Zmiany w prawie bilansowym w 2009 roku

Od 1 stycznia 2009 r. obowiązuje wiele nowych rozwiązań w zakresie prawa bilansowego. Większość z nich wprowadza jeszcze ustawa nowelizująca z 18 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 63, poz. 393).

SPIS TREŚCI

Nowe definicje

Od 1 stycznia 2009 r. zmieniono pojęcie inwestycji. Obecnie są to aktywa posiadane (a nie jak poprzednio nabyte) przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści. Zgodnie z nową definicją do inwestycji można kwalifikować nieruchomości wytworzone we własnym zakresie, np. wybudowany budynek, który nie będzie użytkowany przez jednostkę, lecz posiadany w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, o których mowa powyżej.

Autopromocja

Do instrumentów finansowych nie zalicza się m.in. aktywów i zobowiązań z tytułu programów, z których wynikają udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach lub w kapitałach innej jednostki z grupy kapitałowej, do której należy jednostka. Nowe brzmienie tego przepisu rozszerza zakres jego stosowania do całej grupy kapitałowej.

Rozszerzono definicję pozostałych kosztów i przychodów operacyjnych o koszty i przychody związane z utrzymywaniem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczonych do inwestycji, w tym także związane z aktualizacją wartości tych inwestycji, jak również z ich przekwalifikowaniem odpowiednio do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli do wyceny inwestycji przyjęto cenę rynkową bądź inaczej określoną wartość godziwą. Ponadto z pozostałych kosztów i przychodów wyłączono środki pieniężne otrzymane tytułem dopłat do cen sprzedaży; uzyskane z tego tytułu przychody powinny być prezentowane w przychodach operacyjnych jednostki, ponieważ ich dotyczą.

Kurs walut NBP

Obecnie waluty obce przelicza się na złote korzystając z kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, dotychczas był zapis o ustalanym kursie. Zmian w powyższym zakresie dokonano w art. 30 ust. 1, 2 i 3 oraz art. 51 ust. 2 ustawy (łączne sprawozdanie finansowe). Nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się wyrażone w walutach obcych:

Autopromocja

VAT 2024. Komentarz z programem INFORLEX Matryca stawek VAT w PREZENCIE

Sprawdź

1) składniki aktywów (z wyłączeniem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów - po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez NBP,

2) gotówkę znajdującą się w jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych - po kursie, po którym nastąpił jej zakup, jednak w wysokości nie wyższej od średniego kursu ogłoszonego na dzień wyceny dla danej waluty przez NBP.

Wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia po kursie:

Autopromocja

Komplet 3 publikacji

VAT 2024 + PIT, CIT i Ryczałt ewidencjonowany 2024 + Ordynacja podatkowa, NIP 2024

Sprawdź

1) faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji - w przypadku sprzedaży lub kupna walut oraz zapłaty należności lub zobowiązań,

2) średnim ogłoszonym dla danej waluty przez NBP z dnia poprzedzającego ten dzień - w przypadku zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa w pkt 1, a także w przypadku pozostałych operacji.

Autopromocja

Ordynacja podatkowa, NIP 2024

Sprawdź

Jeżeli aktywa i pasywa są wyrażone w walutach, dla których NBP nie ogłasza kursu, to kurs tych walut określa się w relacji do wskazanej przez jednostkę waluty odniesienia, której kurs jest ogłaszany przez NBP.

Szerzej na temat przeliczenia walut obcych w najbliższym numerze „PP”.

Umowa leasingu

W tym zakresie nowelizacja usuwa błąd polegający na tym, że do sumy opłat wynikających z umowy nie zalicza się płatności na rzecz finansującego za świadczenia dodatkowe itp.

Zaprzestanie stosowania przez jednostkę MSR

W przypadku zmian zasad (polityki) rachunkowości, spowodowanych zaprzestaniem stosowania Międzynarodowych Standardów Rachunkowości przy sporządzaniu sprawozdań finansowych przez jednostki, o których mowa w art. 45 ust. 1a i 1b ustawy o rachunkowości, skutki finansowe przejścia na zasady (politykę) rachunkowości określone w ustawie odnosi się na kapitał (fundusz) własny i wykazuje jako zysk (strata) z lat ubiegłych. Trzeba podkreślić, że jeżeli skutki przeszacowania aktywów dokonanego zgodnie z MSR rozliczono z kapitałem (funduszem) z aktualizacji wyceny, to skutki zmiany ujawnia się jako zmianę stanu tego kapitału (funduszu).

