Umowa o pracę a umowy cywilnoprawne - co warto wiedzieć? (część I)

Zapraszamy na forum Księgowość

Autopromocja

Podstawowym sposobem nawiązania stosunku pracy jest uregulowana w kodeksie pracy umowa o pracę. Nie jest to jednak jedyna forma prawna, na podstawie której można zobowiązać drugą stronę do świadczenia pracy. Wśród innych dopuszczalnych form, do najczęściej stosowanych, należą: umowa o świadczenie usług, potocznie nazywana umową zlecenia i umowa o dzieło.

Autopromocja

Webinarium: Rozliczenie roczne składki zdrowotnej

Termin: 17 kwietnia 2024 r.

Sprawdź

W niniejszej publikacji przedstawimy I część uwag na temat podstawowych różnic pomiędzy zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę a świadczeniem pracy lub usług na podstawie umów cywilnoprawnych. Dla pełnej przejrzystości podanych poniżej informacji, wskazujemy, że strony umowy o świadczenie usług będziemy określać jako zleceniodawcę i zleceniobiorcę, a strony umowy o dzieło jako zamawiającego i przyjmującego zamówienie.

Jak pracodawcy będą mogli stosować elastyczny czas pracy

Na wstępie należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm., „kodeks pracy”), przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Obowiązkiem pracodawcy jest natomiast zatrudnianie pracownika za wynagrodzeniem. Jak wykażemy w poniższej analizie, w przypadku świadczenia pracy lub usług na podstawie umowy o świadczenie usług lub umowy o dzieło, wzajemne prawa i obowiązki stron, w wielu elementach, kształtują się w sposób odmienny niż ma to miejsce w stosunku pracy zdefiniowanym w kodeksie pracy.

Autopromocja

Jak optymalizować koszty zatrudnienia

Sprawdź

1. Osobiste świadczenie pracy

W umowie o pracę

Autopromocja

Poradnik pracodawcy 2024
Uprawnienia rodziców w pracy

Sprawdź

Jako jeden z podstawowych elementów stosunku pracy wymienia się zobowiązanie pracownika do osobistego świadczenia pracy. Obowiązek ten oznacza, że pracownik nie może powierzyć wykonywania czynności wynikających z wiążącej go umowy o pracę osobie trzeciej. Tę cechę stosunku pracy wywodzi się ze szczególnego zaufania, którym muszą się darzyć strony umowy o pracę. Dla pracodawcy istotne są kwalifikacje, umiejętności, wiedza i predyspozycje danego pracownika, które zdecydowały o tym, że to tej osobie pracodawca powierzył określony zakres obowiązków.

Umowa o pracę - o czym warto wiedzieć?

W umowach cywilnoprawnych

Obowiązek osobistego wykonywania pracy nie jest koniecznym elementem umowy o świadczenie usług czy też umowy o dzieło. Stosowne regulacje odnoszące się do pierwszej z wymienionych umów przewidują m.in., że zleceniobiorca może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej, jeśli wynika to z treści samej umowy lub ze zwyczaju. W przypadku umowy o dzieło przepisy w ogóle nie odnoszą się do kwestii powierzenia wykonywania przedmiotu umowy osobom trzecim. Należy wywodzić zatem, że takie powierzenie będzie zasadniczo możliwe, chyba że możliwość ta została wyłączona w treści samej umowy lub z charakteru wykonywanego dzieła wynika, że może ono zostać wykonane tylko przez określoną osobę.

2. Podporządkowanie pracodawcy

Autopromocja

ZFŚS
Zasady tworzenia i prowadzenia

Sprawdź

W umowie o pracę

Praca wykonywana na podstawie umowy o pracę jest świadczona pod kierownictwem pracodawcy. Oznacza to przede wszystkim, że pracownik jest podporządkowany poleceniom pracodawcy w zakresie wykonywanej pracy. Ponadto do kompetencji pracodawcy należy określanie miejsca i czasu wykonywania pracy. W świetle tych uwag należy stwierdzić, że osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę jest w bardzo dużym stopniu uzależniona od decyzji pracodawcy w odniesieniu do tego, w jaki sposób ma wykonywać powierzone jej zadania. Jest to kolejna cecha, która w sposób istotny odróżnia stosunek pracy od innych stosunków zobowiązaniowych. Dlatego też, istnienie podporządkowania, w razie wątpliwości co do charakteru zawartej umowy, będzie przesądzało o tym, że mamy do czynienia z umową o pracę.

Umowy o dzieło i umowy zlecenia - czym się różnią?

Umowa o pracę na czas określony - wypowiedzenie przez pracownika

W umowach cywilnoprawnych

Scharakteryzowany element podporządkowania nie występuje w żadnej z umów cywilnoprawnych. Brak tej cechy oznacza, że podmiot „zatrudniający” na podstawie umowy o świadczenie usług czy też umowy o dzieło nie ma co do zasady uprawnienia do wydawania drugiej stronie umowy wiążących ją poleceń. Osoba zobowiązana do świadczenia pracy lub usług na podstawie umowy cywilnoprawnej zasadniczo nie będzie musiała wykonywać przyjętego zlecenia czy dzieła w czasie, miejscu oraz w sposób określony przez drugą stronę umowy. Zgodnie z przepisami prawa zarówno zleceniobiorca jak i przyjmujący zamówienie są zobowiązani jedynie do uwzględniania wskazówek odpowiednio zleceniodawcy i zamawiającego.

3. Sposób wykonywania pracy

W umowie o pracę

Umowa o pracę jest umową starannego działania. Oznacza to, że pracownik jest zobowiązany do wykonywania pracy w ogóle, nie jest natomiast odpowiedzialny za jej końcowy efekt. Pracę na podstawie umowy o pracę należy, uznać za wykonaną poprawnie zawsze, gdy pracownik starannie wykonywał ciążące na nim obowiązki.

W umowach cywilnoprawnych

Sposób wykonywania pracy przy „zatrudnieniu” w formie cywilnoprawnej różni się w zależności od tego, która z omawianych umów stanowi podstawę świadczenia pracy lub usług. Jeśli są one wykonywane na podstawie umowy o świadczenie usług, zleceniobiorca będzie zobowiązany do starannego wykonywania powtarzalnych czynności składających się na przedmiot zawartej umowy. Zobowiązanie wynikające z umowy o dzieło polega zaś na osiągnięciu konkretnego rezultatu w postaci opisanego w umowie dzieła.

Scharakteryzowane elementy stosunku pracy i odpowiadające im cechy umów o świadczenie usług i umów o dzieło nie są oczywiście wszystkimi, w których ujawniają się znaczące różnice pomiędzy zatrudnieniem pracowniczym a „zatrudnieniem” w formach cywilnoprawnych. W II części niniejszej publikacji dokonamy porównania kolejnych istotnych elementów powyższych form świadczenia pracy.

Zapraszamy na forum ZUS i prawo pracy

Maciej Szulikowski

radca prawny i partner zarządzający

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna