Jak ustalić podstawę opodatkowania VAT oraz moment powstania obowiązku przy obrocie wierzytelnościami

Przychodem w przypadku obrotu wierzytelnościami jest przychód uzyskiwany ze sprzedaży nabytych wierzytelności lub w związku z uregulowaniem długu (jego części) przez dłużnika, czyli 35 000 zł.

Podstawę opodatkowania na gruncie VAT stanowi różnica pomiędzy wartością nominalną wierzytelności cedowanej a kwotą otrzymywaną przez dotychczasowego wierzyciela, czyli 9000 zł.

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia przez spółkę faktury dokumentującej wykonanie usługi, nie później jednak niż w 7. dniu, licząc od dnia wykonania usługi (przez dzień wykonania usługi należy rozumieć dzień, w którym zawierana jest umowa cesji).

Wierzytelność jest to prawo majątkowe, które może być przedmiotem obrotu gospodarczego. Sprzedaż wierzytelności została uregulowana w Kodeksie cywilnym. Wierzyciel może przenieść wierzytelność na osobę trzecią. Sytuacja taka oznacza w praktyce zmianę wierzyciela. Przeniesienie takie określane jest jako przelew wierzytelności, czyli cesja. Stronami umowy przelewu wierzytelności są: cedent, czyli podmiot, który przed zawarciem umowy był wierzycielem – zbywca wierzytelności, oraz cesjonariusz, tj. podmiot, który z danym wierzycielem – cedentem zawarł umowę cesji – nabywca wierzytelności.

Skutki podatkowe obrotu wierzytelnościami na gruncie VAT budzą nadal kontrowersje. W piśmie z 23 grudnia 2004 r. (nr PP3-06021297/2004/AK/15198 BM6; pismo to stanowi odpowiedź na interpelację poselską) Ministerstwo Finansów wyjaśniło, że skup wierzytelności w celu ich windykacji we własnym zakresie lub odsprzedaży mieści się w pojęciu faktoringu, a w konsekwencji usługa tego typu podlega opodatkowaniu podatkiem VAT bez możliwości skorzystania ze zwolnienia od podatku.

Przyjęcie takiego stanowiska oznacza, że spółka, kupując wierzytelność w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, świadczy na rzecz dotychczasowych wierzycieli usługę opodatkowaną stawką 22%. Podstawę opodatkowania w tej sytuacji stanowi, jak wyjaśnił Europejski Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniu w sprawie C-305/01, różnica pomiędzy wartością nominalną wierzytelności cedowanej a kwotą otrzymywaną przez dotychczasowego wierzyciela (bez znaczenia jest, jaką kwotę faktycznie otrzyma nabywca wierzytelności, sprzedając ją lub ściągając dług).

Jednocześnie należy uznać, że o ile umowa zawarta między stronami umowy cesji wierzytelności nie stanowi inaczej, ustalone wynagrodzenie jest kwotą brutto, a więc zawiera już podatek VAT. W celu ustalenia podstawy opodatkowania i kwoty podatku VAT należy zastosować tzw. metodę „w stu”.

Jeśli chodzi o moment powstania obowiązku podatkowego, to, zgodnie z art. 19 ust. 4 ustawy o podatku od towarów i usług, powstanie on z chwilą wystawienia przez spółkę faktury dokumentującej wykonanie usługi, nie później jednak niż w 7. dniu, licząc od dnia wykonania usługi (przez dzień wykonania usługi należy rozumieć dzień, w którym zawierana jest umowa cesji).

Nie każda forma zbycia wierzytelności podlega opodatkowaniu. Jeżeli firma dokonuje zbycia wierzytelności własnej jako formy odzyskania choćby części zapłaty wynikającej z tej wierzytelności, nie stanowi to w zakresie VAT ani dostawy towarów, ani świadczenia usług, w związku z czym nie podlega VAT. Problem ten był omawiamy w nr. 5 „MONITORA księgowego”.

Odpowiedź należy rozpocząć od wskazania wątpliwości co do klasyfikacji przychodów uzyskiwanych z obrotu wierzytelnościami w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Z jednej strony wskazać można wyjaśnienia organów podatkowych, w których prezentują stanowisko, że przychody takie zaliczyć należy do przychodów z praw majątkowych, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (por. przykładowo pismo Naczelnika Urzędu Skarbowego Wrocław Fabryczna z 10 października 2003 r., nr PDI-415-3168-134/03). Z drugiej jednak strony część organów podatkowych stoi na stanowisku, że przychody takie zaliczyć należy do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (przykładowo Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w piśmie z 28 grudnia 2004 r., nr BD-G 188-2004).

Biorąc pod uwagę obydwa stanowiska, należy stwierdzić, iż prawidłowe jest pierwsze z zaprezentowanych. Przemawia za tym definicja pozarolniczej działalności gospodarczej, którą jest, zgodnie z art. 5a pkt 6 updof, działalność zarobkowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły, prowadzona we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych przychodów ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–9 updof.

Niezależnie jednak od przyjętego stanowiska przychodem w przypadku obrotu wierzytelnościami jest przychód uzyskiwany ze sprzedaży nabytych wierzytelności lub w związku z uregulowaniem długu (jego części) przez dłużnika. W omawianym przypadku przychodem tym jest kwota 35 000 zł.

Tomasz Krywan

konsultant podatkowy