Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy, który ma na celu objęcie składkami ZUS obowiązkowo wszystkich umów zlecenia, umów o dzieło i innych umów cywilnoprawnych. Wyjątkami będą umowy wykonywane przez uczniów szkół ponadpodstawowych lub studentów, do ukończenia 26 lat. Nie ma jeszcze oficjalnych informacji od kiedy miałyby nastąpić te zmiany. Ile stracą zleceniobiorcy i zleceniodawcy?
- MRPiPS zapowiada zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych - projekt podobno już gotowy ale nie został opublikowany. Trwają analizy
- Składki ZUS od zleceń i innych umów cywilnoprawnych – aktualny stan prawny
- Ile stracą zleceniobiorcy na obowiązkowym objęciu składkami ZUS wszystkich zleceń?
- Przedsiębiorcy są mocno zaniepokojeni
- Oskładkowanie wszystkich zleceń i innych umów cywilnych – opinia dr Tomasza Lasockiego z UW
- Czy zniknie freelancing?
- Kamień milowy nr A71G KPO: Ograniczenie fragmentacji rynku pracy
MRPiPS zapowiada zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych - projekt podobno już gotowy ale nie został opublikowany. Trwają analizy
W dniu 5 lipca 2024 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej poinformowało, że przygotowało już projekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ten projekt przewiduje objęcie obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi (emerytalnym, rentowymi, chorobowym i wypadkowym) umów cywilnoprawnych, z wyjątkiem umów wykonywanych przez uczniów szkół ponadpodstawowych lub studentów, do ukończenia 26 lat.
MRPiPS nie ujawniło jeszcze szczegółów projektu, nie został on też opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacji (stan na 20 sierpnia 2024 r.).
W dniu 5 sierpnia 2024 r. Przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów Maciej Berek poinformował w Polsat News, że w tej chwili nie ma decyzji ws. oskładkowania umów cywilnoprawnych. Minister Berek podkreślił, że poprzedni rząd wpisał oskładkowanie umów cywilnoprawnych jako jedne ze zobowiązań w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Poinformował, że obecny rząd negocjował z Komisją Europejską, by zmodyfikować lub odstąpić od tego warunku. Dodał, że KE nie wyraziła na to zgody.
"To rozwiązanie przygotowali nasi poprzednicy. Analizujemy to. Mamy świadomość masywności skutków rozwiązania, które z jednej strony przyniosłoby dochody budżetowi państwa, ale z drugiej strony bardzo uderzyłoby w dochody określonej grupy pracowników" - powiedział Maciej Berek.
Zaznaczył, że w tej chwili nie ma decyzji co do oskładkowania umów cywilnoprawnych. "Spotkanie się odbyło na Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów. Minister rodziny została poproszona o przygotowanie dodatkowych informacji, analiz, wariantów. Nie ma jeszcze decyzji o uruchomieniu procesu nad tym rozwiązaniem. Jeśli taka decyzja zapadnie, będę pilnować, by były przeprowadzone konsultacje, by projekt nie pojawił się znienacka" - zapewnił szef Komitetu Stałego Rady Ministrów.
Z nieoficjalnych doniesień medialnych wynika, że zmiany mają wejść w życie od 1 stycznia 2025 r. Bo na 1 stycznia 2026 r. nie zgadza się (podobno) Komisja Europejska.
Składki ZUS od zleceń i innych umów cywilnoprawnych – aktualny stan prawny
W obecnym stanie prawnym trzeba obliczyć i pobrać składki ZUS od umowy zlecenia, jeśli ta umowa jest dla zleceniobiorcy jedynym źródłem dochodu. Kolejne umowy zlecenia, o ile nie są zawarte z pracodawcą, a wartość pierwszej przekraczała wysokość minimalnego wynagrodzenia, nie muszą być oskładkowane.
W przypadku umów zlecenia nie trzeba obecnie płacić składek ZUS jeżeli dany zleceniobiorca ma u innego pracodawcy składki ZUS opłacone przynajmniej od minimalnego wynagrodzenia. Składek ZUS nie trzeba też dziś płacić, jeśli zleceniobiorca ma co najmniej dwie umowy miesięcznie i od pierwszej odprowadzono także składki w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia.
Na podstawie obecnie obowiązujących przepisów umowy o dzieło nie są oskładkowane.
Ile stracą zleceniobiorcy na obowiązkowym objęciu składkami ZUS wszystkich zleceń?
Spółka doradcza Grant Thornton Polska obliczyła jak wzrosną koszty zleceniodawcy i ile stracą zleceniobiorcy wypłaty netto jeśli od 2025 r. ozusowane zostaną wszystkie umowy zlecenia.
W Scenariuszu 1 (kwota brutto umowy nie ulega zmianie):
Przy umowie zlecenia na 2000 zł brutto – zleceniobiorca dostanie mniej „na rękę” o 223 zł; koszt zleceniodawcy rośnie o 410 zł.
Przy umowie zlecenia na 5000 zł brutto – zleceniobiorca dostanie mniej „na rękę” o 558 zł; koszt zleceniodawcy rośnie o 1024 zł.
W Scenariuszu 2 (firma zwiększa kwotę brutto umowy tak, by zleceniobiorca miał takie samo netto):
Przy umowie zlecenia na 2000 zł brutto (zwiększonej do 2320 zł brutto) – koszt zleceniodawcy rośnie o 795 zł.
Przy umowie zlecenia na 5000 zł brutto (zwiększonej do 5800 zł brutto) – koszt zleceniodawcy rośnie o 1988 zł.
W każdym z tych przypadków koszty zleceniodawcy rosną o niemal 40%.
W Scenariuszu 3 (zleceniodawca chce utrzymać swoje koszty na obecnym poziomie i obniża kwotę brutto na umowie zlecenia):
Przy umowie zlecenia na 2000 zł brutto (zmniejszonej do 1660 zł brutto) – zleceniobiorca dostanie mniej „na rękę” o 462 zł.
Przy umowie zlecenia na 5000 zł brutto (zmniejszonej do 4150 zł brutto) – zleceniobiorca dostanie mniej „na rękę” o 1155 zł.
Przedsiębiorcy są mocno zaniepokojeni
Jak wskazywała pod koniec kwietnia 2024 r. Konfederacja Lewiatan, organizacja biznesowa skupiająca ponad 4100 firm, zatrudniających ponad milion pracowników - wielu pracodawców z niepokojem przyjmuje zapowiadane zmiany ze względu na kolejne podwyższenie kosztów współpracy z osobami fizycznymi.
– Zaproponowane rozwiązanie może przynieść więcej negatywnych skutków niż korzyści. Zmniejszy i tak zbyt małą podaż pracy. Pogorszy sytuację osób najbardziej aktywnych, którzy korzystają z możliwości wykonywania dodatkowych, często drobnych zleceń. Pogorszy również sytuację osób dorabiających w ramach sprawowania opieki nad dziećmi (np. okres urlopu rodzicielskiego czy wychowawczego). Ponadto może doprowadzić do wzrostu umów nierejestrowanych – ostrzega Robert Lisicki, dyrektor departamentu pracy Konfederacji Lewiatan.
Zdaniem Lewiatana, w ocenie pracodawców to nie jest dobry moment na rozwiązania generujące dodatkowe koszty dla firm, przy i tak szybko rosnących kosztach działalności przedsiębiorców. Co piąty pracownik (19%) decydował się w 2023 r. na dodatkową pracę, by więcej zarobić w związku z sytuacją gospodarczą (wyniki 49. edycji Monitora Rynku Pracy realizowanego przez Instytut Badawczy Randstad).
Oskładkowanie wszystkich zleceń i innych umów cywilnych – opinia dr Tomasza Lasockiego z UW
Doktor Tomasz Lasocki z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (Katedra Prawa Ubezpieczeń) i ekspert Federacji Przedsiębiorców Polskich wskazał w rozmowie z PAP:
"Mamy już lipiec, więc zasadne jest pytanie, od kiedy to rozwiązanie ma wejść w życie i jak ma wyglądać proces dochodzenia do rozwiązania docelowego. Od lat wskazuję na potrzebę rewizji zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym, by zapewniały rzeczywisty dostęp do systemu i nie były wykorzystywane jako instrument konkurowania między przedsiębiorcami. Ujednolicenie zasad realizuje te cele" – powiedział Lasocki.
"W tej chwili mamy sytuację taką, że zależnie od liczby umów cywilnoprawnych jedne podlegają oskładkowaniu, a drugie nie podlegają. To powoduje, że jesteśmy w wąskiej grupie państw w Europie, które potrafią nie pobrać składki, jeżeli ktoś pracuje – nawet jeśli jego dotychczasowe składki nie pozwolą na wypracowanie najniższej emerytury. A już naprawdę jesteśmy wyjątkiem w skali świata, że potrafimy pobrać składkę od umowy opiewającej na niższą kwotę, a nie pobierać składki od umowy z wyższym wynagrodzeniem" – wskazał ekspert.
Podkreślił, że celem zmian powinno być zapewnienie osobom pracującym konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego, czyli do emerytury, renty i innych świadczeń.
Zdaniem prawnika reforma systemu ubezpieczeń powinna obejmować nie tylko umowy-zlecenia, ale także umowy o dzieło, bo osoby pracujące na ich podstawie "są teraz poza systemem". Jak zauważył, obecnie trzy czwarte osób ubezpieczonych w ZUS pracuje na etatach, a jedna czwarta podlega ubezpieczeniom na innej podstawie.
Ekspert zaznaczył, że należy także zastanowić się nad tym, jak oskładkować umowy ludzi do 26. roku życia, zapewniając jednocześnie ulgi, które pozwolą im na płynne wejście na rynek pracy, ale nie obniżą poziomu bezpieczeństwa socjalnego.
"Dzisiaj zlecenia młodych ludzi w ogóle nie są oskładkowane, a to oznacza, że jeśli taka osoba na zleceniu zginie, to nawet nie jest to wypadek przy pracy, więc jeżeli ma rodzinę, to nikt z jego najbliższych nic nie dostanie. Problem podlegania ubezpieczeniom jest więc szerszy niż tylko zniesienie tej reguły, która mówi, że dodatkowa umowa-zlecenie już nie podlega oskładkowaniu" – powiedział Lasocki.
Zastrzegł, że powinien nadal obowiązywać górny limit kwotowy, do którego odprowadzane będą składki, tj. maksymalna roczna podstawa wymiaru składki.
"Dzięki temu limitowi państwo nie bierze na siebie zbyt wielkich obciążeń. System emerytalny w swojej mechanice jest hojny, zwłaszcza dla tych, którzy dobrze zarabiają, bo co roku waloryzujemy składki o kilkanaście procent" – wyjaśnił.
Czy zniknie freelancing?
W ostatnim czasie obawy przed zmianami wyrażali freelancerzy. Agencja praktycy.com w swojej analizie oceniła, że ozusowanie wszystkich umów, zwłaszcza o dzieło, to "zmiana w złym kierunku". Eksperci podkreślili, że w Polsce potrzebne jest rozwiązanie systemowe, które przy okazji reformy systemu emerytalnego, nie "wyleje po raz kolejny dziecka z kąpielą" i "nie unicestwi tak innowacyjnej branży, jaką jest freelancing".
Doktor Lasocki uważa, że "oskładkowanie pracy jest daniną publiczną, czyli w tym zakresie jest to podobne do podatków". "To nie jest nic przyjemnego, ale trzeba ten ciężar ponieść. W przypadku ubezpieczeń dochodzi do tego jeszcze inna kwestia, że składka ubezpieczeniowa ma jeszcze funkcję ochronną. I oczywiście, płacenie składek +nie ma sensu+, jeżeli nic się nie stanie, ale jeżeli coś się stanie, to się dopiero okazuje, że ochrona to dobra rzecz" – argumentuje dr Lasocki.
Jak dodał, "to nie jest tak, że freelancing przestanie istnieć". "Ale nie może być tak, że opiera się on na dumpingu socjalnym, bo jeden zatrudniony jest tańszy niż drugi, który wykona usługę, będąc ubezpieczonym. Na tym nie powinna opierać się zdrowa konkurencja nowoczesnej gospodarki" – ocenił dr Lasocki.
Kamień milowy nr A71G KPO: Ograniczenie fragmentacji rynku pracy
Objęcie składkami ZUS wszystkich umów cywilnoprawnych to jeden z tzw. kamieni milowych KPO.
Kamień milowy nr A71G zakłada pełną ochronę socjalną wszystkich osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych poprzez objęcie tych umów składkami na ubezpieczenia społeczne.
W tym celu nastąpić ma nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która:
- zapewni objęcie składkami na ubezpieczenie społeczne wszystkich umów cywilnoprawnych (emerytalnych, rentowych, wypadkowych i chorobowych, chorobowych), niezależnie od uzyskane dochody, z wyjątkiem umów ze studentami poniżej 26 roku życia;
- zniesie zasadę opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od płacy minimalnej z tytułu umów cywilnoprawnych.
Polska już jest spóźniona z tymi zmianami, bo pierwotnie miały być zrealizowane do 31 marca 2023 roku.
„Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności” (w skrócie: KPO). Polski KPO to program, który składa się z 54 inwestycji i 48 reform. KPO stanowi realizację zaleceń Rady UE dla Polski (CSR) oraz Krajowego Programu Reform. Obejmuje reformy i inwestycje, które rozpoczęły się po 1 lutego 2020 r. i zakończą do 31 sierpnia 2026 r.
Pieniądze, które będą finansować KPO pochodzą z europejskiego Funduszu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF). Aby je otrzymać, Polska musi podpisać umowę z KE na część grantową oraz umowę na część pożyczkową. Spłata pożyczki zakończy się nie później niż po 30 latach tj. do 2058 r.