Podatek PIT od dochodu ze sprzedaży nieruchomości poza działalnością gospodarczą

Podatek (PIT) od sprzedaży nieruchomości

W myśl art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c ustawy o PIT odpłatne zbycie (np. sprzedaż, zamiana) nieruchomości (lub ich części oraz udziału w nieruchomości) jest opodatkowane podatkiem dochodowym, jeżeli to odpłatne zbycie:
- nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i jednocześnie
- zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.

Dotyczy to zarówno dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości stanowiących odrębną własność, jak również dochodów uzyskanych ze sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, czy prawa wieczystego użytkowania gruntów.

Zgodnie z art. 30e ustawy o PIT od dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw określonych w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a–c trzeba zapłacić podatek dochodowy w wysokości 19% podstawy obliczenia podatku.

Ważne!
Trzeba podkreślić, że w niniejszym artykule opisywane są wyłącznie zasady opodatkowania dochodów ze sprzedaży nieruchomości poza działalnością gospodarczą. Bowiem inne zasady mają zastosowanie do opodatkowania PIT dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw jeżeli:
- budowa i sprzedaż budynków mieszkalnych lub lokali mieszkalnych oraz sprzedaż gruntów i prawa wieczystego użytkowania gruntów są przedmiotem działalności gospodarczej podatnika, lub
- przychód ze sprzedaży nieruchomości stanowi przychód z działalności gospodarczej lub z działów specjalnych produkcji rolnej.

Jak obliczyć dochód ze sprzedaży nieruchomości?

Podstawą obliczenia podatku jest tu dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw określonym zgodnie z art. 19 ustawy o PIT, a kosztami ustalonymi zgodnie z art. 22 ust. 6c i 6d tej ustawy, powiększoną o sumę ewentualnych odpisów amortyzacyjnych, o których mowa w art. 22h ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT, dokonanych od zbywanych nieruchomości lub praw.

Co jest przychodem?

Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o PIT, przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw majątkowych jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie, pomniejszona o koszty odpłatnego zbycia (np. opłaty notarialne, koszty pośrednictwa). Jeżeli jednak cena, bez uzasadnionej przyczyny, znacznie odbiega od wartości rynkowej, przychód ten określa organ podatkowy w wysokości wartości rynkowej.

Wartość rynkową określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca odpłatnego zbycia.

A jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie odpłatnego zbycia znacznie odbiega od wartości rynkowej, organ podatkowy wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. Jeżeli wartość ustalona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych ponosi zbywający.

Jak liczyć koszty?

Zgodnie z art. 22 ust. 6c i ust. 6e ustawy o PIT, kosztami uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości nabytych odpłatnie są udokumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania. Koszty nabycia nieruchomości obejmują nie tylko cenę zakupu, ale również inne wydatki związane z tym nabyciem, np. wynagrodzenie notariusza, podatek od czynności cywilnoprawnych.
Nakłady, które zwiększyły wartość nieruchomości, to np. wydatki na modernizację lokalu. Wysokość tych nakładów ustala się na podstawie faktur VAT oraz dokumentów stwierdzających poniesienie opłat administracyjnych.

Koszty nabycia lub koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania, są (zgodnie z art. 22 ust. 6f ustawy o PIT) corocznie podwyższane, począwszy od roku następującego po roku, w którym nastąpiło nabycie lub wytworzenie zbywanych nieruchomości i praw majątkowych, do roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym nastąpiło ich zbycie, w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku podatkowego w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego, ogłaszanemu przez GUS w Monitorze Polskim (koszty podwyższane co roku o stopień inflacji).

Natomiast na podstawie art. 22 ust. 6d ustawy o PIT, kosztami uzyskania przychodu nieruchomości nabytych nieodpłatnie, tzn. nabytych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, będą udokumentowane nakłady poczynione w czasie ich posiadania, a także kwota zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w jakiej wartość zbywanej nieruchomości lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn odpowiada łącznej wartości nieruchomości i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

Do kosztów uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nabytych w drodze spadku zalicza się również udokumentowane koszty nabycia lub wytworzenia poniesione przez spadkodawcę oraz przypadające na podatnika ciężary spadkowe, w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rzeczy lub zbywanego prawa odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych nabytych przez podatnika. Przez ciężary spadkowe, rozumie się spłacone przez podatnika długi spadkowe, zaspokojone roszczenia o zachowek oraz wykonane zapisy zwykłe i polecenia, również w przypadku, gdy podatnik spłacił długi spadkowe, zaspokoił roszczenia o zachowek lub wykonał zapisy zwykłe i polecenia po dokonaniu odpłatnego zbycia nieruchomości czy praw majątkowych.

Zapłata podatku i zeznanie roczne PIT-39

Podatnik ma obowiązek po zakończeniu roku podatkowego, w którym miało miejsce odpłatne zbycie nieruchomości złożyć zeznanie roczne PIT-39  i zapłacić podatek dochodowy (w terminie od dnia 15 lutego do 30 kwietnia).

