Co zmienia orzeczenia TSUE?
Rygorystyczne przepisy wprowadzone w 2017 r. budziły sporo kontrowersji i krytycznych uwag, gdyż niejednokrotnie opóźnienia w rozliczeniach WNT nie wynikały z nieprawidłowości czy braku należytej staranności polskiego nabywcy, tylko z opóźnień leżących po stronie unijnego dostawcy (m.in. opóźnienia w wystawianiu faktur). Wprowadzenie do polskiej ustawy art. 86 ust. 10b pkt. 2 lit. b) oraz ust. 10i regulujących rozliczenie VAT m.in. z tytułu WNT w tzw. „szyku rozstawnym” ustawodawca uzasadniał koniecznością „motywowania” podatników do bieżącego rozliczania transakcji wewnątrzwspólnotowych i wyeliminowaniem nieprawidłowości w tym zakresie. Nie można jednak zapominać także o aspekcie finansowym tej zmiany, gdyż oprócz motywów „uszczelniających”, wprowadzony obowiązek obejmował również wymiar finansowy i obciążał podatników wydatkami związanymi z koniecznością opłacenia odsetek od zaległości podatkowej powstałej za przeszły okres rozliczeniowy.
W uzasadnienia do wyroku (opublikowanego w Dz. Urz. UE w dniu 10 maja 2021 r.), TSUE bardzo wyraźnie zaakcentował zasadę neutralności oraz proporcjonalności podatku od towarów i usług przyznając m.in., że w odniesieniu do WNT nabywca jest zobowiązany do uiszczenia kwoty VAT należnego, a jednocześnie może co do zasady odliczyć ten sam podatek (tym razem jako VAT naliczony) i w rezultacie żadna kwota nie jest należna na rzecz organu podatkowego. W opinii TSUE, uregulowanie krajowe zakazujące wykonywania prawa do odliczenia VAT z tytułu WNT w okresie, w którym powstał obowiązek podatkowy, bez uwzględnienia wszystkich istotnych okoliczności, a w szczególności dobrej wiary podatnika, wykracza poza ramy zapewnienia prawidłowego poboru VAT przez państwo członkowskie oraz nie służy zapobieganiu oszustwom podatkowym. Konkludując, sąd unijny wykazał, że wprowadzone w 2017 r. przepisy ustawy o VAT, usztywniające zasady dokonywania odliczeń z tytułu WNT są niezgodne z treścią Dyrektywy VAT.
Perspektywy dla podatników
Wyrok TSUE dał podatnikom solidne podstawy do skorygowania przeszłych rozliczeń w taki sposób, aby zarówno kwota VAT należnego oraz kwota VAT naliczonego z tytułu WNT zostały rozliczone w tym samym miesiącu (tj. w okresie w którym powstał obowiązek podatkowy). Co prawda, operacja taka wymaga dużego zaangażowania służb finansowo-księgowych, jednakże ma ona istotne uzasadnienie ekonomiczne dla wszystkich podatników, którzy spotkali się z „dolegliwością” kwestionowanych przez TSUE przepisów ustawy o VAT.
W pierwszej kolejności należy wskazać, że z powodu rygorystycznych przepisów ustawy o VAT, rozliczenia WNT w tzw. szyku rozstawnym powodowały powstanie zaległości podatkowej i obowiązek zapłaty odsetek. W momencie skorygowania przeszłych rozliczeń – w konsekwencji wyroku TSUE – zaległość podatkowa za ten przeszły okres zostanie de facto skompensowana z kwotą VAT naliczonego, co spowoduje, że zapłacone uprzednio odsetki staną się, co do zasady, nienależne, a podatnicy będą mogli ubiegać się o ich zwrot w postępowaniu nadpłatowym.
Drugim, istotnym skutkiem orzeczenia TSUE jest możliwość uzyskania oprocentowania od niezależnie zapłaconych odsetek (tzw. „odsetek od odsetek”) w związku z nadpłatą spowodowaną jednoczesnym rozliczeniem VAT należnego i VAT naliczonego w drodze korekty deklaracji.
Niezależnie od powyższego, wyrok TSUE umożliwia także wznowienie zakończonych postępowań podatkowych, w których organ wydał już decyzję w powyższym zakresie (w terminie miesiąca od publikacji wyroku TSUE), jak również wznowienie postępowań w zakresie objętym wyrokiem TSUE przed sądem administracyjnym (w terminie trzech miesięcy od publikacji wyroku TSUE)..
Wniosek o stwierdzenie nadpłaty
Należy mieć świadomość, że cały proces dochodzenia nadpłaty oraz przysługującego podatnikom oprocentowania może okazać się nie lada wyzwaniem praktycznym. W pierwszej kolejności podatnicy powinni bowiem zidentyfikować te transakcje WNT, dla których dokonali odrębnego rozliczenia VAT należnego i VAT naliczonego w różnych okresach rozliczeniowych. Po zidentyfikowaniu tego typu rozliczeń i stwierdzeniu, że orzeczenie TSUE może mieć również zastosowanie do sytuacji konkretnego podatnika, konieczne będzie skorygowanie kwoty VAT naliczonego w przeszłych deklaracjach VAT-7 lub VAT-7K (oraz plików JPK_VAT), zarówno za okres, w którym pierwotnie wykazano kwotę VAT należnego (korekta in plus) oraz za okres, w którym pierwotnie wykazano kwotę VAT naliczonego (korekta in minus).
W rezultacie powyższych czynności, stosując się do treści art. 74 pkt. 1 i nast. Ordynacji podatkowej, podatnik powinien wraz ze skorygowanymi deklaracjami VAT złożyć wniosek do organu podatkowego, w którym wskaże wysokość powstałej nadpłaty (tj. co do zasady kwoty nienależnie zapłaconych odsetek).
W kontekście ubiegania się o przysługujące oprocentowanie od nienależnie zapłaconych odsetek, należy wskazać na treść art. 78 §5 pkt. 1 i 2 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem, wysokość oprocentowania (liczona analogicznie jak w przypadku odsetek za zwłokę), powinna być liczona:
- od dnia powstania nadpłaty do dnia jej zwrotu – pod warunkiem, że wniosek o nadpłatę zostanie złożony w terminie 30 dni od dnia opublikowania wyroku TSUE w Dzienniku Urzędowym UE;
- od dnia powstania nadpłaty do 30 dnia od dnia publikacji wyroku TSUE – jeżeli wniosek o nadpłatę został złożony po upływnie 30 dni od opublikowania orzeczenia.
Wysokość przysługującego oprocentowania, w zależności od momentu złożenia wniosku o nadpłatę, przedstawia poniższy wykres:
Z uwagi na preferencyjne zasady obliczania oprocentowania z tytułu powstałej nadpłaty, w interesie podatników jest, aby wnioski o stwierdzenie nadpłaty zostały skierowane do organów podatkowych najpóźniej w dniu 9 czerwca 2021 r.
Import usług i pozostałe transakcje w trybie reverse charge
Nie można także zapominać, że w dużym stopniu wyrok TSUE może być również stosowany w odniesieniu do innych transakcji rozliczanych w trybie reverse charge, w tym w szczególności do importu usług, tzw. dostawy z montażem czy krajowego odwrotnego obciążenia. Pomimo, iż zapytanie prejudycjalne dotyczyło właściwie wyłącznie transakcji WNT, to z treści orzeczenia TSUE wynika wprost, że „…w ramach systemu odwrotnego obciążenia podstawowa zasada neutralności VAT wymaga, aby odliczenie naliczonego podatku zostało przyznane, jeżeli zostały spełnione wymogi materialne, nawet wówczas, gdy niektóre wymogi formalne zostały pominięte przez podatnika”. Niewątpliwie, tezy wynikające z orzeczenia TSUE powinny mieć zatem zastosowanie również do innych transakcji rozliczanych w trybie reverse chargé.
Warunki odzyskania odsetek
Zastanawiające może być również, że de facto TSUE w wydanym wyroku nie rozgraniczył prawa do jednoczesnego rozliczenia kwot VAT należnego i naliczonego w zależności od konkretnych okoliczności związanych z opóźnieniem w rozliczeniu transakcji WNT. W treści orzeczenia, mowa jest co prawda o dochowaniu „dobrej wiary” przez podatnika, jednak z argumentów TSUE można wywnioskować, że podstawą do wspólnego rozliczenia podatku w tym samym okresie mogą być także inne okoliczności faktyczne, pod warunkiem, że nie prowadzą do oszustwa podatkowego.
Należy sobie zdawać sprawę, że w prowadzonych postępowaniach podatkowych, organy będą próbowały szukać uników przed zwrotem nadpłaty posługując się przykładowo argumentem braku należytej staranności przy rozliczaniu WNT przez nabywcę (np. poprzez brak monitów do dostawcy o wystawienie faktury). Wszelkie działania organów prowadzące do wyszukiwania „wyjątków” od wniosków płynących z orzeczenia TSUE są jednak (w ocenie autora) nieuzasadnione, zwłaszcza, że w sprawie będącej przedmiotem pytania prejudycjalnego do TSUE, podatnik wyraźnie wskazywał, że powodami, dla których WNT zostało rozliczone po upływie 3 miesięcy były nie tylko przesłanki leżące po stronie dostawcy unijnego, ale również błędne zaklasyfikowanie transakcji przez spółkę lub pomyłki osób sporządzających rejestry i deklaracje VAT.
Niewątpliwie, od sukcesu związanego z odzyskaniem zapłaconych odsetek wraz z należnym oprocentowaniem, w dużej mierze będzie zależała jakość sporządzonego wniosku o stwierdzenie nadpłaty jak również rzetelność rozliczeń w składanych korektach deklaracji. Z uwagi na wysokie zainteresowanie podatników przedmiotowym orzeczeniem, w najbliższym czasie należy się spodziewać wzmożonej ilości postępowań nadpłatowych w zakresie objętym rozstrzygnięciem TSUE!
Michał Zbutowicz
Doradca podatkowy (nr wpisu 13795)