Z uwagi na fakt, iż niewiele rodzin może sobie pozwolić na zapewnienie indywidualnej opiekunki dla swoich pociech, cały ciężar obowiązków spadał dotychczas na rodziców oraz ich krewnych. Jeżeli jednak nikt z rodziny nie mógł pomóc, często zdarzało się, że jedno z rodziców z konieczności rezygnowało z pracy i pozostawało w domu celem opieki nad swoim potomstwem.
Aby zapobiec powyższym sytuacjom, dnia 4 kwietnia 2011 r. weszła w życie nowa ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 235), która stwarza warunki dla organizowania i funkcjonowania zróżnicowanych form opieki nad dziećmi w wieku do lat 3.
Zgodnie z ustawą, opieką może być objęte również dziecko, które ukończyło 3 lata, nie dłużej jednak niż do ukończenia 4 roku życia, jeżeli niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym (np. w małych gminach wiejskich), lub w sytuacji, gdy rozwój psychiczny i ruchowy dziecka nie pozwala na objęcie go tym wychowaniem. W myśl ustawy opieka nad dziećmi może być organizowana w formie żłobka lub klubu dziecięcego, a także sprawowana przez dziennego opiekuna oraz nianię.
Żłobki i kluby dziecięce mogą być tworzone i prowadzone przez gminy, osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Żłobkiem lub klubem dziecięcym jest placówka, która zapewnia dziecku opiekę w warunkach bytowych zbliżonych do domowych, gwarantuje opiekę pielęgnacyjną oraz edukacyjną (przez prowadzenie zajęć zabawowych z elementami edukacji), a także prowadzi zajęcia opiekuńczo-wychowawcze uwzględniające etap rozwoju dziecka. Prowadzenie żłobka lub klubu dziecięcego jest działalnością regulowaną i wymaga wpisu do rejestru żłobków i klubów dziecięcych, prowadzonego przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce prowadzenia żłobka lub klubu dziecięcego.
Warunki przyjęcia dzieci do placówki określa w statucie podmiot, który ją utworzył. Godziny pracy żłobka lub klubu dziecięcego są ustalane z uwzględnieniem opinii rodziców w regulaminie organizacyjnym. Rodzice są zobowiązani do ponoszenia opłat za pobyt oraz wyżywienie dzieci w żłobku lub klubie dziecięcym.
Ustawa określa również kwalifikacje, które musi posiadać opiekun, a także dopuszcza udział wolontariuszy w zapewnieniu opieki nad dziećmi przebywającymi w żłobku lub klubie dziecięcym. Co ważne, ustawa nakłada obowiązek współpracy między opiekunem dzieci a ich rodzicami w szczególności przez prowadzenie konsultacji i udzielanie porad rodzicom w zakresie pracy z dziećmi. W przypadku klubów dziecięcych dopuszczone jest także uczestnictwo rodziców w zajęciach. Zarówno w żłobku jak i klubie dziecięcym, jeden opiekun może sprawować opiekę nad maksymalnie ośmiorgiem dzieci, za wyjątkiem sytuacji, gdy w grupie znajduje się dziecko niepełnosprawne lub wymagające szczególnej opieki, kiedy dopuszczalna jest opieka nad maksymalnie pięciorgiem dzieci. W żłobku ograniczenie do pięciorga podopiecznych obejmuje także grupę, w której znajduje się dziecko poniżej pierwszego roku życia. Jeżeli do żłobka uczęszcza więcej niż dwadzieścioro dzieci, musi być w nim zatrudniona przynajmniej jedna pielęgniarka lub położna.
Pomimo wielu podobieństw, należy wskazać także elementy różnicujące opiekę we wskazanych placówkach. Opieka w żłobku jest sprawowana nad dziećmi w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia, natomiast w klubie dziecięcym od ukończenia 1 roku życia. W żłobku zapewnia się opiekę nad dzieckiem w wymiarze do 10 godzin dziennie względem każdego dziecka, a na wniosek rodzica, istnieje możliwość przedłużenia opieki za dodatkową opłatą. W klubie dziecięcym z kolei, opieka nad dzieckiem odbywa się w wymiarze do 5 godzin dziennie względem każdego dziecka. Lokal, w którym prowadzony jest żłobek musi posiadać co najmniej dwa pomieszczenia, w tym jedno przystosowane do odpoczynku dzieci. Natomiast, klub dziecięcy musi posiadać co najmniej jedno pomieszczenie, z tym że również trzeba zapewnić w nim miejsce na odpoczynek dla dzieci (nie musi być to jednak oddzielne pomieszczenie, tak jak w przypadku żłobka).
Ustawa wprowadza także instytucję dziennego opiekuna - osoby fizycznej zatrudnianej przez gminę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia. Dzienny opiekun może sprawować opiekę nad maksymalnie pięciorgiem dziećmi, a w przypadku gdy w grupie znajduje się dziecko, które nie ukończyło pierwszego roku życia, jest niepełnosprawne lub wymaga szczególnej opieki, maksymalnie nad trojgiem dzieci. Może on zajmować się dziećmi od ukończenia przez nie 20 tygodnia życia. Sprawowanie opieki nad dziećmi w tym przypadku odbywa się w lokalu, do którego dzienny opiekun posiada tytuł prawny, przy czym gmina może udostępnić lub wyposażyć lokal w tym celu.
Ustawa zawiera przepisy regulujące sytuację osób będących nianiami, jednak w myśl przepisów przejściowych wejdą one w życie dopiero z dniem 1 października 2011 roku.
Podsumowując, należy zauważyć, że ustawa realnie rozszerza wachlarz dostępnych form opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Z jednej strony takie rozwiązanie ma na celu wsparcie rodziców w realizacji planów powiększania rodziny i w procesie wychowywania dzieci. Z drugiej strony, projektowane rozwiązania mają za zadanie poprawić jakość oferowanych usług poprzez wprowadzenie minimalnych wymagań, które powinny spełniać poszczególne placówki. Warto wskazać, że podmioty prowadzące do dnia wejścia w życie nowelizacji działalność gospodarczą, polegającą na sprawowaniu opieki nad dziećmi, mogą prowadzić tę działalność na podstawie dotychczasowych przepisów, nie dłużej jednak niż przez okres 3 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Po upływie tego terminu, podmioty te mogą prowadzić żłobek lub klub dziecięcy, jeżeli spełniają warunki określone w ustawie.
Aneta Wrona-Kłoczko
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna