Wspólnicy spółek kapitałowych mogą na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych sprzedawać posiadane przez siebie udziały. Umowa może dowolnie określać cenę sprzedaży. Kwotę, jaką otrzymuje zbywający udziały, należy zaewidencjonować na konto „Przychody finansowe” - w analityce „Przychody finansowe ze zbycia udziałów”. W sprawozdaniu finansowym wynik ze sprzedaży udziałów wykazuje się według metody netto.
uzasadnienie
Zgodnie z art. 180 Kodeksu spółek handlowych udziały, jako część kapitału zakładowego, mogą być przedmiotem obrotu. Zbycie udziału powinno być jednak dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Niezachowanie tak ustalonej formy spowoduje nieważność czynności prawnej. Jeżeli udziały przechodzą na inną osobę, strony powinny zawiadomić spółkę, przedstawiając dowód przejścia. Przejście udziału jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności. Nabywca udziału wstępuje do spółki w miejsce zbywcy, przejmując jego wszelkie prawa (m.in. prawo kontroli, prawo do udziału w zgromadzeniu wspólników, prawo głosu, prawo do objęcia nowych udziałów).
Operacja sprzedaży powinna mieć odzwierciedlenie w księdze udziałów, prowadzonej przez zarząd na podstawie art. 188 § 1. Wprowadzone w niej zmiany, dotyczące nowego składu wspólników, należy także zgłosić we właściwym sądzie rejestrowym. Sama czynność zbycia wywołuje skutki jedynie między zbywcą a nabywcą. W księgach rachunkowych spółki w związku ze sprzedażą przez udziałowca udziałów nie powstaną zapisy.
Cena zbycia może być ustalona na dowolnym poziomie. Wynika to bezpośrednio z przepisów kodeksu cywilnego. Artykuł 353 k.c. daje stronom swobodę kontraktowania, co pozwala im ułożyć stosunek prawny według własnego uznania. Kwota otrzymana za udziały może odpowiadać ich wartości nominalnej, ale również może się od niej znacznie różnić. Cenę sprzedaży udziałów określa się na ogół według cen rynkowych. Różnica między wartością nominalną a ceną sprzedaży udziałów wynika z tego, że spółki działają na rynku i osiągają zyski bądź straty. Osiągając zyski, jednostka może gromadzić kapitał zapasowy, buduje także swój korzystny wizerunek. Kwota uzyskana ze sprzedaży w tym przypadku będzie wyższa od jej wartości nominalnej. Gdy firma ponosi straty, cena udziałów możliwa do uzyskania będzie na poziomie niższym niż nominalna.
Zgodnie z postanowieniami art. 6 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych podstawę opodatkowania stanowi:
l przy umowie sprzedaży rzeczy ruchomych nabywanych do przerobu lub odsprzedaży - cena sprzedaży;
l przy umowie sprzedaży zawieranej przez nierezydentów - równowartość w złotych kwoty zagranicznych środków płatniczych, określonej w zezwoleniu dewizowym, przeznaczonych do zapłacenia ceny;
l w pozostałych przypadkach - wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego.
Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnej określa się na podstawie przeciętnych cen rzeczywistych stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem stopnia zużycia. Cena przeciętna to wypadkowa cen najwyższych i cen najniższych. Pojęcie wartości rynkowej odnosi się więc do rzeczywistego obrotu prawami majątkowymi.
Zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, w sytuacji gdy strony czynności cywilnoprawnej nie określiły wartości przedmiotu tej czynności lub wartość określona przez strony nie jest akceptowana przez organ podatkowy (znacznie odbiega od wartości rynkowej), organ podatkowy może wezwać strony do jej podwyższenia.
W przypadku zbycia udziałów w drodze sprzedaży, zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy lub praw majątkowych, z zastrzeżeniem ust. 4 i 5, jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie. Przepisy stanowią, że jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie znacznie odbiega od wartości rynkowej, urząd skarbowy może wezwać strony do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej.
W razie niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, urząd sam określi wartość. Jeżeli wartość określona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, wszelkie koszty ustalenia ceny rynkowej ponosi zbywający. Oznacza to, że w przypadku nabycia udziałów poniżej wartości rynkowej powstaje przychód z tytułu otrzymania częściowo odpłatnie rzeczy lub praw. Przychód ten nie wystąpi tylko w sytuacji, gdy istnieje uzasadniona przyczyna, dla której cena odbiega od wartości rynkowej.
Przykład
Spółka Beta posiada 25 sztuk udziałów w spółce Alfa. Wartość nominalna udziałów wynosi 100 zł/szt.
Wariant I
Sprzedaż poniżej wartości nominalnej
Spółka Beta zdecydowała się sprzedać swoje udziały ze względu na straty ponoszone przez spółkę Alfa i wynikający z tego brak dywidendy. Cenę sprzedaży ustalono na 80 zł.
1. Sprzedaż udziałów:
25 szt. × 80 zł/szt. = 2000 zł
Wn „Pozostałe rozrachunki” 2 000
Ma „Przychody finansowe” 2 000
2. Wyksięgowanie udziałów:
25 szt. × 100 zł/szt. = 2500 zł
Wn „Koszty finansowe” 2 500
Ma „Długoterminowe inwestycje” 2 500
3. Wpływ należności za sprzedane udziały:
Wn „Rachunek bankowy” 2 000
Ma „Pozostałe rozrachunki” 2 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wariant II
Sprzedaż powyżej wartości nominalnej
Spółka Beta zdecydowała się sprzedać swoje udziały. Cenę sprzedaży ustalono na 120 zł/szt.
1. Sprzedaż udziałów:
25 szt. × 120 zł/szt. = 3000 zł
Wn „Pozostałe rozrachunki” 3 000
Ma „Przychody finansowe” 3 000
2. Wyksięgowanie udziałów:
25 szt. × 100 zł/szt. = 2500 zł
Wn „Koszty finansowe” 2 500
Ma „Długoterminowe inwestycje” 2 500
3. Wpływ należności za sprzedane udziały:
Wn „Rachunek bankowy” 3 000
Ma „Pozostałe rozrachunki” 3 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
l art. 180-188 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych - Dz.U. Nr 94, poz. 1037; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540
l art. 6 ust. 1-3 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych - j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 41, poz. 399; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 222, poz. 1529
l art. 7 ust. 2, art. 14 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 251, poz. 1847
l art. 353 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 164, poz. 1166
Jerzy Rybka
specjalista w dziale księgowości korporacyjnej firmy produkcyjnej