Forma dokumentowa czynności prawnej – nowość w kodeksie cywilnym
REKLAMA
REKLAMA
I. Cel wprowadzenia formy dokumentowej czynności prawnej
Pierwowzorem polskiej formy dokumentowej jest niemiecka forma tekstowa (niem. Textform), której stosowanie wchodzi w grę, gdy nie zachodzi konieczność dokonania czynności prawnej w formie pisemnej lub elektronicznej.
Z uzasadnienia projektu Księgi pierwszej Kodeksu cywilnego z 2008 r. (dalej: „projekt”), wynikają dwie podstawowe przyczyny wprowadzenia formy dokumentowej: po pierwsze - przygotowanie się na planowane zniesienie ustawowej formy ad probationem i możliwość zastąpienia w niektórych przypadkach formy pisemnej formą dokumentową; po drugie – stworzenie prawnych ram funkcjonowania formy, która w obrocie już jest powszechnie stosowana ze względu na dynamiczny rozwój nowych technologii. Motywy te są jednak krytykowane w literaturze przedmiotu.
Nowa forma czynności prawnych, której poświęcono w Kodeksie cywilnym zaledwie kilka przepisów, na chwilę obecną budzi wiele wątpliwości interpretacyjnych. Wskazówek z pewnością udzieli nam praktyka stosowania tychże przepisów, na którą jeszcze trochę musimy poczekać.
Polecamy: Nowe umowy zlecenia i inne umowy cywilnoprawne od 1 stycznia 2017 r.
II. Pojęcie formy dokumentowej
Obowiązujący od 8 września 2016 r. przepis art. 77[2] k.c. stanowi, że „do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie”.
Forma dokumentowa nie jest ekwiwalentem formy pisemnej. Do jej dochowania nie jest wymagane złożenie na dokumencie własnoręcznego podpisu (konstytutywny element zwykłej formy pisemnej) lub opatrzenie oświadczenia woli kwalifikowanym podpisem elektronicznym (konstytutywny wymóg formy elektronicznej).
Co do zasady, forma dokumentowa zastrzeżona jest w ustawie dla celów dowodowych (ad probationem) (art. 73 k.c.).
Kluczowe dla definicji formy dokumentowej jest rozumienie pojęcia dokumentu oraz możliwości ustalenia osoby składającej oświadczenia.
1) Dokument
Zgodnie z założeniami projektu, celem ustawowego zdefiniowania dokumentu było „ustalenie znaczenia jednego z podstawowych terminów prawa cywilnego” oraz zerwanie z tradycyjnym rozumieniem dokumentu jako informacji utrwalonej wyłącznie w postaci pisma. Definicja dokumentu, która ostatecznie została przyjęta, znacząco odbiega od tej, którą przewidywał projekt.
Art. 105 projektu przyjmował, że dokumentem jest „informacja obejmująca treść oświadczenia woli lub innego oświadczenia, utrwalona w sposób umożliwiający jej zachowanie i odtworzenie. Zgodnie z projektem, „treść dokumentu może zostać (…) dowolnie ujawniona (znaki graficzne, dźwięk, obraz), a także utrwalona na dowolnym nośniku (papier, urządzenie informatyczne) i przy pomocy dowolnych środków (pióro, komputer, telefon komórkowy)”.
Według wprowadzonego do Kodeksu cywilnego art. 77[3], dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jego treścią. Porównując definicję dokumentu zawartą w art. 77[3] k.c. z definicją projektowaną, zauważyć można, że ustawodawca zrezygnował z kryterium trwałości i możliwości odtwarzania informacji zamieszczonych na nośniku, ograniczając się jedynie do wymogu możliwości zapoznania się z treścią dokumentu.
Użycie określenia „nośnik” w art. 77[3] k.c. bez odwołania do cech trwałości i możliwości odtwarzania, sprawia, że zakres przedmiotowy powyższego pojęcia jest bardzo szeroki i w konsekwencji, za dokument należałoby uznać również nośnik, który np. po odczytaniu informacji ulegałby natychmiastowemu zniszczeniu (zob. W. J. Kocot, Dalsza modernizacja kodeksowej regulacji formy pisemnej czynności prawnej, PPH 2016, nr 10, str. 9.).
Kryterium możliwości zapoznania się z treścią dokumentu należy poddać obiektywnej ocenie.
Pod względem sporządzenia dokumentu, zawarta w ww. przepisie definicja jest technologicznie neutralna, czyli dozwolone jest stosowanie dowolnej techniki komunikacyjnej.
Z literalnego brzmienia definicji dokumentu należałoby wnioskować, że jego treść może zawierać oświadczenie woli, jak również inne oświadczenia , np. oświadczenia wiedzy czy przejawy uczuć.
Z powyższego wynika, że „dokument”, o którym mowa w art. 77[3] k.c., należy rozumieć bardzo szeroko. Ustawowa definicja dokumentu zdecydowanie odstaje od dotychczasowego, tradycyjnego rozumienia dokumentu. Co więcej, jest ona niespójna z określeniem „dokument” używanym w innych przepisach Kodeksu cywilnego, np. art. 78 k.c.
Powstaje zatem pytanie o wpływ nowej definicji dokumentu na inne przepisy posługujące się sformułowaniem „dokument”.
2) Możliwość ustalenia osoby składającej oświadczenie woli
Z treści przepisu art. 77[2] k.c. wynika, że dla dochowania formy dokumentowej konieczna jest możliwość ustalenia tożsamości nadawcy oświadczenia (zob. J. Grykiel, Komentarz do art. 77[2] k.c., [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-449[11], wyd. C. H. Beck, Warszawa 2016, nb. 9.)
Ustawodawca nie sprecyzował jednak, z czyjej pespektywy ustalenie podmiotu składającego oświadczenie woli powinno być możliwe oraz w oparciu, o jakie kryteria należałoby dokonać identyfikacji osoby składającej oświadczenie woli.
Literalne brzmienie przepisu sugerowałoby, iż chodzi tutaj o możliwość obiektywnej weryfikacji nadawcy, co z kolei zbliżałoby formę dokumentową do formy pisemnej. W związku z tym, mając na uwadze cel wprowadzenia nowelizacji, słuszna wydaje się interpretacja, wedle której możliwość ustalenia tożsamości nadawcy powinien mieć adresat oświadczenia woli, a w jego braku - podmiot, w którego sferze prawnej realizują się skutki prawne oświadczenia (J. Grykiel, op.cit., nb. 11).
Osobę składającej oświadczenie woli można ustalić na podstawie wpisanego imienia i nazwiska lub innych danych, które umożliwiają identyfikację nadawcy (np. podpis klawiaturowy, SMS-owy, e-mailowy; dane wynikające z konta na portalu społecznościowym).
Sposób potwierdzenia danych nadawcy oświadczenia woli wydaje się być dowolny. Dla określenia nadawcy wystarczający może być zatem sam fakt wysłania wiadomości mailowej ze skrzynki pocztowej lub z konta elektronicznego np. na portalu społecznościowym, z których nadawca zwykle korzysta. Weryfikacji tożsamości składającego oświadczenie woli może służyć również numer IP identyfikujący urządzenie elektroniczne (np. komputer), którym zwykle posługuje się nadawca.
Do kwestii ustalenia osoby składającej oświadczenie woli, zastosowanie znajdzie ogólna reguła dowodowa z art. 6 k.c., zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Tak więc, jeśli potencjalny nadawca nie złożył oświadczenia woli, albowiem jego urządzeniem posłużyła się, wbrew jego woli lub wiedzy, osoba trzecia, to na nim spoczywać będzie ciężar wykazania, że tak rzeczywiście było.
III. Przykłady
Zgodnie z założeniami projektu, forma dokumentowa obejmuje swoim zakresem oświadczenia woli składane w postaci tekstowej, audialnej, wideo, jak również audiowizualnej.
Należy zaznaczyć, że z formą dokumentową możemy mieć do czynienia niezależnie od tego, czy dane oświadczenie woli złożone w postaci tekstowej, audialnej lub audiowizualnej jest opatrzone podpisem mechanicznie powielanym (np. facsimile, kopia faksowa, skan).
Wymogi formy dokumentowej spełniać będą np. wiadomość mailowa ze zwykłym (innym niż bezpieczny) podpisem elektronicznym, wiadomość SMS, wiadomość faksowa, wiadomość na pliku z zapisem dźwiękowym czy wiadomość na pliku audiowizualnym, ale również „oświadczenie woli złożone w postaci dokumentu przemijającego, nietrwałego (np. zawartości strony internetowej niezapisanej na twardym dysku)” /zob. W. J. Kocot, Dalsza modernizacja kodeksowej regulacji formy pisemnej czynności prawnej, PPH 2016, nr 10, str. 10./ lub informacja dostępna w chmurze obliczeniowej (cloud computing).
IV. Zastosowanie formy dokumentowej
Nowelizacja przepisów o formie czynności prawnych, wskazuje na następujące, możliwe zastosowanie formy dokumentowej:
1) dokonywanie następczych czynności prawnych
Zgodnie z art. 77 § 2 k.c. jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej, chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę.
2) sporządzanie potwierdzeń handlowych
Art. 77[1] § 2 k.c. stanowi, że w przypadku gdy umowę zawartą pomiędzy przedsiębiorcami bez zachowania formy dokumentowej jedna strona niezwłocznie potwierdzi w dokumencie skierowanym do drugiej strony, a dokument ten zawiera zmiany lub uzupełnienia umowy, niezmieniające istotnie jej treści, strony wiąże umowa o treści określonej w dokumencie potwierdzającym, chyba że druga strona niezwłocznie się temu sprzeciwiła w dokumencie.
3) umowa pożyczki
Ustawodawca wprowadził również wymóg zachowania formy dokumentowej dla umowy pożyczki, której wartość przekracza 1 000 zł (art. 720 § 2 k.c.).
dr Katarzyna Pfeifer-Chomiczewska, prawnik w Lubasz i Wspólnicy – Kancelaria Radców Prawnych , specjalizacje LW Business i LW Property
REKLAMA
- Czytaj artykuły
- Rozwiązuj testy
- Zdobądź certyfikat