynają oddziaływać na rentowność. Jeżeli menedżerowie firmy nie określą planu restrukturyzacji, to może się to skończyć upadkiem firmy. Mogą oni również poszukiwać na rynku partnera, który dofinansuje przedsiębiorstwo, jednak wówczas inwestor może wymagać korzyści z tego tytułu i ostatecznie stać się współwłaścicielem decydującym o losie firmy.

Zależność między płynnością a rentownością jest niejako odwrotna, a sukcesem zarządzających jest znalezienie pewnej strategii pozwalającej optymalizować te dwie „wielkości” jednocześnie – maksymalizować rentowność przy bezpiecznym poziomie płynności finansowej.

Z pewnością można stwierdzić, że należności są pozycją aktywów, która znacząco wpływa na rentowność i płynność. Zazwyczaj bowiem wysoki poziom należności to udzielany na długi termin kredyt kupiecki, co jest metodą na maksymalizację obrotów, z drugiej zaś strony należy brać pod uwagę ryzyko w aspekcie płynności finansowej, ponieważ zwiększa się rzesza firm, które mogą zwyczajnie nie zapłacić.

Klasyczne metody pomiaru stanu należności w przedsiębiorstwie

Za proces gospodarowania należnościami, przez który określa się m.in.: termin udzielanego kredytu kupieckiego, skalę finansowania kontrahentów, skuteczność inkasa, odpowiedzialny jest dyrektor działu finansów w przedsiębiorstwie. Stosuje on wiele metod służących monitorowaniu i kształtowaniu poziomu należności w stosunku do na przykład majątku całkowitego, aktywów obrotowych czy sprzedaży. Wzrost udziału należności w całości aktywów świadczy o wzroście poziomu finansowania odbiorców nie tylko przez wydłużenie terminu ich inkasa, ale także udzielanie kredytu kupieckiego nowym kontrahentom bądź tym, którzy dotychczas płacili gotówką albo był im udzielany kredyt manipulacyjny. Z kolei wzrastający udział należności w przychodach ze sprzedaży może świadczyć o świadomej łagodnej polityce kredytowania, podyktowanej chęcią ekspansji na nowe rynki albo o nieprawidłowościach występujących w dziale windykacji bądź błędnej strategii zarządzania tą grupą aktywów.

Bez względu na okoliczności wzrost stanu należności determinuje wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy i wpływa na poziom bezpieczeństwa w zakresie płynności. Dlatego tak ważna jest okresowa i systematyczna analiza tej wielkości aktywów.

Zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w praktyce do oceny stanu i zmian poziomu należności stosowane są następujące wskaźniki⁴:

• udział należności w majątku ogółem