Zakup nieruchomości inwestycją firmy - zapisy w księgach

Wydawać by się mogło, że każdą zakupioną nieruchomość należy traktować tak samo. Jednak nic bardziej mylnego. Dla celów rachunkowości główne znaczenie będzie miało jej przeznaczenie. Oznacza to, że inaczej będziemy traktować zakupioną nieruchomość, którą zamierzamy używać na potrzeby działalności jednostki, a inaczej, gdy kupujemy ją, by czerpać z tego zakupu korzyści finansowe. Te pierwsze nieruchomości będziemy traktować jako zwykłe środki trwałe. Natomiast nieruchomości nabyte w celu czerpania korzyści, przykładowo z przyrostu jej wartości lub czynszów, należy ewidencjonować jako inwestycje na koncie „Inwestycje w nieruchomości”.

Takie postępowanie wynika z zasad ogólnych rachunkowości. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości inwestycje w nieruchomości to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z:

1) przyrostu wartości tych aktywów,

2) uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub

3) uzyskania innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej,

a w szczególności te nieruchomości, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści.

Podobną definicję nieruchomości inwestycyjnej znajdujemy w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości Nr 40. W świetle MSR nieruchomość inwestycyjna to nieruchomość (grunt, budynek lub część budynku albo oba te elementy), którą właściciel lub leasingobiorca w leasingu finansowym traktuje jako źródło przychodów z czynszu lub utrzymuje w posiadaniu ze względu na przyrost ich wartości, względnie obie te korzyści, przy czym nieruchomość taka:

1) nie jest wykorzystywana przy produkcji, dostawach towarów, świadczeniu usług lub czynnościach administracyjnych, ani też

2) nie jest przeznaczona na sprzedaż w ramach zwykłej działalności jednostki.

Ważną sprawą związaną z zakupem i posiadaniem takich nieruchomości jest sposób ich wyceny. Nieruchomości zaliczane do inwestycji mogą być wyceniane (nie rzadziej niż na dzień bilansowy) według:

1) zasad stosowanych do środków trwałych (określonych w art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości),

2) ceny rynkowej bądź inaczej określonej wartości godziwej.

Zasadnicza różnica polega na tym, że w przypadku gdy wycena nieruchomości zaliczonej do inwestycji następuje według zasad wyceny stosowanych do środków trwałych, obiekty należące do tej nieruchomości (np. kotłownia, winda) będą stanowić odrębne obiekty. Natomiast te same obiekty w przypadku wyceny nieruchomości według ceny rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej będą stanowić integralną część budynku.

Sposób wyceny inwestycji w nieruchomości powinien być określony w polityce rachunkowości w Państwa firmie.

W zasadzie z ujęciem początkowym nie powinno być problemów, gdyż zakupioną nieruchomość należy wprowadzić do ksiąg w cenie nabycia. Należy jednak pamiętać, że przyjęta kwota, po której wprowadzą Państwo nieruchomość do ksiąg rachunkowych, musi odzwierciedlać aktualną wartość na dzień przyjęcia. Nie można np. wprowadzić do ksiąg rachunkowych nieruchomości po cenie zakupu, jeżeli wartość, po jakiej została zakupiona, wynika z indywidualnych zapisów w umowie (wartość była zawyżona lub zaniżona). Jeśli taka sytuacja miałaby miejsce w Państwa firmie, to należałoby określić wartość godziwą tej nieruchomości na poziomie np. cen rynkowych.

Inaczej już będzie w przypadku wyceny na dzień bilansowy. Przy zastosowaniu zasad wyceny obowiązujących dla środków trwałych wartość początkową należy skorygować o odpisy amortyzacyjne, umorzeniowe lub też z tytułu trwałej utraty wartości. Natomiast aktualizując wycenę na dzień bilansowy, można się posłużyć wartością godziwą, która będzie stanowiła cenę rynkową. Należy jednak pamiętać, że wartość ta powinna odzwierciedlać cenę podobnej nieruchomości przy uwzględnieniu jej rodzaju, lokalizacji, stanu i przeznaczenia. Przy wycenie nieruchomości inwestycyjnych metodą rynkową międzynarodowe standardy zalecają jednostkom korzystanie z usług wykwalifikowanego rzeczoznawcy.

Jak to już zostało wcześniej zaznaczone, do ewidencji księgowej nieruchomości inwestycyjnych służy konto „Inwestycje w nieruchomości”. Na koncie tym dokonywana jest ewidencja zwiększeń stanu (przychodów), zwiększeń wartości początkowych oraz zmniejszeń stanu (rozchodów) nieruchomości zaliczonych do inwestycji. Konto to może wykazywać tylko saldo debetowe, które wyraża stan inwestycji w nieruchomości.

Na stronie Wn tego konta ujmuje się:

1) zakupione w celach inwestycyjnych nieruchomości - wprowadzone do ksiąg po cenie nabycia (konto przeciwstawne - „Rozliczenie zakupu niefinansowych aktywów trwałych”),

2) koszty opłat notarialnych i wpisu do ksiąg wieczystych (konto przeciwstawne „Rozliczenie zakupu niefinansowych aktywów trwałych” lub „Rozrachunki z tytułu nabycia rzeczowych aktywów trwałych”),

3) nieruchomości wytworzone we własnym zakresie do celów inwestycyjnych - wprowadzone do ksiąg po koszcie wytworzenia (konto przeciwstawne - „Środki trwałe w budowie”),

4) nieruchomości inwestycyjne wniesione w formie aportów (konto przeciwstawne - „Kapitały/fundusze własne” lub „Rozrachunki z tytułu wkładów niepieniężnych na kapitał zakładowy”),

5) przekwalifikowanie nieruchomości ze środków trwałych na inwestycje (równolegle przeniesienie umorzenia zapisem: Wn konto „Odpisy umorzeniowe środków trwałych”/Ma konto „Umorzenie inwestycji w nieruchomości”) - konto przeciwstawne „Środki trwałe”.

Na stronie Ma tego konta ujmuje się:

1) sprzedaż nieruchomości zakwalifikowanej do inwestycji - wartość ewidencyjna netto (równolegle: przeniesienie umorzenia i odpisów aktualizacyjnych: Wn konto „Umorzenie inwestycji w nieruchomości”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości” oraz zarachowanie przychodu: Wn konto „Rozrachunki z tytułu zbycia rzeczowych aktywów trwałych”/Ma konto „Przychody ze sprzedaży i likwidacji niefinansowych składników aktywów trwałych”) - konto przeciwstawne „Pozostałe koszty operacyjne”,

2) przekwalifikowanie nieruchomości z inwestycji do środków trwałych (równolegle przeniesienie umorzenia) - konto przeciwstawne „Środki trwałe”.

Do konta syntetycznego „Inwestycje w nieruchomości” wymagane jest prowadzenie ewidencji analitycznej (szczegółowej). Ewidencja szczegółowa powinna być prowadzona według poszczególnych obiektów stanowiących odrębne nieruchomości. Powinna ona przede wszystkim umożliwiać ustalenie wartości początkowej poszczególnych nieruchomości inwestycyjnych, z uwzględnieniem ewentualnych ulepszeń.

Ewidencja zmniejszeń wartości początkowych nieruchomości zaliczonych do inwestycji z tytułu systematycznych (planowych) odpisów amortyzacyjnych oraz odpisów aktualizujących w razie trwałej utraty przez nie wartości dokonywana jest na koncie „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”. Konto to może wykazywać wyłącznie saldo kredytowe, które oznacza wielkość dotychczasowego umorzenia inwestycji w nieruchomości oraz ewentualne obniżenie wartości początkowej w związku z dokonanymi odpisami aktualizującymi.

Do konta „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości” powinna być prowadzona ewidencja analityczna (szczegółowa) w zakresie odpisów amortyzacyjnych oraz odpisów aktualizujących - według poszczególnych obiektów nieruchomości inwestycyjnych.

Powinna ona przede wszystkim:

1) zapewnić ustalenie prawidłowej wysokości odpisów amortyzacyjnych dla celów bilansowych i podatkowych,

2) umożliwiać ustalenie ewentualnych różnic spowodowanych stosowaniem odmiennych zasad amortyzacji dla celów bilansowych i podatkowych,

3) umożliwiać kontrolę prawidłowości zaliczania odpisów amortyzacyjnych do właściwych okresów sprawozdawczych,

4) dostarczać danych szczegółowych o odpisach aktualizujących wartość nieruchomości inwestycyjnych i ich rozliczaniu.

Należy pamiętać, że do ewidencji analitycznej prowadzonej do konta „Inwestycje w nieruchomości” powinna być dostosowana ewidencja analityczna w zakresie konta „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”.

Saldo Ma konta „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”, odzwierciedlające sumę sald Ma kont analitycznych prowadzonych dla poszczególnych nieruchomości inwestycyjnych, pomniejsza wartość początkową nieruchomości inwestycyjnych stanowiącą saldo Wn konta „Inwestycje w nieruchomości”. Wynika to z obowiązku wykazywania w bilansie tych aktywów według wartości netto.

Należy pamiętać, że koszty związane z bieżącym utrzymywaniem nieruchomości zaliczanych do inwestycji, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. b ustawy o rachunkowości, zalicza się w momencie poniesienia do pozostałych kosztów operacyjnych.

Na tej samej podstawie zarówno pożytki z nieruchomości inwestycyjnych, jak i przychody ze zbycia tych nieruchomości zarachowywane są w księgach rachunkowych jednostki do pozostałych przychodów operacyjnych.

Poniżej przedstawiono typowe księgowania, które ujmuje się na tym koncie, a które mogą się przydać Państwu w przyszłości.

Mając na uwadze powyższe zasady, przykładowa ewidencja księgowa operacji związanych z inwestycją w nieruchomości może przebiegać następująco:

1. Przyjęcie nieruchomości inwestycyjnej do ewidencji bilansowej według ceny zakupu (w cenie nabycia): Wn konto „Inwestycje w nieruchomości”/Ma konto „Pozostałe rozrachunki”.

2. Nieruchomość inwestycyjna wytworzona we własnym zakresie - przyjęcie do ewidencji według kosztu wytworzenia: Wn konto „Inwestycje w nieruchomości”/Ma konto „Środki trwałe w budowie”.

3. Przyjęcie nieruchomości inwestycyjnej wniesionej jako wkład rzeczowy na pokrycie kapitału podstawowego (zakładowego) lub jego podwyższenie: Wn konto „Inwestycje w nieruchomości”/Ma konto „Pozostałe rozrachunki” - gdy wniesienie musi nastąpić przed rejestracją kapitału w rejestrze sądowym, lub „Kapitał podstawowy” - gdy wniesienie powoduje równoczesne powstanie (wzrost) kapitału, np. w firmach osób fizycznych. Ewentualna nadwyżka wartości inwestycji nad wartością nominalną udziałów lub akcji (tzw. agio) księgowana jest na zwiększenie kapitału zapasowego Ma konto „Kapitał zapasowy”.

4. Nieruchomość inwestycyjna nabyta w drodze zasiedzenia (przez jednostki inne niż przedsiębiorstwa państwowe) lub uzyskana w drodze darowizny: Wn konto „Inwestycje w nieruchomości”/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne”.

5. Nieruchomość inwestycyjna przekwalifikowana ze środków trwałych:

a) wartość początkowa: Wn konto „Inwestycje w nieruchomości”/Ma konto „Środki trwałe”,

b) dotychczasowe umorzenie: Wn konto „Odpisy umorzeniowe środków trwałych”/Ma konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”.

6. Odpisy amortyzacyjne oraz odpisy aktualizujące, spowodowane trwałą utratą wartości nieruchomości inwestycyjnych: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”.

Uwaga: Jeżeli odpis aktualizujący dotyczył nieruchomości inwestycyjnej objętej uprzednio aktualizacją wyceny, to odpis z tytułu trwałej utraty wartości pomniejsza różnicę netto z wyceny odniesioną na kapitał z aktualizacji wyceny (Wn konto „Kapitał z aktualizacji wyceny”), a ewentualna nadwyżka obecnego odpisu nad różnicą netto z wyceny obciąża konto „Pozostałe koszty operacyjne”.

7. Koszty związane z utrzymaniem nieruchomości inwestycyjnej (np. remontów, podatków i opłat kosztowych, dozoru): Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto zespołu 1, 2, 3, 5, 6.

8. Przychody z nieruchomości inwestycyjnych (czynsze, przychód z tytułu sprzedaży): Wn konto „Pozostałe rozrachunki” (wartość ogółem brutto)/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne” (przychód netto) i Ma konto „Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego” (VAT należny).

9. Rozchód sprzedanej nieruchomości - wyksięgowanie z ewidencji bilansowej:

a) wysokość dotychczasowych odpisów: Wn konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

b) nadwyżka wartości początkowej przekraczająca dotychczasowe odpisy: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”.

10. Wniesienie jako wkładu do spółki - gdy nieruchomość inwestycyjna nie stanowi przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części:

a) wysokość dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych: Wn konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

b) wartość początkowa przekraczająca dotychczasowe odpisy amortyzacyjne: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

c) wartość wkładu w cenie określonej w umowie (statucie) spółki: Wn konto „Długoterminowe aktywa finansowe”/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne”,

d) przeniesienie różnicy między wartością rynkową wkładu (równą cenie określonej w umowie spółki) a niższą od niej wartością ewidencyjną (księgową) wkładu: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Kapitał z aktualizacji wyceny”, oraz równolegle korekta ceny nabycia udziałów (akcji) o dokonany odpis aktualizujący: Wn konto „Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe”/Ma konto „Długoterminowe aktywa finansowe”.

11. Wniesienie jako wkładu do innej jednostki - gdy nieruchomość inwestycyjna stanowi przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część:

a) nominalna wartość udziałów (akcji): Wn konto „Długoterminowe aktywa finansowe”/Ma konto „Pozostałe rozrachunki”,

b) dotychczasowe odpisy amortyzacyjne przedmiotu wkładu: Wn konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

c) wartość początkowa przekraczająca dotychczasowe odpisy amortyzacyjne: Wn konto „Pozostałe rozrachunki”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”.

Uwaga: Różnicę (saldo) powstałą na koncie „Pozostałe rozrachunki” przeksięgowuje się na konto „Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe”.

12. Przekwalifikowanie nieruchomości z inwestycji do środków trwałych:

a) wartość początkowa: Wn konto „Środki trwałe”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

b) dotychczasowe umorzenie: Wn konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”/Ma konto „Odpisy umorzeniowe środków trwałych”.

13. Darowizna nieruchomości inwestycyjnej:

a) wysokość dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych: Wn konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

b) wartość początkowa przekraczająca dotychczasowe odpisy amortyzacyjne: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

c) ewentualny VAT należny: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego”.

14. Likwidacja nieruchomości inwestycyjnej:

a) wysokość dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych: Wn konto „Odpisy umorzeniowe inwestycji w nieruchomości”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

b) wartość początkowa przekraczająca dotychczasowe odpisy amortyzacyjne: Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”/Ma konto „Inwestycje w nieruchomości”,

c) odzyski z likwidacji przyjęte do magazynu materiałów: Wn konto „Materiały”/Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne”,

d) odzyski odprzedane (z pominięciem magazynu) udokumentowane fakturą VAT: Wn konto „Pozostałe rozrachunki” (należność ogółem)/Ma konto „Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego” (VAT należny) i Ma konto „Pozostałe przychody operacyjne” (wartość netto).

Podstawa prawna: