Wyobraźmy sobie typowy dzień w polskiej firmie eksportującej jabłka. Towar gotowy, kontrahent zarejestrowany na Łotwie, formalności załatwione – wszystko wydaje się proste. Ale niespodziewanie pojawia się problem: jabłka wylądowały w Białorusi. I nagle w centrum uwagi znajduje się VAT – czy to wciąż wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów (WDT), czy już eksport?
- Gdzie trafiły jabłka?
- Prawo po stronie podatnika – co mówi dyrektywa VAT?
- Sądowa rozgrywka – WSA vs NSA
- Wyrok TSUE – dowody mają znaczenie
- Kluczowe ryzyka przy transakcjach WDT i eksporcie
- Podsumowanie – nauka z jabłek
Ta sprawa, choć może wydawać się szczegółowa, pokazuje, jak cienka jest granica między różnymi rodzajami transakcji międzynarodowych i jakie konsekwencje podatkowe mogą się z tym wiązać. WSA w Warszawie postanowił skierować pytania do Trybunału Sprawiedliwości UE, aby rozwiać wątpliwości co do kwalifikacji takich transakcji.
Gdzie trafiły jabłka?
Polska spółka sprzedała jabłka kontrahentowi z Łotwy i zadeklarowała transakcję w rejestrze VAT jako WDT ze stawką 0%. W rzeczywistości owoce nie dotarły do Łotwy – wylądowały w Białorusi. Fiskus uznał, że skoro towary nie znalazły się fizycznie w państwie członkowskim nabywcy, nie można mówić o dostawie wewnątrzunijnej. W praktyce oznaczałoby to opodatkowanie stawką krajową 5%.
Spółka argumentowała, że pomimo że nie doszło do wewnątrzwspólnotowej dostawy, to mamy do czynienia z eksportem pośrednim – jabłka faktycznie opuściły UE, co w jej opinii powinno skutkować stawką 0%.
Prawo po stronie podatnika – co mówi dyrektywa VAT?
Dyrektywa VAT 2006/112/WE przewiduje, że:
- państwa członkowskie mogą stosować zwolnienia z VAT dla towarów wysyłanych poza UE (Art. 146),
- zwolnienia mają być proste i skuteczne, a jednocześnie chronić przed nadużyciami (Art. 131).
W praktyce formalnym dowodem wywozu jest zgłoszenie celne (np. CC599C), ale TSUE w wyrokach C‑563/12 BDV Hungary Trading i C‑275/18 Vinš wskazał, że brak takiego dokumentu nie odbiera prawa do zwolnienia, jeśli istnieją inne przekonujące dowody faktycznego wywozu. Mogą to być np. listy przewozowe, dokumenty handlowe czy potwierdzenia odbioru w państwie trzecim. Jednak organy krajowe najczęściej wymagają właśnie potwierdzenia wywozu CC599C dla udowodnienia eksportu towarów.
Sądowa rozgrywka – WSA vs NSA
WSA w Warszawie przyznał rację firmie: jeśli towar faktycznie opuścił UE, nie można nakładać dodatkowego VAT. Jednak NSA uchylił ten wyrok, podkreślając, że:
- transakcja może być WDT tylko wtedy, gdy obie strony zgodziły się na dostawę do innego państwa UE,
- jeśli towar trafia poza UE, nie można później zmieniać kwalifikacji na eksport bez zgody obu stron,
- różnica między WDT, a eksportem jest materialnoprawna, a nie tylko formalna, i nie można jej zmieniać retroaktywnie.
W dalszym ciągu czekamy jak ta sprawa się rozwinie i jakie będą konkluzje. Na chwilę obecną WSA uznał, że nie można zastosować 0% ze względu na to, że strony uzgodniły sprzedaż wewnątrzwspólnotową i sprzedawca nie był świadomy wywozu towaru poza UE oraz to nie było jego celem.
Wyrok TSUE – dowody mają znaczenie
Należy pamiętać jednak o wyroku Trybunału w sprawach Vinš i BDV Hungary Trading precyzującego kilka zasad:
- Faktyczny wywóz decyduje o prawie do zwolnienia z VAT, nie tylko formalności celne.
- Państwa mogą określać wymogi formalne, ale muszą zachować proporcjonalność.
- Brak formalnego zgłoszenia celnego nie odbiera prawa do 0%, jeśli istnieją inne przekonujące dowody: listy przewozowe, dokumenty płatnicze, potwierdzenia przyjęcia towaru.
- Obniżona stawka może zostać cofnięta tylko w przypadku udziału podatnika w oszustwie lub uniemożliwienia udokumentowania wywozu.
Zobaczymy czy podobne stanowisko zajmie NSA w sprawie polskich jabłek.
Kluczowe ryzyka przy transakcjach WDT i eksporcie
Dokonując transakcji wewnątrzwspólnotowych, należy jednoznacznie określić miejsce przeznaczenia towaru. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest dokonanie WDT poprzez przejęcie gestii transportowej do miejsca przeznaczenia, co pozwala znacząco zminimalizować ryzyko zakwestionowania prawa do zastosowania stawki 0% VAT dla takiej transakcji.
Należy zachować szczególną ostrożność w zakresie towarów objętych sankcjami oraz obrotu tymi towarami. Wywóz towaru sankcyjnego na Białoruś przez kontrahenta, nawet jeśli nie był to zamierzony kierunek dostawy, może skutkować poważnymi konsekwencjami związanymi z karami za pośredni wywóz towarów na Białoruś lub do Rosji.
Konieczne jest gromadzenie odpowiednich dowodów faktycznego wywozu towarów, nawet jeśli dokumenty te są niepełne lub dostarczone z opóźnieniem. Choć formalności mają istotne znaczenie, kluczowe dla możliwości zastosowania stawki 0% VAT pozostaje faktyczne wyprowadzenie towaru z terytorium kraju, zgodnie z warunkami uzasadniającymi zastosowanie tego zwolnienia.
Podsumowanie – nauka z jabłek
Polskie jabłka, które miały trafić na Łotwę, a wylądowały w Białorusi, pokazują, że w handlu transgranicznym liczy się nie tylko papier, ale przede wszystkim rzeczywisty przepływ towaru. TSUE wyraźnie sygnalizuje: prawo do zwolnienia VAT w eksporcie zależy od realnego wywozu, a nie wyłącznie od formalnych procedur celnych. Jednak znaczenie ma również prawidłowość wskazania na jakiej podstawie stosujemy obniżoną stawkę VAT.
Dla przedsiębiorców oznacza to: dokumentuj, planuj i trzymaj rękę na pulsie. Pamiętaj o tym że zarówno faktyczny wywóz towaru ma znaczenie, ale dokumentacja musi go potwierdzać i być zgodna z przebiegiem rzeczywistych wydarzeń.
Należy również być niezmiernie uważnym w obrocie towarowym, jeżeli obraca się towarami sankcyjnymi, ze względu że w sposób niezamierzony możemy być posądzeni o pośredni wywóz towarów na Rosję albo Białoruś, za co grożą bardzo wysokie sankcje. Lista towarów sankcyjnych się rozszerza, więc należy to na bieżąco monitorować.
O Autorze:
dr Izabella Tymińska, ekspert ds. ceł, prawa celnego, handlu zagranicznego. Zajmuje się doradztwem z zakresu przepisów prawa celnego, importu i eksportu towarów i usług, analizą finansowo-ekonomiczną kontraktów międzynarodowych. Specjalizuje się w sprawach z tzw. „górnej półki trudności” - zawiłych i nietypowych. Wieloletni pracownik Urzędu Celnego. Przez wiele lat pracowała dla firm logistycznych i spedycyjnych, gdzie piastowała m.in. funkcję członka zarządu. Jest wykładowcą na Akademii Sztuki Wojennej na Wydziale Zarządzania i Dowodzenia w Instytucie Logistyki w Warszawie. Wykładała w Szkole Wyższej w Warszawie ALMAMER, Wyższej Szkole Cła i Logistyki czy Uczelni Techniczno – Handlowej. Absolwentka Ekonomii, Logistyki, Stosunków Międzynarodowych, Zarządzania oraz Ekonomiki Obronności.
https://www.linkedin.com/in/dr-izabella-tymińska-ekspert-celny/
https://www.facebook.com/Ekspert.celny.Doradztwo.celne/
Anna Kwiecińska, doradca podatkowy i agent celny. Specjalizuje się w podatku od towarów i usług (VAT), prawie celnym oraz w umowach dotyczących obrotu towarowego z zagranicą. Absolwentka studiów magisterskich na kierunku prawo, obecnie doktorantka w zakresie prawa podatkowego. Wykładowca prawa celnego i podatkowego na studiach podyplomowych na Wydziale Zarządzania i Dowodzenia w Instytucie Logistyki Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie, uprawniających do wpisu na listę agentów celnych. Zajmuje się praktycznym stosowaniem prawa celnego, podatkowego i gospodarczego w międzynarodowym obrocie towarowym, wdrażaniem projektów AEO i procedur specjalnych a także uzyskiwaniem dla klientów interpretacji indywidualnych, wiążących informacji taryfowych (WIT) oraz wiążących informacji o pochodzeniu (WIP).
https://www.linkedin.com/in/anna-kwiecińska-4770771ab
https://www.linkedin.com/company/65739837/admin/dashboard