Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich

Organy Krajowej Administracji Skarbowej wysyłają obywatelom nieformalne pisma z ewentualnymi zastrzeżeniami co do prawidłowego wywiązywania się przez nich z obowiązków podatkowych. Takie działania budzą wątpliwości a także emocje podatników, którzy już odebrali takie "listy behawioralne". Mają oni wątpliwości i pytania co do tej procedury, której nie przewiduje Ordynacja podatkowa. Rzecznik Praw Obywatelskich poprosił Ministra Finansów o kompleksowe wyjaśnienia tych działań. Marcin Wiącek pyta ministra Andrzeja Domańskiego m.in. o to, na jakiej podstawie ustalany jest krąg adresatów listów oraz czy resort kontroluje zasadność ich kierowania do podatników.

W dniu 12 grudnia 2023 r. Trybunał Konstytucyjny wydał ważny dla podatników wyrok (sygn. SK 110/20) w sprawie zgodności z Konstytucją RP przepisów Ordynacji podatkowej zakresie, w jakim „przewiduje zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego z dniem wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję dotyczącą tego zobowiązania, w sytuacji, gdy na skutek tej skargi sąd administracyjny prawomocnie stwierdził nieważność (z mocą ex tunc)”.

Trybunał Konstytucyjny (TK) uznał, że dotychczasowy sposób wyliczania podatku za miejsce postojowe w garażu jest niezgodny z Konstytucją. Jest to przełomowy wyrok, lecz na jego wyegzekwowanie przyjdzie nam jeszcze poczekać.

Czy obciążenie obywateli obowiązkiem finansowana składki zdrowotnej w całości właściwie wpisuje się w ciążący na władzy publicznej konstytucyjny nakaz zapewnienia ochrony zdrowia? Takie pytanie zadał rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek ministrowi zdrowia Adamowi Niedzielskiemu. Nie można podzielić stanowiska, że zmiany legislacyjne wprowadzone ustawą Polski Ład doprowadziły do stanu niekonstytucyjności regulacji składki zdrowotnej lub prawnego systemu publicznej opieki zdrowotnej – odpowiedział 8 marca 2023 r. minister zdrowia.

Czy obciążenie obywateli obowiązkiem finansowana składki zdrowotnej w całości właściwie wpisuje się w ciążący na władzy publicznej konstytucyjny nakaz zapewnienia ochrony zdrowia? Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra zdrowia Adama Niedzielskiego w kontekście likwidacji możliwości odliczenia od podatku składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Podatek VAT na artykuły higieniczne dla kobiet, takie jak podpaski czy tampony higieniczne wynosi 5-proc., a na kubeczki menstruacyjne 23 proc. - zauważył Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek w wystąpieniu do minister finansów Magdaleny Rzeczkowskiej. RPO zaapelował o objęcie tą samą stawką podatku VAT (5 proc.) wszystkich artykułów higienicznych stosowanych w czasie menstruacji.

Fiskus prowadzi egzekucję z wierzytelności będącej nadpłatą podatku dochodowego od osób fizycznych nawet wtedy, gdy dochodzona należność dotyczy tylko jednego ze współmałżonków. Według skarżących państwo nie powinno zastawiać pułapek na podatników, którzy mają prawo oczekiwać, że nie będzie się rozszerzająco traktować instytucji solidarnej wierzytelności z tytułu nadpłaty podatku

Obywatele są zaniepokojeni szybkim wzrostem cen towarów i usług. W tym kontekście pytają o zasadność dalszego opodatkowania zysków kapitałowych, znanego jako ”podatek Belki”. Jest on dużym obciążeniem fiskalnym dla gospodarstw domowych - nie tylko wobec dwucyfrowej inflacji, ale i niskiego oprocentowania lokat oraz w dobie kryzysu po pandemii, a także wojny w Ukrainie.

Od 28 lat praktykowane jest doliczanie podatku od towarów i usług do taksy notarialnej, stanowiącej wynagrodzenie za usługi notariuszy. Tymczasem uzasadnione są wątpliwości, czy jest to zgodne z prawem i nie narusza praw obywateli – podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich. Według resortu finansów VAT nie powinien być doliczany do wynagrodzenia notariuszy, a zmiana tej praktyki zależy od resortu sprawiedliwości. Dlatego Marcin Wiącek prosi o stanowisko ministra Zbigniewa Ziobrę. Pyta, czy do MS wpływały skargi w tej sprawie, a także czy resort dostrzega konieczność działań legislacyjnych.

Przedawnienie zobowiązań podatkowych a postępowanie karne skarbowe. W dniu 12 października 2021 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. RPO zaapelował do ministra o pilne podjęcie prac legislacyjnych, zmierzających do niezwłocznego wyeliminowania z obrotu prawnego przepisów art. 70 § 6 pkt 1 oraz art. 70 c Ordynacji podatkowej.

VAT od taksy notarialnej. W odpowiedzi na zgłoszenie redakcji portalu INFOR.pl, Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował 12 maja 2021 r. pismo do Prezesa Krajowej Rady Notarialnej. Zdaniem RPO powszechna praktyka doliczania podatku VAT od taksy notarialnej budzi poważne zaniepokojenie. Obowiązujące regulacje w zakresie wynagrodzenia notariusza mające bez wątpienia charakter gwarancyjny i ochronny przemawiają, w opinii RPO, przeciwko dopuszczalności doliczania do wynagrodzenia notariusza stawki podatku od towarów i usług. Rzecznik zaprezentował w piśmie do Prezesa KRN obszerną argumentację prawną opartą zarówno o obowiązujące przepisy, jak i orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości UE.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie podatku od nieruchomości w świetle pierwszych orzeczeń sądów administracyjnych w tym zakresie. Kontrowersji ciąg dalszy…

Zawieszanie biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych. Podatnicy skarżą się, że skarbówka wszczyna postępowania karne skarbowe tylko po to, aby zawieszać bieg przedawnienia zobowiązań podatkowych. Skutkiem jest niepewność podatników, czy ich zobowiązanie podatkowe wygasło. Konstytucyjności tych przepisów Ordynacji podatkowej wciąż nie rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny, choć RPO złożył wniosek w tej sprawie już w 2014 r. Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje do ministra finansów o działania w celu ich usunięcia.

Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył 30 września 2020 r. do Trybunału Konstytucyjnego przepisy zawarte w czterech tzw. tarczach antykryzysowych i zmieniające regulacje z szeregu kodeksów - poinformowało 6 października 2020 r. Biuro RPO. Według Rzecznika, Sejm nie dochował wymogów prac nad zmianami w kodeksach.

22 lipca 2020 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, w którym wskazał, że przepisy, które w 2018 roku z mocą wsteczną wprowadziły zmiany w opodatkowaniu elektrowni wiatrowych, są niezgodne z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą nieretroaktywności prawa (lex retro non agit).

W przepisach Ordynacji podatkowej określone zostały przesłanki wznowienia postępowania podatkowego. Wznowienie postępowania jest jednym z nadzwyczajnych trybów postępowania podatkowego, mogących skutkować wzruszaniem decyzji ostatecznych. Celem wznowienia postępowania jest ponowne rozpatrzenie sprawy, zmierzające do usunięcia ciężkich wad postępowania podatkowego, ujawnionych po wydaniu decyzji.

W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy, które służą do wszczynania postępowań karnoskarbowych w celu zawieszenia biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego są niezgodne z Konstytucją. RPO przyłączył się do kolejnej skargi konstytucyjnej obywatela dotkniętego tymi przepisami Ordynacji podatkowej. Jeszcze w 2014 r. Rzecznik zaskarżył je do Trybunału Konstytucyjnego, wnosząc o stwierdzenie ich niekonstytucyjności, bp przepisy te powodują niepewność obywateli, którzy nie wiedzą, czy ich zobowiązania podatkowe wygasły.

Wprowadzenie Karty Praw Podatnika rekomenduje Rzecznik Praw Obywatelskich - ma ona pełnić funkcję porządkującą, edukacyjną, informacyjną. Projekt ustawy Karta Praw Podatnika zawiera zbiór podstawowych praw podatników, którym odpowiadają obowiązki organów podatkowych. Jednym z jej atutów jest, że posługuje się językiem prostym i zrozumiałym dla obywateli. Projekt przewiduje m.in., że w przypadku wszczęcia postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej, organ doręczy podatnikowi egzemplarz Karty.

28 listopada 2018 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok, zgodnie z którym stawka podatku od gier na automatach o niskich wygranych jest zgodna z konstytucją. Zdaniem TK "nałożenie wyższego podatku, co do zasady, nie może być traktowane, jako ograniczenie swobody działalności gospodarczej".

Skarga pauliańska jest dopuszczalna w postępowaniach podatkowych - tak orzekł Trybunał Konstytucyjny. Orzeczenie to może wywołać stan niepewności po stronie nabywców m.in. nieruchomości.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego organy podatkowe w swoich interpretacjach wadliwie uznawały za budowle część obiektów budowlanych stanowiących w rzeczywistości budynki. Podmioty, które z powodu błędnego kwalifikowania kategorii nieruchomości uiściły zawyżony podatek od nieruchomości, mogą wystąpić o zwrot tej nadpłaty.

Wyłączenie możliwości odwołania się do sądu administracyjnego od postanowień wydanych w ramach rozpatrzenia sprzeciwu przedsiębiorcy kontrolowanego w trybie przepisów rozdziału 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jest niezgodne z Konstytucją. Tak orzekł Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 grudnia 2017 r. (sygn. SK 37/15).

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nie można zakładać z góry, że skoro jedno z małżonków jest przedsiębiorcą, to będące przedmiotem współposiadania grunty należy zakwalifikować jako grunty związane z działalnością gospodarczą opodatkowane najwyższą stawką. Niezbędne jest każdorazowo ustalenie faktycznego sposobu wykorzystania opodatkowanego gruntu, którego współposiadaczem pozostaje osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą. 12 grudnia 2017 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis art. 1a ust. 1 pkt 3 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o podatkach i opłatach lokalnych rozumiany w ten sposób, że wystarczającą przesłanką zakwalifikowania gruntu podlegającego opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości do kategorii gruntów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej jest prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną będącą jego współposiadaczem, jest niezgodny z Konstytucją RP.

Trybunał Konstytucyjny uznał za konstytucyjne przepisy w zakresie akcyzy, które uzależniają możliwość zastosowania przez dystrybutora niższej stawki akcyzy przy sprzedaży oleju opałowego na cele opałowe od odebrania od nabywcy specjalnego oświadczenia, że rzeczywiście przeznaczy paliwo na cele opałowe.

Osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności ma zyskiwać prawo do stałego zasiłku z pomocy społecznej w miesiącu, w którym wystąpi o ustalenie stopnia niepełnosprawności, a nie - jak jest obecnie - dopiero, gdy już to orzeczenie ma - przewiduje projekt przygotowany przez MRPiPS. Resort zakłada, że nowelizacja ustawy mogłaby wejść w życie od 1 stycznia 2017 r.