Jak ewidencjonować w księgach rachunkowych inwestycje krótkoterminowe?

Z inwestycją mamy do czynienia, gdy jednostka nabywa aktywa w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej. Chodzi tu w szczególności o aktywa finansowe oraz te nieruchomości, wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia korzyści, o których mowa wcześniej (art. 3 ust. 1 pkt 17 ustawy o rachunkowości).

Przywołana definicja posługuje się m.in. pojęciem aktywa finansowe. Aktywami finansowymi są aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach. Natomiast aktywa pieniężne to posiadane przez przedsiębiorstwo aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do tej grupy aktywów zalicza się także inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych.

W definicji inwestycji pojawiło się również pojęcie instrumentu kapitałowego. I tak, instrumentami kapitałowymi są kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziałów, opcji na akcje własne lub warranty.

Rodzaje inwestycji krótkoterminowych

W bilansie posiadane inwestycje krótkoterminowe jednostka prezentuje w podziale na krótkoterminowe aktywa finansowe ze szczególnym uwzględnieniem posiadanych inwestycji w jednostkach powiązanych i pozostałych.

Dlatego posiadane udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, inne krótkoterminowe aktywa finansowe firma ujawnia w aktywach w pozycji B.III lit. a (jednostki powiązane) lub lit. b (pozostałe jednostki), natomiast pod lit. c ujawnia: środki pieniężne i inne aktywa pieniężne, takie jak:

• środki pieniężne w kasie i na rachunkach,

• inne środki pieniężne,

• inne aktywa pieniężne.

Inne inwestycje krótkoterminowe ujawniane są w pozycji B.III.2.

Udziały

Udziały są to wkłady pieniężne lub rzeczowe (aport) wniesione do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek osobowych (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej) lub spółdzielni. Mają one na celu pokrycie nabytego w tych jednostkach kapitału zakładowego (w spółkach prawa handlowego) lub funduszu udziałowego (w spółdzielniach), do wysokości zadeklarowanej w umowie spółki lub statucie spółdzielni. Natomiast do udziałów nie zalicza się wniesionych przez firmę dopłat, ponieważ dopłaty te nie powodują zwiększenia kapitału podstawowego, a jedynie odnoszone są na kapitał zapasowy spółki.

Akcje

Akcje są papierami wartościowymi wyemitowanymi przez spółkę akcyjną potwierdzającymi prawa do zasobów majątkowych spółki akcyjnej. Akcje mogą być imienne i na okaziciela (art. 334 § 1 k.s.h.). Przedmiotem ogólnodostępnego obrotu są akcje na okaziciela, które są wydane inwestorowi dopiero po wpłaceniu pełnej należnej od niego z tego tytułu kwoty.

Inne papiery wartościowe

Do innych papierów wartościowych zalicza się obligacje, bony komercyjne, listy zastawne, skrypty dłużne, certyfikaty inwestycyjne, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych i inne podobne posiadające termin wymagalności poniżej 12 miesięcy od dnia bilansowego lub przeznaczone do sprzedaży w ciągu najbliższego roku obrotowego. Inwestując w te instrumenty czerpiesz korzyści m.in.: w postaci odsetek, wskutek wzrostu nabytych, a następnie umorzonych jednostek uczestnictwa.

Udzielone pożyczki

Udzielone pożyczki można zaliczyć do inwestycji krótkoterminowych, gdy terminy ich zapadalności, wynikające z umów, przypadają nie później niż przed końcem następnego roku obrotowego. Do inwestycji krótkoterminowych zalicza się także pożyczkę, gdy umowa pożyczki została zawarta na dłużej niż rok (chodzi o rok finansowy), a spłata będzie następować w ratach. Wówczas do inwestycji krótkoterminowych zalicza się tylko te raty pożyczki, które są wymagalne w następnym roku obrotowym. Dlatego często jednostka umowę pożyczki musi podzielić pomiędzy inwestycje długo- i krótkoterminowe, obliczając dokładnie wielkość rat przypadających w trakcie najbliższego okresu sprawozdawczego i wymagalnych w latach następnych.

Inne krótkoterminowe aktywa finansowe

Do tej kategorii zaliczane są wszystkie inne krótkoterminowe aktywa finansowe, które nie są udziałami, akcjami, innymi papierami wartościowymi, udzielonymi pożyczkami. Do tej kategorii zalicza się np. opłaty z tytułu leasingu finansowego (ale tylko te krótkoterminowe) lub bankowe lokaty terminowe o zapadalności powyżej 3 miesięcy (a mniej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego).

Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne

Do tej kategorii przedsiębiorstwo zalicza: środki pieniężne w kasie i na rachunkach, inne środki pieniężne oraz inne aktywa pieniężne.

Środki pieniężne obejmują gotówkę w kasie oraz środki zgromadzone na rachunkach bankowych – np. bieżącym, walutowym, akredytywy, z wyjątkiem lokat terminowych w rachunkach bankowych, które to ewidencjonuje się jako inne środki pieniężne lub inne aktywa finansowe.

Posiadane weksle, czeki, lokaty terminowe, bony skarbowe, handlowe, oszczędnościowe oraz certyfikaty depozytowe płatne lub o terminie zapadalności do 3 miesięcy, środki pieniężne w drodze stanowią inne środki pieniężne.

Inne aktywa pieniężne to niewymienione wcześniej środki pieniężne. Do tej grupy zaliczyć można na przykład: weksle i czeki o terminie płatności dłuższym niż 3 miesiące licząc od dnia bilansowego, wartość narosłych odsetek od obligacji od dnia emisji do dnia zakupu przez jednostkę, należne dywidendy.

Wycena wartości inwestycji

Sposób wyceny posiadanych inwestycji krótkoterminowych jest niekiedy uzależniony od faktu, czy jednostka ma obowiązek badania bilansu. Gdy jednostka należy do tych podmiotów, które na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości muszą poddawać swoje sprawozdania badaniu przez biegłego rewidenta, to do wyceny krótkoterminowych aktywów finansowych stosuje przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. Nr 149, poz. 1674 z późn.zm.).

W takiej sytuacji przedsiębiorstwo wprowadza aktywa finansowe do swoich ksiąg rachunkowych na dzień ich zakupu w cenie nabycia.

Na dzień bilansowy aktywa finansowe wycenia się w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej bez pomniejszania jej o koszty transakcji, jakie poniosłaby jednostka zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca. W większości przypadków koszty transakcji stanowić będą koszty finansowe danej jednostki.

Zgodnie z § 15 rozporządzenia: za wiarygodną uznaje się wartość godziwą ustaloną w szczególności drogą:

• wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, a informacje o tej cenie są ogólnie dostępne, 

• oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami,  

• zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego, 

• oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nieróżniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego albo cen składników złożonego instrumentu finansowego, 

• oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

Odpis aktualizacyjny

W przypadku zmiany ceny rynkowej posiadanej inwestycji można przeszacować jej wartość do obecnie obowiązującej na rynku, np. giełdzie. Skutki tego przeszacowania zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego, w którym dokonano tego przeszacowania. Skutki przeszacowania można także odnieść na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, jeżeli inwestycja, której to przeszacowanie dotyczy, wyceniana jest w wartości godziwej.

Cena rynkowa

Natomiast jeśli jednostka nie stosuje przepisów rozporządzenia, to w myśl art. 28 ust. 1 pkt 5 ustawy o rachunkowości swoje inwestycje krótkoterminowe na dzień bilansowy wycenia według:

– ceny (wartości) rynkowej albo

– ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej,

zależnie od tego, która z nich jest niższa.

Natomiast te inwestycje krótkoterminowe, dla których nie istnieje aktywny rynek, wyceniane są w inny sposób według określonej wartości godziwej.

Podobnie jak w przypadku jednostek stosujących przepisy rozporządzenia skutki przeszacowania (wskutek wzrostu lub obniżenia) inwestycji krótkoterminowych zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych. Jeżeli jednak inwestycje krótkoterminowe wyceniane są w inny sposób niż wymieniony w art. 28 ust. 1 pkt 5 prawa bilansowego, to skutki obniżenia ich wartości powinno się zaliczyć do kosztów finansowych w pełnej wysokości, natomiast skutki wzrostu ich wartości do przychodów finansowych w wysokości nie wyższej niż kwota różnic uprzednio odpisanych w koszty finansowe.

PRZYKŁAD

Udzielone pożyczki

Udzielone pożyczki zaliczone do inwestycji krótkoterminowych wyceniane są w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności, czyli łącznie z należnymi odsetkami, z uwzględnieniem ewentualnych odpisów aktualizujących ich wartości. Może się bowiem zdarzyć, że jednostka poweźmie wiadomość, że jej dłużnik już nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań w stosunku do innych wierzycieli (wcześniej niż data zapadalności raty pożyczki lub całkowitej jej spłaty). W takim przypadku spadek wartości udzielonej pożyczki powinien zostać odniesiony w ciężar kosztów finansowych.

Przeszacowanie inwestycji do innej kategorii aktywów jednostki

Należy podkreślić, że kierownik jednostki zawsze może podjąć decyzję o przekwalifikowaniu inwestycji krótkoterminowych do inwestycji długoterminowych. Ma to miejsce, np. gdy zarząd firmy zmieni decyzję co do przeznaczenia danej inwestycji i uzna, że warto np. akcje spółki trzymać dłużej, ponieważ będzie to lepsze rozwiązanie. Na dzień przekwalifikowania swoje inwestycje krótkoterminowe przedsiębiorstwo wycenia:

• w wartości księgowej albo w cenie nabycia, w zależności od tego, która z nich jest niższa – jeżeli inwestycja krótkoterminowa wyceniana była w wartości rynkowej lub cenie nabycia, zależnie od tego, która z nich jest niższa, lub

• według wartości księgowej – jeżeli inwestycje krótkoterminowe wycenia się w wartości rynkowej.

Jeżeli inwestycje krótkoterminowe wyceniane były w wartości rynkowej, to pomimo ich przekwalifikowania do inwestycji długoterminowych, nie następuje zmiana wyceny, nadal są one wyceniane jak dotychczas.

PRZYKŁAD

Oczywiście przekwalifikować można posiadane inwestycje także „w drugą stronę”, czyli z inwestycji długoterminowych do krótkoterminowych. Wówczas wycena jest taka sama jak przy przekwalifikowaniu inwestycji krótko- do długoterminowych. Z tym jednak zastrzeżeniem, że jeżeli przekwalifikowana inwestycja długoterminowa była uprzednio przeszacowana, a skutki przeszacowania ujęte są w kapitale (funduszu) z aktualizacji wyceny, to nierozliczoną na dzień przekwalifikowania nadwyżkę z tytułu przeszacowania inwestycji długoterminowej zaliczamy do kosztów lub przychodów finansowych.

PRZYKŁAD