W celu zapewnienia odpowiedniego udokumentowania operacji związanych z realizowanym projektem finansowanym ze środków unijnych jednostka sektora finansów publicznych powinna prowadzić odrębną ewidencję zdarzeń z nim związanych. Szczegółowe wymogi w odniesieniu do poszczególnych typów projektów zawarte są w ich umowach o dofinansowanie i różnią się w zależności od rodzaju funduszu będącego źródłem dofinansowania projektu np. Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz programu, w ramach którego projekt jest realizowany, np. Regionalny Program Operacyjny, Program Operacyjny Kapitał Ludzki.
Dowody księgowe
Dokumentacja księgowa projektu unijnego potwierdza poniesione wydatki, stanowi podstawę wniosku beneficjenta o płatność oraz jest głównym elementem poddawanym kontroli.
Zapisy w księgach rachunkowych powinny być dokonywane wyłącznie na podstawie dowodów księgowych.
Każda operacja i każdy wydatek muszą być potwierdzone dowodami źródłowymi np. fakturami, rachunkami, listami płac, w części dotyczącej naliczeń, wyciągami bankowymi, deklaracjami podatkowymi, deklaracjami ubezpieczeniowymi itd.
Dowody te muszą dokumentować przedmiot operacji, który powinien pozostawać w zgodności z zatwierdzonym budżetem projektu. Muszą one świadczyć, że zapłata za daną operację jest zasadna z punktu widzenia celów projektu i powinna być dokonana na rzecz podmiotów będących stronami transakcji. Aby ułatwić kontrolę, zaleca się, aby na fakturach związanych z projektami nie ujmować zakupów dotyczących innej działalności beneficjenta. Zwiększa to bowiem ryzyko omyłkowego ujęcia niekwalifikowanych wydatków we wniosku o płatność.
Kontrola tych dokumentów obejmuje głównie poprawność formalną, rachunkową i merytoryczną. Dowody te są poddawane także procedurom wewnętrznym kontroli finansowej. Sprawdzane są przede wszystkim opis wskazujący nazwę i numer projektu, programu operacyjnego, działania, jak również funduszu będącego źródłem dofinansowania.
Na podstawie tych informacji często określa się potrzebę tworzenia przez beneficjenta dokumentów pomocniczych, np. dokumenty zamówienia publicznego, umowy, protokoły oględzin, protokoły odbiorów, dokumenty związane z przyjmowaniem i przemieszczaniem środków trwałych. Dokumenty te wskazują na zachowanie odpowiednich warunków realizacji zobowiązania, związanych z zachowaniem uczciwej konkurencji, wyborem najkorzystniejszej oferty, dokonywaniem wydatków w sposób terminowy, celowy i oszczędny. Kontrola tych dokumentów ma na celu stwierdzenie ich zgodności z obowiązującymi procedurami. Zalecane jest, aby dokumenty służące zapewnieniu zgodności postępowania z wytycznymi były standaryzowane, np. listy kontrolne. Standaryzowane dokumenty mają wówczas jednolitą wartość informacyjną. Należy jednak pamiętać o ich bieżącej weryfikacji, np. w związku z aktualizacjami wytycznych projektowych.
Wyciągi bankowe i gotówka
Potwierdzenie poniesienia wydatków w obrocie bezgotówkowym może następować wyłącznie przez wyciągi bankowe. W zakresie realizacji wydatków kontroli poddaje się z reguły całość przepływów finansowych wyodrębnionego rachunku projektu, poprzez porównanie salda tego rachunku wynikającego z wyciągu bankowego, zapisów w księgach rachunkowych oraz danych we wnioskach beneficjenta o płatność.
W obrocie gotówkowym dokumentów tych jest znacznie więcej. Są to np. dowody kasowe, faktury opłacane gotówką potwierdzone co do zapłaty przez wystawcę, dowody wpłat wystawiane przez odpowiednie organy i instytucje. Trzeba jednak pamiętać, że wydatki kasowe projektu powinny znaleźć odzwierciedlenie w zbiorczym dowodzie kasowym. Zaleca się tworzenie odrębnych raportów kasowych dla wydatków dotyczących projektów.
Archiwizacja dokumentów
Dokumenty należy przechowywać w formie oryginałów lub na powszechnie uznanych nośnikach danych. Nośniki te to: kserokopie dokumentów oryginalnych, mikrofilmy dokumentów oryginalnych, wersje elektroniczne dokumentów oryginalnych na optycznych nośnikach danych, tj. CD-ROM, dysk twardy lub magnetyczny, dokumenty istniejące wyłącznie w formie elektronicznej.
Procedura poświadczania zgodności dokumentów przechowywanych wyłącznie na nośnikach danych z dokumentem oryginalnym jest ustanawiana prze organy krajowe. Jeżeli dokumenty te istnieją wyłącznie w wersji elektronicznej, normy te muszą spełniać również systemy komputerowe.
Należy zwrócić uwagę także na wiarygodność dokumentacji. W przypadku dokumentów tworzonych i przechowywanych w formie elektronicznej trzeba uwzględnić m.in. wymogi przepisów ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. nr 130, poz. 1450) .
Wszystkie oryginały dokumentów lub poświadczone za zgodność z oryginałem kopie związane z wdrażaniem i finansowaniem projektu należy przechowywać przez trzy lata od daty wypłacenia przez Komisję Europejską salda końcowego dla programu. Biorąc pod uwagę przepisy Rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/99 z dnia 21 czerwca 1999 r., minimalny termin przechowywania dokumentacji upływa 31 grudnia 2013 r. Termin ten nie uwzględnia przypadków wstrzymania płatności końcowej przez Komisję Europejską w związku z wykryciem np. poważnych nieprawidłowości. Dla poszczególnych rodzajów dokumentów przepisy krajowe mogą zakładać dłuższy okres ich przechowywania, np. dla dokumentów dotyczących udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom - należy je przechowywać dziesięć lat od momentu jej udzielenia.
CO TRZEBA DOSTOSOWAĆ W ZWIĄZKU Z REALIZACJĄ PROJEKTU FINANSOWANEGO Z FUNDUSZY EUROPEJSKICH
Zapisy, które wymagają dostosowania w polityce rachunkowości dotyczą przede wszystkim:
- zakładowego planu kont,
- zasad ewidencji i rozliczania kosztów i przychodów jednostki, w tym ustalania wyniku finansowego,
- archiwizacji dokumentów.
W części dotyczącej ewidencji zdarzeń gospodarczych związanych z realizacją projektu, powyższe zapisy należy powiązać z:
- dowodami księgowymi, które stanowią podstawę dokonywania zapisów w księgach rachunkowych,
- wnioskami o płatność sporządzonymi na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków,
- zapisami na księgowym koncie bankowym projektu,
- faktycznymi przepływami na rachunku wyodrębnionym dla projektu.
Każdy projekt powinien zawierać:
- odrębny rachunek bankowy lub kasę,
- odrębne księgowe konto kosztów,
- odrębne księgowe konto przychodów,
- określone terminy archiwizacji dokumentów związanych z jego realizacją.
Ważne przepisy
Wymogi wobec dokumentacji księgowej projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych UE zostały zdefiniowane w przepisach prawa wspólnotowego. Jednak krajowe instytucje zarządzające programami operacyjnymi wprowadziły wiele uszczegółowień i obostrzeń, które muszą być brane pod uwagę przez beneficjentów.
Cały system zmierza więc do tego, aby podmiot składający projekt uzyskał dofinansowanie z Komisji Europejskiej, przy współpracy z krajowymi instytucjami zarządzającymi, pośredniczącymi i wdrażającymi.
Realizacja projektów musi podlegać systematycznej kontroli finansowej, wynikiem której jest poświadczenie, iż deklaracje wydatków przedstawione Komisji Europejskiej są właściwe i wynikają z systemów rachunkowości opartych na sprawdzalnych dokumentach uzupełniających. Wymagania takie rozwinięte zostały w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 438/2001 z dnia 2 marca 2001 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 dotyczące zarządzania i systemów kontroli pomocy udzielanej w ramach funduszy strukturalnych.
BARBARA KOŁODZIEJ
PODSTAWA PRAWNA
- Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 ze zm.).