Wspólnikami sp. z o.o. mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, które posiadają podmiotowość prawną, czyli tzw. ułomne osoby prawne. Do ułomnych osób prawnych zalicza się przede wszystkim osobowe spółki handlowe, takie jak spółka jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna i partnerska.
Mają oni równe prawa i obowiązki, o ile ustawa (Kodeks spółek handlowych, dalej „ksh”) lub umowa spółki nie stanowi inaczej. Każdemu ze wspólników przysługuje prawo do kontroli spółki. W związku z tym, wspólnik samodzielnie, bądź przez upoważnioną przez niego osobę może przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans lub żądać wyjaśnień od zarządu. Zarząd może odmówić złożenia wyjaśnień, jeśli istnieje obawa, że wspólnik wykorzysta je w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. W takim przypadku, wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników, która powinna być powzięta w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia żądania. Wspólnik, któremu odmówiono wyjaśnień lub wglądu do dokumentów spółki, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów, bądź ksiąg spółki. Należy podkreślić, że prawo kontroli spółki przez wspólnika można wyłączyć albo ograniczyć, w razie ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej.
Każdy wspólnik ma również prawo uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników, które jest najważniejszym organem uchwałodawczym w sp. z o.o. Ponadto, wspólnikowi przysługuje także prawo głosu na zgromadzeniu wspólników, dzięki czemu ma on wpływ na podejmowane decyzje. Wspólnik ma również prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonym do podziału uchwałą wspólników. Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku.
Kolejnym uprawnieniem przysługującym wspólnikom jest prawo do wynagrodzenia za umorzony udział. Udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Umorzenie następuje za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę albo bez zgody wspólnika. Umorzenie udziału wymaga jednak uchwały zgromadzenia wspólników, która powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział.
Jeżeli chodzi o obowiązki wspólników, to każdy z nich ma przede wszystkim obowiązek wniesienia wkładu do spółki. Na wspólników można nałożyć również dodatkowe zobowiązania, którymi są: obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych czy obowiązek dopłat, który jest charakterystyczny dla tego rodzaju spółki oraz może być sposobem na pokrywanie strat bilansowych, a także pełnić inne funkcje.
Ostatnim zagadnieniem, które zostanie przybliżone w poniższej publikacji, będzie odpowiedzialność cywilnoprawna. Należy zaznaczyć, iż w przeciwieństwie do przedstawionych we wcześniejszych publikacjach spółek osobowych, sp. z o.o. jest osobą prawną i ponosi odpowiedzialność za zobowiązania względem osób trzecich własnym majątkiem. Wspólnicy sp. z o.o. nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
W przypadku, gdyby egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, za jej zobowiązania odpowiadają solidarnie członkowie zarządu. Członek zarządu może się uwolnić od takiej odpowiedzialności jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego, wierzyciel nie poniósł szkody.
Przepisy ksh przewidują również odpowiedzialność odszkodowawczą wszystkich uczestników procesu tworzenia spółki. Przesłanką odpowiedzialności - oprócz powstania szkody, winy i związku przyczynowego między szkodą a zawinionym działaniem - jest niedopełnienie obowiązków określonych przepisami prawa. Należy zatem podkreślić, że przy dochodzeniu roszczenia odszkodowawczego konieczne jest zawsze wskazanie przepisu prawa, którego naruszenie wyrządziło spółce szkodę.
W sytuacji, gdyby członek zarządu nie sprawdził prawdziwości danych zawartych w zgłoszeniu spółki do rejestru przedsiębiorców lub w zgłoszeniu podwyższenia kapitału zakładowego, a następnie okazało się, że dane te są fałszywe, jest on odpowiedzialny za zgłoszenie sądowi rejestrowemu nieprawdziwych danych. Przepisy przewidują, że odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki, trwa trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub podwyższenia kapitału zakładowego.
Ponadto, członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dokładać staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności. Naruszenie tej staranności i dokonanie czynu sprzecznego z prawem lub postanowieniami umowy spółki, uzasadnia pełną odpowiedzialność wymienionych wyżej osób za szkodę wyrządzoną spółce działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki.
Podsumowując, można stwierdzić, że niewątpliwie walorem sp. z o.o. jest brak odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. W kolejnej części cyklu publikacji przedstawimy istotę oraz kompetencje organów sp. z o.o.
Barbara Jureczek, Aneta Wrona
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna