ABC początkującego podatnika VAT

• eksport towarów,

• import towarów,

• wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,

• wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Czynności te podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy.

Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności:

• z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy,

• z tytułu przychodów z samodzielnej działalności (np. z umów zlecenia i o dzieło, z działalności wykonywanej osobiście przez artystów, literatów, naukowców, dziennikarzy), jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Ważne!

Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Zasadą jest, że osoby rozpoczynające działalność gospodarcza są zwolnione z VAT. Zwalnia się od podatku podatników, u których wartość sprzedaży opodatkowanej nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty wyrażonej w złotych odpowiadającej równowartości 10 000 euro. Do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku.

Do wartości sprzedaży nie wlicza się też odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług zwolnionych od podatku, a także towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.

Limit uprawniający do zwolnienia dotyczy całego roku. W przypadku podatników rozpoczynających działalność w ciągu roku limit zwolnienia będzie niższy. Podatnik rozpoczynający wykonywanie czynności opodatkowanych VAT w trakcie roku podatkowego jest zwolniony od podatku, jeżeli przewidywana przez podatnika wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży, kwoty 10 000 euro. W 2006 roku limit zwolnienia za cały rok wynosi 39 200 zł. Jest to tzw. zwolnienie podmiotowe z VAT.

W tym miejscu trzeba wspomnieć o zwolnieniu dla rolników ryczałtowych. Rolnicy ryczałtowi są zwolnieni z VAT, gdy dokonują dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej oraz świadczą usługi rolnicze. W przypadku prowadzenia przez rolnika ryczałtowego korzystającego ze zwolnienia także działalności innej niż działalność rolnicza do wartości sprzedaży uprawniającej do zwolnienia podmiotowego dokonywanej przez tego podatnika nie wlicza się sprzedaży produktów rolnych pochodzących z prowadzonej przez niego działalności rolniczej.

Rolnik ryczałtowy w zakresie prowadzonej działalności rolniczej dostarczający produkty rolne jest zwolniony z obowiązku:

• wystawiania faktur,

• prowadzenia ewidencji dostaw i nabyć towarów i usług,

• składania w urzędzie skarbowym deklaracji podatkowej,

• dokonania zgłoszenia rejestracyjnego do VAT.

Pomimo że podatnik będzie zwolniony podmiotowo z VAT, nie oznacza to, że nie musi prowadzić żadnych ewidencji do VAT.

Powinien on sprzedaż wykazywać w prowadzonej ewidencji, która pomoże w określeniu momentu przekroczenia limitu zwolnienia z podatku.

Podatnicy zwolnieni od podatku są obowiązani prowadzić ewidencję sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym.

Wyjątkiem są tu zwolnieni z VAT rolnicy ryczałtowi, którzy nie muszą prowadzić tej ewidencji. Jednak w jednym przypadku przepisy nakładają na nich obowiązek prowadzenia tej uproszczonej ewidencji sprzedaży do celów VAT. Będzie to miało miejsce wtedy, gdy rolnik ryczałtowy zamierza zrezygnować ze zwolnienia. Rolnik ryczałtowy, który zamierza zrezygnować ze zwolnienia, jest obowiązany prowadzić ewidencję sprzedaży, przez okres co najmniej 3 kolejnych miesięcy poprzedzających bezpośrednio miesiąc, od którego rolnik ten rezygnuje ze zwolnienia.

W przypadku stwierdzenia, że podatnik nie prowadzi tej ewidencji lub prowadzi ją w sposób nierzetelny, naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej określa wartość niezaewidencjonowanej sprzedaży w drodze oszacowania i ustala podatek przy zastosowaniu stawki 22-proc., bez prawa obniżenia kwoty podatku należnego.

• towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, z wyjątkiem: energii elektrycznej (PKWiU 40.10.10), perfum i wód toaletowych (PKWiU 24.52.11), kosmetyków upiększających do ust i oczu (PKWiU 24.52.12), kosmetyków do manicure i pedicure (PKWiU 24.52.13), pudrów kosmetycznych i higienicznych – z wyłączeniem przeznaczonych dla dzieci (PKWiU ex 24.52.14-00), pozostałych kosmetyków upiększających do twarzy (PKWiU 24.52.15-00.10), dezodorantów osobistych i preparatów przeciwpotowych (PKWiU 24.52.19-50.00), preparatów do higieny intymnej (PKWiU 24.52.19-90.10), środków higienicznych kosmetycznych, gdzie indziej niewymienionych (PKWiU 24.52.19-90.3), preparatów toaletowych dla zwierząt (PKWiU 24.52.19-90.60), kosmetyków i wyrobów perfumeryjnych, pozostałych, gdzie indziej niesklasyfikowanych (PKWiU 24.52.19-90.90), kart do gry – z wyłączeniem kart do gry dla dzieci (PKWiU ex 36.50.41-00), cygar, również z obciętymi końcami, cygaretek i papierosów z tytoniu lub namiastek tytoniu (PKWiU 16.00.11), tytoniu do palenia (PKWiU 16.00.12-30), tabaki (PKWiU ex 16.00.12-90.20),

• nowych środków transportu,

• terenów budowlanych oraz przeznaczonych pod zabudowę.

Ze zwolnienia nie mogą też korzystać podatnicy świadczący usługi prawnicze oraz usługi w zakresie doradztwa, a także usługi jubilerskie i podatnicy niemający siedziby lub miejsca zamieszkania na terytorium kraju.

Ważne!

Od potwierdzenia zarejestrowania podatnika podatku od towarów i usług jako podatnika VAT czynnego lub podatnika VAT zwolnionego należy uiścić opłatę skarbową w wysokości 152 zł.

Trzeba pamiętać, że w przypadku osób fizycznych, prowadzących wyłącznie gospodarstwo rolne, leśne lub rybackie, za podatnika uważa się osobę, która złoży zgłoszenie rejestracyjne VAT-R.

Podatnik, który utracił prawo do zwolnienia od podatku lub zrezygnował z tego zwolnienia, może dopiero po upływie 3 lat, licząc od końca miesiąca, w którym utracił prawo do zwolnienia lub zrezygnował z tego zwolnienia, ponownie skorzystać ze zwolnienia podmiotowego. Podobny termin obowiązuje rolników ryczałtowych, którzy zrezygnowali ze zwolnienia z VAT. Mogą oni po upływie 3 lat od daty rezygnacji ze zwolnienia ponownie skorzystać ze zwolnienia z VAT. Zwolnienie obowiązuje pod warunkiem pisemnego zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego przed początkiem miesiąca (kwartału), od którego podatnicy ci ponownie chcą skorzystać ze zwolnienia.

Po utracie lub rezygnacji ze zwolnienia z VAT na podatniku ciążą obowiązki, które musi wypełnić, żeby rozpocząć swój byt podatkowy jako podatnik czynny VAT. Pierwszym obowiązkiem jest złożenie zgłoszenia rejestracyjnego w zakresie podatku od towarów i usług VAT-R.

Trzeba pamiętać, że podatnicy prowadzący działalność gospodarczą są obowiązani przed dniem wykonania pierwszej czynności opodatkowanej złożyć naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie rejestracyjne. Podatnicy zwolnieni podmiotowo od podatku lub wykonujący wyłącznie czynności zwolnione od podatku mogą złożyć zgłoszenie rejestracyjne, chociaż nie muszą. Jeśli złożą takie zgłoszenie, to naczelnik urzędu skarbowego zarejestruje ich jako podatników VAT zwolnionych. Złożenie tego zgłoszenia będzie miało wpływ na późniejsze ich zgłoszenie po utracie lub rezygnacji ze zwolnienia z VAT.

Jeżeli podmioty zwolnione z VAT rozpoczną dokonywanie sprzedaży opodatkowanej, utracą zwolnienie od podatku lub zrezygnują z tego zwolnienia, obowiązane są do złożenia zgłoszenia rejestracyjnego VAT-R. W przypadku natomiast podatników zarejestrowanych jako podatnicy VAT zwolnieni będą oni zobowiązani do aktualizacji tego zgłoszenia również na druku VAT-R.

Różnica w wypełnieniu druku będzie polegała w tym przypadku na tym, że w rubryce VAT-R, określającej cel złożenia zgłoszenia, podatnik VAT zwolniony zakreśli – aktualizacja danych, a podatnik, który wcześniej się nie zarejestrował jako podatnik zwolniony (ale będący zwolnionym podmiotowo z VAT), zakreśli – cel rejestracyjny.

Na wniosek zainteresowanego naczelnik urzędu skarbowego jest obowiązany potwierdzić, czy podatnik jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny lub zwolniony. Zainteresowanym może być zarówno sam podatnik, jak i osoba trzecia, mająca interes prawny w złożeniu wniosku.

Podmioty wykonujące działalność gospodarczą składają zgłoszenie rejestracyjne do naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu. Jeśli czynności te wykonywane są na terenie objętym zakresem działalności dwóch lub więcej urzędów skarbowych, to osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej zgłoszenie VAT-R składają do naczelnika urzędu skarbowego właściwego ze względu na adres siedziby, a osoby fizyczne ze względu na miejsce zamieszkania.

Należy pamiętać, że jeżeli dane zawarte w zgłoszeniu rejestracyjnym ulegną zmianie, podatnik jest obowiązany zgłosić zmianę do naczelnika urzędu skarbowego w terminie 7 dni, licząc od dnia, w którym nastąpiła zmiana.

Oprócz obowiązków rejestracyjnych, które spoczywają na podatniku po utracie lub rezygnacji ze zwolnienia przysługują mu też pewne uprawnienia. Podatnik może odliczyć VAT, czyli podatek naliczony od zakupów sprzed utraty zwolnienia. Za zgodą naczelnika urzędu skarbowego podatnik może pomniejszyć kwotę podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającą z dokumentów celnych oraz o kwotę podatku zapłaconą od wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, a także o kwoty podatku naliczonego wynikające z faktur dokumentujących zakupy dokonane przed dniem utraty zwolnienia, pod warunkiem:

• sporządzenia spisu z natury (remanentu) zapasów tych towarów posiadanych w dniu, w którym nastąpiło przekroczenie kwoty limitu oraz

• przedłożenia w urzędzie skarbowym spisu z natury w terminie 14 dni, licząc od dnia utraty zwolnienia.

Kwotę podatku naliczonego stanowi iloczyn ilości towarów objętych spisem z natury i kwoty podatku naliczonego przypadającej na jednostkę towaru, z podziałem na poszczególne stawki podatkowe. Oznacza to, że remanent powinien być sporządzony z uwzględnieniem podziału towarów według poszczególnych stawek VAT. Następnie należy ustalić kwotę podatku naliczonego przypadającą na jednostkę towaru. W tym celu należy ustalić sumę podatku naliczonego wynikającą z faktur towarów znajdujących się w zapasach w dniu sporządzania remanentu i kwotę tę podzielić przez ilość towarów wynikających z tych faktur. Pozwoli to na ustalenie kwoty podatku naliczonego przypadającej na jednostkę towaru. Iloczyn tak obliczonej kwoty i pozostałych w magazynie na dzień remanentowy towarów pozwoli wyliczyć podatek do odliczenia.

Podobne zasady odliczenia podatku naliczonego stosuje się również do podatników, którzy rezygnują z przysługującego im zwolnienia, pod warunkiem pisemnego zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o rezygnacji ze zwolnienia przed początkiem miesiąca, w którym rezygnują ze zwolnienia.

Dotyczy to małych podatników, czyli tych podatników podatku od towarów i usług, u których wartość sprzedaży (wraz z kwotą podatku) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 800 000 euro. W przypadku prowadzącego przedsiębiorstwo maklerskie, zarządzającego funduszami powierniczymi, będącego agentem, zleceniobiorcą lub inną osobą świadczącą usługi o podobnym charakterze, z wyjątkiem komisu – jeżeli kwota prowizji lub innych postaci wynagrodzenia za wykonane usługi (wraz z kwotą podatku) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty odpowiadającej równowartości 30 000 euro. Przeliczenia kwot wyrażonych w euro dokonuje się według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na pierwszy dzień roboczy października poprzedniego roku podatkowego, w zaokrągleniu do 1000 zł. Wartości tych limitów za poprzedni rok, czyli 2005, wynoszą dla 80 000 euro – 3 503 000 zł, a dla 30 000 euro 131 000 zł.

Mały podatnik może wybrać metodę rozliczeń polegającą na tym, że obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania całości lub części należności nie później niż 90 dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi. W tym celu musi najpierw złożyć pisemne zawiadomienie do naczelnika urzędu skarbowego w terminie do końca miesiąca poprzedzającego okres, za który będzie stosował tę metodę. Uregulowanie należności w części powoduje powstanie obowiązku podatkowego w tej części. Wybór wspomnianej metody kasowej przy rozliczaniu VAT, wiąże się też z obowiązkiem składania deklaracji VAT i to w okresach miesięcznych. Mali podatnicy, którzy wybrali metodę kasową, składają w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe za okresy kwartalne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym kwartale.

Z możliwości wyboru tej metody mogą korzystać również podatnicy, którzy utracili lub zrezygnowali ze zwolnienia z VAT w ciągu roku. Mali podatnicy rozpoczynający w ciągu roku podatkowego wykonywanie czynności opodatkowanych, jeżeli przewidywana przez nich wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży, kwot 80 000 euro lub 30 000 euro, mogą wybrać kasową metodę rozliczania VAT.

Ważne!

Mały podatnik może wybrać metodę rozliczeń polegającą na tym, że obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania całości lub części należności, nie później niż 90 dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.

Podatnik, który utracił w 2006 roku zwolnienie z VAT, będzie wyliczał proporcje do okresu prowadzonej działalności od kwoty 80 000 euro (3 133 000 zł) lub 30 000 euro (117 000 zł) obowiązującej w tym roku.

Konsekwencją utraty lub rezygnacji ze zwolnienia z VAT jest obowiązek składania deklaracji VAT. Podatnicy są obowiązani składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe VAT-7 za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po każdym kolejnym miesiącu. Mali podatnicy, którzy nie wybrali metody kasowej, oraz rolnicy ryczałtowi, którzy zrezygnowali ze zwolnienia, mogą również składać deklaracje podatkowe za okresy kwartalne VAT-7K. Powinni jednak w terminie do końca kwartału poprzedzającego kwartał, za który będą po raz pierwszy składać kwartalną deklarację podatkową, zawiadomić w formie pisemnej naczelnika urzędu skarbowego. Podatnicy mogą ponownie składać deklaracje podatkowe za okresy miesięczne, nie wcześniej jednak niż po upływie czterech kwartałów, w których rozliczali się za okresy kwartalne, po uprzednim pisemnym zawiadomieniu naczelnika urzędu skarbowego, w terminie do ostatniego dnia kwartału, za który będzie składana ostatnia kwartalna deklaracja podatkowa. Płacący VAT, którzy utracili prawo do stosowania metody kasowej, tracą prawo do składania deklaracji podatkowej za okresy kwartalne, począwszy od rozliczenia za miesiąc następujący po kwartale, w którym nastąpiło przekroczenie kwot limitów określonych dla posiadania statusu małego podatnika.

Zasady te dotyczą też małych podatników, którzy rozpoczęli działalność opodatkowaną w trakcie roku po utracie zwolnienia z VAT. W tym przypadku przekroczenie kwot limitów uprawniających do posiadania statusu małego podatnika powoduje utratę prawa do rozliczania się metodą kasową oraz do dokonywania kwartalnych rozliczeń, począwszy od rozliczenia za miesiąc następujący po kwartale, w którym nastąpiło to przekroczenie, oraz w następnym roku podatkowym.

Podatnik zwolniony podmiotowo nie wystawia faktur VAT. Poświadczeniem sprzedaży jest w takim przypadku paragon z kasy fiskalnej (jeśli podatnik zwolniony jest zobowiązany do jej posiadania) lub rachunek zwykły.

W przypadku importu podatek naliczony stanowi suma kwot podatku wynikająca z dokumentu celnego oraz kwota podatku należnego od importu usług, kwota podatku należnego od dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca, oraz kwota podatku należnego z tytułu wewnątrz- wspólnotowego nabycia towarów. Oprócz tego początkujący podatnik VAT musi wiedzieć, że istnieją liczne ograniczenia przy towarach i usługach, od których prawo do odliczenia podatku nie przysługuje.

Jest to faktura VAT, która ma poświadczać przeprowadzone operacje podatnika czynnego VAT. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dostawy towarów lub świadczenia usług, dokonywanych przez podatników zarejestrowanych jako podatnicy VAT czynni lub zwolnieni, jeżeli miejscem opodatkowania tych czynności jest terytorium państwa członkowskiego inne niż Polska lub terytorium państwa trzeciego i dla tych czynności podatnicy ci nie są zidentyfikowani dla podatku od wartości dodanej lub – w przypadku terytorium państwa trzeciego – podatku o podobnym charakterze. Podatnicy są obowiązani przechowywać oryginały i kopie faktur oraz faktur korygujących, a także duplikaty tych dokumentów do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Dokumenty te przechowuje się w oryginalnej postaci, w podziale na okresy rozliczeniowe i w sposób pozwalający na ich łatwe odszukanie.

Przy wystawianiu faktur VAT istnieje jeszcze jedno niebezpieczeństwo związane z mylnie podaną stawką podatku. W przypadku gdy osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku, jest obowiązana do jego zapłaty. Tak samo będzie, w sytuacji gdy podatnik wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku wyższą od kwoty podatku należnego.

Trzeba tu zauważyć, że w przypadku wystawienia innego dokumentu sprzedaży niż faktura, np. paragonu, w którym wykazano kwotę podatku należnego, mimo że sprzedaż podlegała zwolnieniu od podatku od towarów i usług, wystawca paragonu nie ma obowiązku zapłaty wykazanej kwoty podatku (zobacz postanowienie Naczelnika Urzędu Skarbowego w Radomsku z dnia 19 maja 2005 r., nr USIII/443-19/05).

Warto pamiętać, że faktury korygujące oraz duplikaty faktur do faktur wystawianych i przesłanych w formie elektronicznej przesyła się w tej samej formie. W przypadkach gdy przeszkody formalne lub techniczne uniemożliwiają wystawianie i przesłanie dokumentu w formie elektronicznej, podatnik wystawia ten dokument w formie papierowej, zamieszczając na nim adnotację, że odpowiednio faktura korygująca lub duplikat faktury dotyczy faktury wystawionej w formie elektronicznej. Faktury wystawione lub otrzymane w formie elektronicznej przechowuje się na terytorium kraju w sposób umożliwiający, na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej, natychmiastowy, pełny i ciągły dostęp drogą elektroniczną tym organom do tych faktur, w szczególności zapewnienie możliwości udokumentowanego poboru i wykorzystania tych faktur przez te organy, w tym ich wydruku, jak również zapewnienie czytelności tych faktur.

 

W ciągu 14 dni od daty utraty zwolnienia należy dostarczyć do urzędu spis z natury. W przypadku rezygnacji ze zwolnienia należy o tym fakcie poinformować naczelnika urzędu skarbowego przed początkiem miesiąca, w którym się rezygnuje.

Początkujący podatnik VAT ma możliwość wyboru okresu rozliczeniowego. Może składać deklaracje co miesiąc lub rozliczać się kwartalnie. Przy rozliczaniu kwartalnym niezbędne jest powiadomienie o takim wyborze naczelnika urzędu skarbowego.

Rozliczanie VAT wiąże się z prowadzeniem ewidencji zakupu i sprzedaży VAT. Na podstawie zapisów z tych ewidencji podatnik wypełnia deklaracje miesięczne VAT-7 lub kwartalne VAT-7K.

 

Bogdan Świąder

 

- ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.)

- rozporządzenie rady ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) (Dz.U. nr 89, poz. 844)