W zeznaniu PIT-39 trzeba wykazać kwoty przychodu, kosztów i dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości (praw majątkowych), zarówno tego, który podlega opodatkowaniu, jak i tego, który jest zwolniony z opodatkowania.

W zeznaniu trzeba koniecznie wykazać także dochody zwolnione z opodatkowania bez względu na to, czy wydatki na cele mieszkaniowe zostały poniesione do dnia złożenia zeznania, czy też będą poniesione dopiero w okresie 3 lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym uzyskany był przychód.

Ważne!
Jeżeli podatnik wskaże w PIT-39 kwotę uzyskanego dochodu jako wolnego od podatku i nie spełni warunków uprawniających do skorzystania ze zwolnienia (tj. tzw. ulgi mieszkaniowej), to podatnik jest obowiązany do złożenia korekty PIT-39 i zapłaty podatku wraz z naliczonymi odsetkami za zwłokę. Odsetki te naliczane są od następnego dnia po upływie terminu płatności (terminu do złożenia PIT-39), aż do dnia zapłaty podatku włącznie.

Ważne!
Natomiast jeżeli podatnik zapłaci 19% podatek dochodowy z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości, a następnie wyda w terminie 3 lat przychody z odpłatnego zbycia na wskazany w przepisach cel mieszkaniowy, to będzie mógł złożyć w urzędzie skarbowym korektę PIT-39 i wniosek o stwierdzenie nadpłaty podatku, która zostanie mu zwrócona.

Zwolnienie z PIT – tzw. ulga mieszkaniowa

Przepisy ustawy o PIT przewidują jednak możliwość niezapłacenia tego podatku, jeżeli uzyskane z odpłatnego zbycia pieniądze wyda się (najlepiej w całości) na inne własne cele mieszkaniowe.

Zgodnie bowiem z art. 21 ust.1 pkt 131) ustawy o PIT wolne od podatku są dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, o których mowa w art. 30e, w wysokości, która odpowiada iloczynowi tego dochodu i udziału wydatków poniesionych na własne cele mieszkaniowe w przychodzie z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, jeżeli począwszy od dnia odpłatnego zbycia, nie później niż w okresie trzech lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości lub tego prawa majątkowego został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe; udokumentowane wydatki poniesione na te cele uwzględnia się do wysokości przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych.

Ten dość skomplikowany przepis oznacza tyle, że jeżeli sprzedaliśmy (dotyczy to oczywiście także zamiany lub innej formy odpłatnego zbycia) mieszkanie lub dom (które nabyliśmy w ciągu ostatnich 5 lat), osiągnęliśmy z tej sprzedaży dochód, a nie chcemy płacić podatku od tego dochodu (kto chce?) – to powinniśmy wydać w ciągu 3 lat od sprzedaży wszystkie uzyskane z tej transakcji przychody na własne cele mieszkaniowe. Czyli np. kupić sobie inne mieszkanie lub dom.

Własne cele mieszkaniowe

Warto wskazać, że katalog wydatków na własne cele mieszkaniowe został określony w art. 21 ust. 25 ustawy o PIT. Zgodnie z pkt 1 tego przepisu za wydatki poniesione na cele, o których mowa w ust. 1 pkt 131, uważa się wydatki poniesione na:

a) nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lokalem,

b) nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie,

c) nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego lub udziału w takim gruncie, prawa użytkowania wieczystego takiego gruntu lub udziału w takim prawie, w tym również z rozpoczętą budową budynku mieszkalnego, oraz nabycie innego gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, jeżeli w okresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 131, grunt ten zmieni przeznaczenie na grunt pod budowę budynku mieszkalnego,

d) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego,

e) rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub adaptację na cele mieszkalne własnego budynku niemieszkalnego, jego części, własnego lokalu niemieszkalnego lub własnego pomieszczenia niemieszkalnego

- położonych w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej,

Przez własny budynek, lokal lub pomieszczenie, o których mowa w ust. 25 pkt 1 lit. d) i e), rozumie się budynek, lokal lub pomieszczenie stanowiące własność lub współwłasność podatnika lub do którego podatnikowi przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udział w takich prawach (art. 21 ust. 26 ustawy o PIT).

Zgodnie z art. 21 ust. 28 ustawy o PIT, za wydatki, o których mowa w ust. 25, nie uważa się wydatków poniesionych na:
a) nabycie gruntu lub udziału w gruncie, prawa wieczystego użytkowania gruntu lub udziału w takim prawie, budynku, jego części lub udziału w budynku, lub
b) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę, adaptację lub remont budynku albo jego części
- przeznaczonych na cele rekreacyjne.

Ministerstwo Finansów i organy podatkowe precyzują, że zakup materiałów budowlanych przeznaczonych na budowę domu mieszkalnego, dokonany przed uzyskaniem prawa własności działki budowlanej może być uznany za wydatek na cele mieszkaniowe, jeżeli zarówno nabycie materiałów budowlanych, ich wykorzystanie na budowę domu mieszkalnego, jak i nabycie własności działki nastąpi nie później niż w okresie trzech lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym podatnik dokonał odpłatnego zbycia nieruchomości. Przy czym bez znaczenia pozostaje kolejność czynności, tzn. zakupy dokonane zarówno przed, jak i po nabyciu gruntu upoważniają do korzystania z ulgi.

W takiej sytuacji podatnik ma prawo do ulgi mieszkaniowej gdy:

- wykorzysta zakupione materiały budowlane nie później niż w okresie trzech lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, po nabyciu prawa własności działki budowlanej;

- wykorzysta zakupione materiały budowlane nie później niż w okresie trzech lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, ale przed nabyciem prawa własności działki budowlanej, przy czym działkę nabędzie również w okresie trzech lat.

Więcej na ten temat: Ulga mieszkaniowa – jak korzystać?

Jak liczyć 5 lat od nabycia lub wybudowania nieruchomości?

Jak już wyżej wspomniano, zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c ustawy o PIT odpłatne zbycie (np. sprzedaż, zamiana) nieruchomości (lub ich części oraz udziału w nieruchomości) niezwiązanej z działalnością gospodarczą jest opodatkowane podatkiem dochodowym, jeżeli to odpłatne zbycie zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.

Czyli jeżeli ww. 5 lat minęło, to dochód uzyskany z takiego odpłatnego zbycia nie podlega opodatkowaniu PIT – bez względu na to co zrobimy z uzyskanymi z tej transakcji pieniędzy. Zatem bardzo ważne jest precyzyjne ustalenie okresu owych 5 lat.

Ministerstwo Finansów i organy podatkowe podkreślają, że przepisy ustawy o PIT  nie definiują pojęcia "nabycie", nie wskazują, czy ma to być nabycie odpłatne czy nieodpłatne. Nie określają również, na podstawie jakiej czynności prawnej może nastąpić nabycie nieruchomości. Dlatego też zdaniem fiskusa (zob. broszura informacyjna 194998/K) pojęcie to należy rozumieć szeroko, tzn. że nabycie nieruchomości następuje z chwilą uzyskania prawa własności do tej nieruchomości, bez względu na charakter czynności prawnej, na podstawie której doszło do nabycia tego prawa własności.

Ministerstwo Finansów wskazuje najczęstsze sytuacje powodujące wątpliwości w liczeniu 5-letniego terminu.

Grunt (stanowiący własność), na którym wybudowano budynek

W razie zbycia nieruchomości (gruntu stanowiącego własność podatnika), na której wybudowano budynek (rozpoczęto budowę) – termin pięcioletni nie może być liczony odrębnie dla nabycia własności gruntu oraz dla wybudowanego na tym gruncie budynku, stanowiącego jego część składową. Bieg tego terminu liczony jest od końca roku kalendarzowego, w którym nabyto grunt na własność. Data wybudowania budynku nie ma znaczenia.

Grunt (w użytkowaniu wieczystym), na którym wybudowano budynek

W przypadku zbycia prawa użytkowania wieczystego gruntu wraz z wybudowanym budynkiem – bieg terminu pięcioletniego należy liczyć odrębnie dla budynku i odrębnie dla gruntu będącego w użytkowaniu wieczystym, gdyż budynek wybudowany na takim gruncie stanowi odrębny od gruntu przedmiot własności.

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przekształcone w odrębną własność

W sytuacji zbycia nieruchomości przekształconej ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność – datą nabycia lokalu przekształconego w trybie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w odrębną własność (wraz z udziałem w gruncie bądź z udziałem w prawie współużytkowania wieczystego gruntu) jest data nabycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. Termin pięcioletni liczymy od końca roku kalendarzowego, w którym nabyto spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

Zbycie nieruchomości nabytej w drodze spadku

W przypadku zbycia nieruchomości nabytej w drodze spadku – pięcioletni termin liczony jest od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie tej nieruchomości lub nabycie prawa majątkowego przez spadkodawcę.

"(...) w przypadku dochodów uzyskanych od dnia 1 stycznia 2019 r. z tytułu sprzedaży nieruchomości nabytych w drodze spadku pięcioletni okres, po upływie którego nie powstanie obowiązek uiszczenia podatku dochodowego liczony jest od końca roku, w którym spadkodawca nabył lub wybudował te nieruchomości." (zob. interpretacja Indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 10 maja 2021 r., sygn.  0115-KDIT2.4011.118.2021.KC).

Ministerstwo Finansów i organy podatkowe podkreślają przy tym, że w przypadku nabycia nieruchomości do majątku wspólnego małżonków, a następnie śmierci jednego z nich i nabycia w drodze dziedziczenia przez drugiego małżonka udziału w nieruchomości lub w prawie majątkowym ponad własny udział w majątku wspólnym - datą nabycia nieruchomości w drodze spadku po małżonku jest dzień nabycia (wybudowania) nieruchomości do majątku wspólnego małżonków.

oprac. Paweł Huczko