– Ministerstwo Finansów stale monitoruje sytuację JST. Jesteśmy świadomi, że zmiany zaplanowane w Polskim Ładzie przełożą się na samorządy. W związku z tym wprowadzone zostaną rozwiązania stabilizujące i wzmacniające finanse samorządów, które sprawią, że dochody JST będą bardziej stabilne i mniej narażone na cykliczność i wprowadzane zmiany prawne – mówi wiceminister finansów Sebastian Skuza.
Nowe rozwiązania zapowiadane przez Ministerstwo Finansów
Przekazywanie dochodów z PIT i CIT do JST w równych miesięcznych ratach, w kwotach zgodnych z prognozą określoną przed rozpoczęciem roku budżetowego. Dla samorządów to gwarancja dochodów i ułatwienie przy planowaniu i realizacji budżetów.
System finansów samorządowych zostanie uzupełniony o dodatkową regułę zapewniającą długookresową stabilizację w zakresie wpływów podatkowych.
Mechanizm korekcyjno-wyrównawczy zostanie oparty na bieżących wpływach z PIT i CIT, co skutkować będzie lepszym dopasowaniem wysokości subwencji i wpłat janosikowego do aktualnej sytuacji finansowej.
Planowane jest wprowadzenie nowej, dzielonej w sposób algorytmiczny, części subwencji ogólnej – części rozwojowej, zapewniającej stałe wsparcie JST w obszarze inwestycyjnym.
Kontynuowane będą działania wspierające inwestycje samorządowe, czego wyrazem jest m.in. utworzenie Funduszu Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych, oferującego bezzwrotne wysokie dofinansowanie inwestycji JST. Celem programu jest zwiększenie skali inwestycji publicznych poprzez bezzwrotne dofinansowanie:
- promes inwestycyjnych udzielanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego, wysokość wsparcia wynosi od 80%
- do 95% wartości zadania (w zależności od obszaru).
W 2021 r. samorządy otrzymają dodatkowe środki w wysokości 8 mld zł (dzielone algorytmem), dzięki dobrej sytuacji budżetowej. Wprowadzone zostaną rozwiązania przejściowe w zakresie zwiększenia elastyczności zarządzania budżetami na skutek zmiany reguł fiskalnych obowiązujących samorządy.
Wprowadzone zostaną rozwiązania podnoszące limit spłaty długu JST oraz wspierające absorbcję środków UE (rozszerzenie wyłączeń z limitu zobowiązań dla szerszego zakresu projektów UE).
Więcej pieniędzy dla samorządów w 2022 roku
Ministerstwo Finansów zapowiada, że w 2022 r., po wprowadzeniu Polskiego Ładu oraz rozwiązań stabilizujących i wzmacniających finanse JST, samorządy osiągną dochody z tytułu PIT, CIT i subwencji ogólnej na poziomie ok. 146 mld zł, co oznacza, że będą one wyższe o 4,6% od dochodów prognozowanych przez same JST w WPF, sporządzonych przed ogłoszeniem Polskiego Ładu. Uwzględniając natomiast środki inwestycyjne z Funduszu Polski Ład, wzrost dochodów JST wyniesie 9,6%.
Finanse samorządów w latach 2011-2020
Sytuacja finansowa samorządów w okresie 2016-2020 poprawiła się w stosunku do lat 2011-2015. Wzrosły nie tylko dochody ogółem samorządów, ale również kwoty we wszystkich kategoriach dochodów JST: dochody własne, subwencja ogólna i dotacje celowe. I to pomimo pandemii COVID-19.
W latach 2016-2020 nastąpiło też znaczne zwiększenie wsparcia inwestycyjnego dla JST, udzielanego przez budżet państwa.
Łączne dochody JST w latach 2016-2020 to prawie 1,3 bln zł, co oznacza wzrost aż o 352 mld zł
w porównaniu do lat 2011-2015. Jeśli chodzi o kategorie dochodów, to w latach 2016-2020 nastąpił wzrost o 161 mld zł w dochodach własnych, o 40 mld zł w subwencjach i o 152 mld zł w ramach dotacji celowych.
Nastąpił też istotny wzrost dochodów i wydatków ogółem w 2020 r. w porównaniu do 2011 r. t
W 2020 r.., dochody ogółem są znacznie wyższe, i w porównaniu do 2011 r wzrosły o 78%, zaś wydatki w tym okresie wzrosły o 65%.
Porównując lata 2020 oraz 2015 dochody JST z PIT i CIT wzrosły o odpowiednio o 17 mld zł (+44,6 proc.) i 4,2 mld zł (+60,1 proc.), a więc w sumie o 21,2 mld zł (+47 proc).
Rządowe działania antykryzysowe pozwoliły na utrzymanie potencjału lokalnej bazy ekonomicznej i miały korzystny wpływ na poziom dochodów JST. Rząd wprowadził także cały szereg rozwiązań dedykowanych wprost JST, w tym przede wszystkim Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych i uelastycznienie samorządowych reguł fiskalnych. W efekcie w 2020 r. JST zrealizowały dochody planowane sprzed pandemii oraz nastąpiła nadwyżka budżetowa w JST w wysokości 5,7 mld zł (pomimo planowanego na ponad 20 mld deficytu).
Sytuacja finansowa JST w 2021 roku
Pozytywna sytuacja JST utrzymuje się również w tym roku. Po I półroczu 2021 r. JST wykazują nadwyżkę budżetową w kwocie 22,4 mld zł, a nadwyżka bieżąca wynosi prawie 23 mld zł.
Dochody ogółem wyniosły ponad 163 mld zł (to 52,6% planu). Dochody z PIT to blisko 28 mld zł, a z CIT ponad 7,5 mld zł. Dotacje celowe to niemal 36,1 mld zł. W I półroczu 2021 r. na rachunki gmin, powiatów i województw przekazano z tytułu subwencji ogólnej ponad 40,7 mld zł – o 4,8% więcej niż w analogicznym okresie 2020 r.
W korzystnej sytuacji po I półroczu są w szczególności duże miasta, które wykazują nadwyżki budżetowe. Perspektywa dobrej sytuacji finansowej rysuje się w całym roku 2021, przede wszystkim z uwagi na przewidywany wzrost wpływów z PIT i CIT.
Źródło: Ministerstwo Finansów
Skuza: po zmianach w sposobie finansowania samorządów ich dochody będą gwarantowane przez budżet
Zmiany w sposobie finansowania samorządów sprawią, że ich dochody będą gwarantowane przez budżet. To państwo weźmie na siebie negatywne skutki spowolnienia gospodarczego czy zmian w prawie podatkowym – powiedział PAP wiceminister finansów Sebastian Skuza.
Większa kwota wolna od podatku, to mniejsze dochody budżetu państwa i samorządów
W ramach „Polskiego Ładu” planowana jest podwyżka kwoty wolnej od podatku do 30 tys. zł. Przedstawiciele samorządów ostrzegali, że wskutek tej zmiany ich dochody mocno spadną. Sam resort finansów szacował ubytek dochodów na ok. 11 mld zł.
„Przy sporządzaniu oceny skutków regulacji braliśmy pod uwagę maksymalne kwoty ubytków. Faktycznie jednak już widać, że w przyszłym roku dochody samorządów, już po uwzględnieniu skutków wejścia w życie +Polskiego Ładu+ będą wyraźnie lepsze niż to przewidywały same samorządy” – powiedział PAP wiceminister finansów Sebastian Skuza.
3 podstawowe źródła dochodów
Przypomniał, że zaktualizowana 5 maja br., a więc tuż przed ogłoszeniem „Polskiego Ładu”, długoterminowa prognoza dochodów samorządów przewidywała, że ich dochody z trzech podstawowych źródeł, a więc z subwencji ogólnej, z udziału w dochodach z podatku od osób fizycznych oraz w podatku od osób prawnych, wyniosą łącznie w przyszłym roku ok. 140 mld zł.
„To jest kwota, jaką same sobie wyliczyły samorządy. Z szacunków, jakie przygotowaliśmy po uwzględnieniu zmian wynikających z +Polskiego Ładu+ wynika, że te dochody wyniosą ok. 146 mld zł, a więc będą o 4,6 proc. wyższe niż w maju szacowały samorządy. I mówimy tutaj wyłącznie o kwocie z subwencji ogólnej oraz z udziałów w PIT i CIT, bo - gdyby uwzględnić środki z Funduszu +Polski Ład+- te dochody byłyby jeszcze wyższe” – stwierdził Sebastian Skuza.
Zmiany w zasadach finansowania jednostek samorządu terytorialnego (JST)
Premier Mateusz Morawiecki zapowiedział zmiany w zasadach ich finansowania. Przede wszystkim zostanie zmieniony sposób naliczania i wypłacania udziału, jaki JST przypada w dochodach z PIT i CIT.
„Ten udział będzie liczony w taki sposób, że najpierw będzie powstawała prognoza dochodów z tych podatków, tworzona przy konstrukcji budżetu. Na podstawie tej prognozy będzie liczony udział każdej z jednostek samorządu we wpływach podatkowych. Sama wypłata będzie następować w równych ratach miesięcznych. Z tym, że obecnie udział danej jednostki samorządu jest liczony na podstawie danych sprzed dwóch lat, a więc według struktury historycznej. To się nie zmieni, jednak chcielibyśmy ustrzec samorządy przed wahaniami wysokości tych dochodów w taki sposób, że 50 proc. udziału w podatkach byłoby wyliczanych na podstawie danych sprzed 2 lat, 33 proc. na podstawie danych sprzed 3 lat, zaś 17 proc. – na podstawie udziału sprzed 4 lat” – powiedział wiceminister finansów.
Wpływy z PIT i CIT
Jak wyjaśnił, ta zasada będzie obejmować wpływy z obu podatków – bo obecnie udział we wpływach z CIT jest wyliczany według bieżących wpływów. W rezultacie samorządy będą w mniejszym niż do tej pory stopniu odczuwać wahania koniunktury czy zmian w prawie podatkowym.
„I tu nie chodzi tylko o zmianę stawek podatkowych, którą samorządy odczuwają od razu, ale choćby przesunięcia w terminach płatności. Tak było w ubiegłym roku, kiedy zdecydowaliśmy się przesunąć termin rozliczenia podatku CIT, aby pomóc przedsiębiorcom. Zmiana, którą proponujemy, daje samorządom większą stabilizację i sprawia, że przyszłe zmiany w obszarze podatkowym w mniejszym stopniu będą wpływać na dochody samorządów” – powiedział wiceminister Skuza.
W zaproponowanym przez MF mechanizmie wypłat na podstawie prognoz zapisany został także system rozliczeń. Zgodnie ze słowami Sebastiana Skuzy, po zakończeniu danego roku budżetowego będzie dokonywania weryfikacja, czy rzeczywiste kwoty wynikające z udziału samorządu w podatkach, były takie jak wynikały z prognoz. Jeśli pojawią się odchylenia, zarówno na plus, jak i na minus, w kolejnym roku będą dokonywane płatności, czyli samorząd albo uzyska wyrównanie od budżetu, albo będzie musiał oddać nadpłacone zaliczki.
Reguła stabilizująca dochody JST
Zmiana systemu naliczania i wypłacania udziałów samorządów w PIT i CIT to niejedyna zmiana, dotycząca finansów JST, zaplanowana w ramach „Polskiego Ładu”.
„Chcemy wprowadzić regułę stabilizującą dochody jednostek samorządu terytorialnego z tytułu udziałów w podatkach od osób fizycznych i od firm w dłuższym terminie. Chodzi o to, że planowane łączne dochody samorządów z tytułu udziału w tych podatkach w danym roku budżetowym nie mogłyby być niższe niż dochody uzyskane w ostatnim wykonanym roku budżetowym, dodatkowo zindeksowane przy użyciu określonego wskaźnika makroekonomicznego. Rozważamy np. wskaźnik inflacji, czy tez wzrost PKB” – powiedział wiceminister finansów.
Wyjaśnił, że w sytuacji, kiedy z szacunków przygotowywanych przy konstrukcji budżetu państwa wynikałoby, że dochody z udziału w podatkach byłyby niższe niż te uzyskane w ostatnim zamkniętym roku budżetowym, uruchamiana byłaby subwencja uzupełniająca, z której pokrywana byłaby różnica. Ponieważ subwencja byłaby traktowana jako dochód z podatków, w rezultacie samorządowe wpływy z tego źródła nie mogłyby się obniżyć.
„Tym samym powstałby mechanizm zabezpieczający przed wahaniami cyklu koniunkturalnego i przed skutkami zmian prawnych w obszarze podatków. Negatywne efekty zmian cyklu koniunkturalnego czy zmian w podatkach budżet wziąłby na siebie. Oznacza to, że dochody samorządów z tytułu udziałów w PIT i CIT nie mogłyby spaść. Jeśli wpływy z podatków będą rosły, wówczas klauzula nie będzie miała zastosowania, bo jej zadaniem jest ochronić samorząd przed spadkiem wpływów. Ten algorytm będzie korzystny dla samorządów i wychodzi naprzeciw ich oczekiwaniom, aby zmiany w podatkach nie wpływały negatywnie na ich dochody” – powiedział Sebastian Skuza.
Inwestycyjna część subwencji ogólnej
Kolejnym stałym elementem systemu dochodów JST, który zasili samorządów w ramach „Polskiego Ładu” będzie inwestycyjna część subwencji ogólnej.
„Chcemy, aby część inwestycyjna subwencji składała się z dwóch części. Pierwsza z nich liczona byłaby np. na podstawie liczby mieszkańców, oczywiście z dolnym i górnym limitem. Dzięki temu nawet mniej zamożne samorządy będą uzyskiwały środki na inwestycje. Druga część byłaby uzależniona od tego, jak samorządy inwestują, a więc ile wydają na inwestycje w przeliczeniu na mieszkańca i jak te wydatki inwestycyjne rosną. Ta druga część byłaby wypłacana jako premia dla tych samorządów, które zachowują się proinwestycyjnie. Im więcej środków ogółem z budżetu JST byłoby przeznaczone na inwestycje, tym wyższe byłyby premie w subwencji inwestycyjnej. Zakładamy, że część premiowa stanowiłaby ok. 40 proc. całości subwencji inwestycyjnej.” – stwierdził wiceminister Skuza.
Limity spłaty długów
Planowane są jeszcze inne zmiany w prawie, które wpłyną na sytuację samorządów.
„Myślimy także o zmianach w limitach spłaty długów. Obecnie do tych limitów nie wchodzą m.in. spłaty z tytułu zobowiązań zaciągniętych w związku z projektami, gdzie finansowanie unijne wynosi ponad 60 proc. Chcemy ten poziom obniżyć, zwłaszcza w kontekście nowej perspektywy oraz Krajowego Planu Odbudowy, a także uwzględniając specyfikę regionów objętych dofinansowaniem ze środków unijnych. Obecne niektóre programy nie mają już tak wysokiego dofinansowania jak z wcześniejszych perspektyw, a chcemy zwiększyć zaangażowanie samorządów w pozyskiwanie środków unijnych, a ponadto trzeba mieć na uwadze również środki z Krajowego Planu Odbudowy. Aby sfinansować te projekty, zasadne jest nieznaczne poluzowanie limitów zadłużenia” – powiedział Skuza.
Dodatkowe 8 mld zł w IV kwartale 2021 roku
Dodatkowo MF chce przygotować ustawę, na mocy której samorządy w tym roku dostaną dodatkowe 8 mld zł. Podział środków będzie oparty na obiektywnym, ustawowym algorytmie bazującym na wysokości planowanych na 2022 r., (a więc w pierwszym roku Polskiego Ładu) dochodów JST z tytułu udziału we wpływach z PIT, korygowanego wskaźnikiem zamożności samorządów, ustalonym też dla roku 2022.
Jak powiedział Sebastian Skuza, wypłata tych środków nastąpi w IV kw. 2021 r. co oznacza, że zostaną one zapewne wykorzystane przez samorządy w roku 2022. To będzie dodatkowa poduszka finansowa dla samorządów, obok wyższych od przewidywanych dochodów z udziału w podatkach. W I półroczu wpływy samorządów, jak powiedział Skuza, z udziałów w PIT i CIT są o ok. 7,3 mld zł wyższe od przewidywanych. Lepsze wyniki od przewidywań osiąga także budżet państwa, który po lipcu miał ponad 35 mld zł nadwyżki.
„Mamy dobrą sytuację gospodarczą, więc uzyskujemy lepsze dochody i mamy spore oszczędności, choćby te związane z niższym zapotrzebowaniem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na środki budżetowe. Dobrze wyglądają wpływy z VAT, ale także z innych podatków” – stwierdził wiceminister finansów w rozmowie z PAP.
Innym efektem będzie niższy od zapisanego w ustawie deficyt budżetu.
„Deficyt budżetu państwa na pewno będzie mniejszy niż zaplanowane 82,3 mld zł. Nie wiem jeszcze o ile, ale na pewno będzie niższy od zaplanowanego” – powiedział Sebastian Skuza.
Źródło: PAP, Marek Siudaj (ms/ drag/)