W jakich sytuacjach i terminach pracownik nabywa prawo do zwiększonego wymiaru urlopu wypoczynkowego? Kiedy pracodawca ma obowiązek udzielić dodatkowych dni urlopu? Co wynika z przepisów?
- Urlop wypoczynkowy - przepisy
- Jaki jest wymiar urlopu wypoczynkowego?
- Jak liczy się staż pracy do urlopu wypoczynkowego?
- Kiedy i w jakich okolicznościach pracodawca ma obowiązek zwiększyć wymiar urlopu wypoczynkowego
Urlop wypoczynkowy - przepisy
Płatny urlop wypoczynkowy to prawo każdego pracownika, wynikające z art. 152 i następnych przepisów Kodeksu pracy. Urlopu wypoczynkowego pracownik nie może się zrzec.
Jeżeli pracownik podejmuje pracę po raz pierwszy, to w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.
Pracodawca ma obowiązek udzielić pracownikowi urlopu w roku, w którym pracownik nabył do niego prawo. Niewykorzystany urlop powinien być udzielony do 30 września następnego roku kalendarzowego.
Jaki jest wymiar urlopu wypoczynkowego?
Na to pytanie odpowiada przepis art. 154 Kodeksu pracy. Każdy pracownik ma prawo do:
20 dni urlopu wypoczynkowego – jeżeli staż pracy tego pracownika (u wszystkich dotychczasowych pracodawców) jest krótszy niż 10 lat albo
26 dni urlopu wypoczynkowego – jeżeli staż pracy tego pracownika (u wszystkich dotychczasowych pracodawców) wynosi co najmniej 10 lat.
Oczywiście dotyczy do pracowników zatrudnionych na cały etat. W przypadku pracowników zatrudnionych na część etatu (w tzw. niepełnym wymiarze czasu pracy) wymiar ich urlopu jest proporcjonalnie krótszy. Czyli np. jeżeli pracownik ma 12 lat stażu pracy i jest zatrudniony na ½ etatu, to ma prawo do 13 dni urlopu wypoczynkowego w roku. Ustalając ten proporcjonalny urlop wypoczynkowy dla pracowników niepełnoetatowych jest zasada, że jeżeli z tych obliczeń wyjdzie niepełny dzień urlopu, to zaokrągla się go w górę do pełnego dnia.
Na podstawie art. 158 Kodeksu pracy, pracownikowi, który wykorzystał urlop za dany rok kalendarzowy, a następnie uzyskał w ciągu tego roku prawo do urlopu w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający.
Jak liczy się staż pracy do urlopu wypoczynkowego?
Przede wszystkim – na podstawie art. 1541 Kodeksu pracy, do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.
A jeżeli dany pracownik jednocześnie pozostawał w dwóch lub więcej stosunkach pracy – wliczeniu do urlopowego stażu pracy podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy.
Te wcześniejsze okresy zatrudnienia są brane pod uwagę przy obliczaniu wymiaru urlopu wypoczynkowego na podstawie świadectw pracy, które pracownik powinien przedłożyć nowemu pracodawcy.
A w przypadku nadal trwającego zatrudnienia u innego pracodawcy (np. na część etatu) konieczne jest oświadczenie pracownika, które może być potwierdzone np. zaświadczeniem o zatrudnieniu wystawionym przez inny zakład pracy.
Ponadto na podstawie art. 155 Kodeksu pracy, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:
1) zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
2) średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
3) średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
4) średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
5) szkoły policealnej – 6 lat,
6) szkoły wyższej – 8 lat.
Okresy nauki, o których mowa w pkt 1–6, nie podlegają sumowaniu. Czyli jeżeli pracownik ukończył liceum i studia wyższe (także licencjackie), to do urlopowego stażu pracy liczy mu się z tego tytułu jedynie 8 lat.
Przy czym istnieje zasada, że gdy pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.
Do urlopowego stażu pracy liczą się także inne przewidziane w odrębnych przepisach okresy, w tym m.in.:
- okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych,
- udokumentowane okresy zatrudnienia przebyte za granicą u pracodawcy zagranicznego,
- okres odbywania czynnej służby wojskowej,
- okres odbywania zawodowej służby wojskowej,
- okres, za który przysługuje odszkodowanie, w związku ze skróceniem okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślny lub umowy o pracę zawartej na czas określony z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, określonych w odrębnych przepisach (art. 361 k.p.),
- okres urlopu wychowawczego (art. 1865 k.p.),
- okres prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka.
Kiedy i w jakich okolicznościach pracodawca ma obowiązek zwiększyć wymiar urlopu wypoczynkowego
Z wyżej wymienionych przepisów wynika oczywisty obowiązek pracodawcy zwiększenia pracownikowi wymiaru urlopu wypoczynkowego z 20 do 26 dni, jeżeli ów pracownik osiągnie (i udokumentuje) co najmniej 10 letni okres urlopowego stażu pracy (czyli okresu zatrudnienia i faktu ukończenia szkoły lub uczelni).
Zwiększenie wymiaru urlopu wypoczynkowego pracownika następuje w dacie osiągnięcia przez niego co najmniej 10-letniego okresu zatrudnienia. Nie można z tym czekać do kolejnego roku, co wynika z wyżej cytowanego art. 158 kodeksu pracy. Jeżeli pracownik już wcześniej w danym roku wykorzystał cały urlop, to po przekroczeniu 10 lat stażu trzeba będzie mu udzielić (w tym samym roku) dodatkowe 6 dni urlopu wypoczynkowego (uzupełniającego).
Pani Jola zatrudniona na cały etat ukończyła 12 września studia wyższe. Dyplom ukończenia tych studiów przedłożyła swojemu pracodawcy 7 października. Dotąd miała prawo do 20 dni urlopu wypoczynkowego (miała 3 lata zatrudnienia) z czego wykorzystała już 15 dni. Pani Jola uzyskała prawo w tym samym roku kalendarzowym do wyższego wymiaru urlopu – czyli do 26 dni. Dlatego będzie jej przysługiwać jeszcze w tym samym roku 11 dni urlopu (26-15=11)
Warto wiedzieć, że gdy pracownik nie przedłoży pracodawcy świadectw pracy z poprzednich zakładów pracy, czy świadectw lub dyplomów ukończenia ww. szkół (uczelni), to pracodawca nie ma obowiązki wliczać mu tych okresów do stażu urlopowego.
Jeżeli natomiast pracownik z opóźnieniem dostarczy te dokumenty, z których wynika jego urlopowy staż pracy, to pracodawca ma obowiązek uwzględnić wstecznie te okresy (o ile urlop się nie przedawnił – co dzieje się po 3 latach od końca roku w którym ten urlop był należny).
Jak wyjaśnia Państwowa Inspekcja Pracy:
Staż pracy pracownika ustala się na podstawie dokumentów przedłożonych przez pracownika w momencie podejmowania zatrudnienia np. (świadectwa pracy, udokumentowane okresy pracy za granicą). Jednak niedostarczenie określonych dokumentów na początku podejmowania zatrudnienia nie powoduje, że dane okresy nie będą mogły w ogóle podlegać wliczeniu do stażu pracy. Pracownik może przedłożyć pracodawcy świadectwa pracy w dowolnym momencie podczas trwania stosunku pracy tym samym udowadniając dodatkowy staż pracy, a pracodawca z dniem dostarczenia dodatkowych dokumentów będzie musiał na nowo przeliczyć staż pracy pracownika.Co istotne, pracownik nabywa prawo do dodatkowych dni urlopu zaległego, które nie uległy jeszcze przedawnieniu (3 lata).
Podstawa prawna: art. 152 - art. 173 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - tekst jednolity: Dz.U. 2023 poz. 1465.