Większości transakcji kupna-sprzedaży dokonujemy z podmiotami zagranicznymi. Transakcje są rozliczane w walutach obcych. Często je kredytujemy - w związku z tym ciągle występują problemy z ryzykiem walutowym. Jak możemy się zabezpieczyć przed niekorzystnymi zmianami kursu walut? Jak należy je wykazać w księgach rachunkowych?
RADA
Najbardziej znanymi i powszechnie stosowanymi instrumentami zabezpieczającymi przed ryzykiem walutowym są kontrakty typu forward lub swap walutowy. Instrumenty te należy uwzględniać przy wycenie zabezpieczanego składnika aktywów lub pasywów, jeżeli umowa zabezpieczająca spełnia warunki określone w ustawie o rachunkowości, tj. ma ustalony cel, charakteryzuje się podobnymi cechami co zabezpieczana pozycja oraz istnieje duży stopień prawdopodobieństwa, że z tytułu tego składnika aktywów lub pasywów nastąpi przepływ pieniężny. Ujęcie tego typu operacji w księgach przedstawiamy poniżej na przykładach.
UZASADNIENIE
W celu zabezpieczenia się przed ryzykiem walutowym przedsiębiorstwa mogą wykorzystywać instrumenty pochodne (forward, futures, opcje, swap i inne). Ustawa o rachunkowości definiuje te instrumenty jako kontrakty, które powodują powstanie aktywów finansowych u jednej strony i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej strony. Kwestie związane z instrumentami finansowymi reguluje rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych. Zgodnie z tym rozporządzeniem za instrument pochodny uznaje się taki instrument, którego wartość ulega zmianie wraz ze zmianą instrumentu bazowego (stopa procentowa, kurs walutowy, cena towaru itp.).
Rozporządzenie określa również pojęcia „pozycja zabezpieczana” i „instrument zabezpieczający”. Pozycja zabezpieczana to aktywa, istniejące zobowiązania, uprawdopodobnione przyszłe zobowiązania lub planowane transakcje, z którymi wiąże się ryzyko zmiany wartości godziwej lub przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę. Natomiast instrument zabezpieczający to instrument pochodny o możliwej do ustalenia wartości godziwej oraz aktywa i zobowiązania finansowe, które nie są instrumentami pochodnymi, ale mogą zmieniać wartość godziwą pozycji zabezpieczanej.
Stosowanie w praktyce tych instrumentów wiąże się z koniecznością ich wyceny i prezentacji w sprawozdaniu finansowym.
Ustawa o rachunkowości w art. 35a ust. 1 i 2 odnosi się do emitenta instrumentów finansowych, nakładając na niego obowiązek wprowadzenia wystawionego instrumentu do ksiąg rachunkowych. Instrumenty te – zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości – podlegają wycenie w wartości godziwej na dzień bilansowy.
UWAGA!
Kontrakty należy ująć w księgach rachunkowych pod datą ich zawarcia. Wyjątkiem od tej reguły są aktywa zakupione na rynku regulowanym, które mogą być ujęte w księgach na dzień rozliczenia transakcji.
Z kolei art. 35a ust. 3 i 4 ustawy dotyczy podmiotów, które w celu ograniczenia ryzyka związanego ze składnikami aktywów lub pasywów zawarły kontrakt zabezpieczający.
Instrumenty pochodne zabezpieczają wartość godziwą aktywów oraz przyszłe przepływy pieniężne. W pierwszym przypadku zastosowanie strategii zabezpieczającej ma na celu ograniczenie negatywnego wpływu zmian wartości godziwej aktywów i pasywów na wynik finansowy. Zabezpieczenie przyszłych przepływów pieniężnych minimalizuje na przykład straty związane ze zmianami kursów walutowych.
Do zabezpieczenia transakcji w opisanej sytuacji najlepszą formą mogą być walutowe kontrakty terminowe typu forward, które ograniczają ryzyko związane z walutowymi należnościami lub zobowiązaniami.
Przykład 1
Firma spodziewa się, że za trzy miesiące otrzyma płatność od odbiorcy zagranicznego w kwocie 60 000 euro. Jednocześnie obawia się, że w wyniku zmian kursu walutowego, kwota przeliczona na złotówki będzie niższa niż kwota, którą mogłaby otrzymać teraz. Kurs w chwili obecnej wynosi 4,3810 PLN/EUR, co oznacza, że wartość tych należności wynosi 262 860 zł. Jeżeli kurs za trzy miesiące spadnie poniżej 4 zł, np. do 3,9870 PLN/EUR, strata na tej jednej pozycji będzie wynosiła 262 860 zł – 239 220 zł = 23 640 zł. W związku z tym firma nabywa kontrakt „forward”, który gwarantuje sprzedaż waluty obcej w przyszłości po ustalonej cenie, tj. 4,2450 PLN/EUR. Oznacza to, że jeżeli obawy firmy się potwierdzą, maksymalna strata wyniesie: 262 860 zł – 254 700 zł = 8160 zł.
Zgodnie z regulacjami ustawy przy wycenie zabezpieczanych aktywów lub pasywów można uwzględnić tylko te instrumenty zabezpieczające, które spełniają określone w ustawie warunki, dzięki czemu można je uznać za instrumenty służące ograniczeniu ryzyka.
Warunek 1: Przed zawarciem kontraktu jednostka zabezpieczająca powinna określić cel oraz pozycje, które mają być zabezpieczone (w przykładzie 1 celem zabezpieczenia jest ograniczenie ryzyka walutowego, tj. zabezpieczenie przed spadkiem kursu euro za trzy miesiące).
Warunek 2: Zabezpieczający instrument finansowy i pozycja zabezpieczona muszą się charakteryzować podobnymi cechami, w szczególności wartością nominalną, datą zapadalności, wpływem zmian kursu walut.
Warunek 3: Musi istnieć znaczący stopień pewności, że z tytułu zabezpieczanej pozycji nastąpi przepływ pieniężny.
Jeżeli kontrakt zabezpieczający spełni wszystkie te warunki, wtedy pozycje aktywów lub pasywów zabezpieczanych wycenia się według wartości instrumentu zabezpieczającego.
Przykład 2
Firma X wykazuje w swoich księgach rachunkowych zobowiązanie w kwocie 10 000 euro, którego termin zapłaty wypada za 10 miesięcy. Firma jednocześnie obawia się, że kurs euro może wzrosnąć.
W związku z tym zawiera kontrakt „forward” na zakup takiej kwoty po cenie 4,00 PLN/EUR. Zobowiązania w księgach rachunkowych zostały ujęte według kursu 3,90 PLN/EUR. Kurs na dzień bilansowy wynosi 4,10 PLN/EUR.
1. Ujmowanie zobowiązania w księgach rachunkowych (zakładając, że zakup dotyczył środka trwałego): 10 000 euro × 3,90 PLN/EUR = 39 000 zł
Wn konto „Środki trwale” 39 000
Ma konto „Zobowiązania” 39 000
2. Wycena zobowiązań na dzień bilansowy z uwzględnieniem wartości kontraktu zabezpieczającego:
– wartość zobowiązania na dzień bilansowy 10 000 euro × 4,10 PLN/EUR = 41 000 zł
– ujemne różnice kursowe – 2000 zł
– wartość instrumentu zabezpieczającego 10 000 euro × 4,00 PLN/EUR = 40 000 zł
– ujemne różnice kursowe – 1000 zł
Wartość ujemnych różnic kursowych na dzień bilansowy wynosi: 2000 zł – 1000 zł = 1000 zł
•art. 35a ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości – j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 267, poz. 2252
•§ 3 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych – Dz.U. z 2001 r. Nr 149, poz. 1674; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 26, poz. 2146