Autopromocja

VAT 2024. Komentarz z programem INFORLEX Matryca stawek VAT w PREZENCIE

Sprawdź

Prowadzenie ksiąg rachunkowych

Obecnie jednostka posiadająca oddział (zakład) może prowadzić księgi rachunkowe w siedzibie tego oddziału (zakładu). Ponadto wskazano, że księgi rachunkowe mogą być prowadzone poza siedzibą jednostki albo oddziału w przypadku powierzenia ich prowadzenia podmiotowi wykonującemu działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Dodatkowo na mocy art. 12 ust. 2 ustawy o rachunkowości można nie zamykać ksiąg rachunkowych, gdy sąd wydał postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego. Umorzenie postępowania upadłościowego nie oznacza, że następuje zakończenie działalności jednostki, jednostka ta bowiem kontynuuje działalność.

Nowością jest także rozwiązanie, że można nie zamykać ksiąg rachunkowych, jeżeli podział jednostki następuje przez wydzielenie.

Inwentaryzacja majątku

Obecnie jednostka przeprowadza inwentaryzację:

1) aktywów pieniężnych (z wyjątkiem zgromadzonych na rachunkach bankowych), papierów wartościowych w postaci materialnej, rzeczowych składników aktywów obrotowych, środków trwałych oraz nieruchomości zaliczonych do inwestycji, z zastrzeżeniem pkt 3, a także maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków trwałych w budowie - drogą spisu ich ilości z natury, wyceny tych ilości, porównania wartości z danymi ksiąg rachunkowych oraz wyjaśnienia i rozliczenia ewentualnych różnic;

Autopromocja

Rozliczamy najem. Przykłady, wypełnione druki

Sprawdź

2) aktywów finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych lub przechowywanych przez inne jednostki, w tym papierów wartościowych w formie zdematerializowanej, należności, w tym udzielonych pożyczek, z zastrzeżeniem pkt 3, oraz powierzonych kontrahentom własnych składników aktywów - drogą otrzymania od banków i uzyskania od kontrahentów potwierdzeń prawidłowości wykazanego w księgach rachunkowych jednostki stanu tych aktywów oraz wyjaśnienia i rozliczenia ewentualnych różnic;

3) środków trwałych, do których dostęp jest znacznie utrudniony, gruntów oraz praw zakwalifikowanych do nieruchomości, należności spornych i wątpliwych, a w bankach również należności zagrożonych, należności i zobowiązań wobec osób nieprowadzących ksiąg rachunkowych, z tytułów publicznoprawnych, a także aktywów i pasywów niewymienionych w pkt 1 i 2 oraz wymienionych w pkt 1 i 2, jeżeli przeprowadzenie ich spisu z natury lub uzgodnienie z przyczyn uzasadnionych nie było możliwe - drogą porównania danych ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji wartości tych składników.

Nowością jest także przeprowadzenie inwentaryzacji nieruchomości zaliczonych do środków trwałych oraz inwestycji, jak też znajdujących się na terenie strzeżonym innych środków trwałych oraz maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków trwałych w budowie raz na cztery lata.

Będzie można odstąpić od procesu inwentaryzowania majątku jednostki w dwóch sytuacjach, a mianowicie gdy:

• ogłoszono upadłości z możliwością zawarcia układu, jeżeli jednostka nie zamyka ksiąg rachunkowych;

• następuje połączenie lub podział jednostek, z wyjątkiem spółek kapitałowych, jeżeli strony w drodze umowy pisemnej odstąpią od przeprowadzenia inwentaryzacji.

Wycena aktywów i pasywów na dzień bilansowy

Największą nowością przy wycenie aktywów i pasywów jest pojawienie się skorygowanej ceny nabycia. Skorygowana cena nabycia aktywów finansowych i zobowiązań finansowych to cena nabycia (wartość), w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych, pomniejszona o spłaty wartości nominalnej, odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość.

Wycena udziałów w innych jednostkach następuje według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej albo skorygowanej ceny nabycia - jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności. Tak samo wycenia się udziały w jednostkach podporządkowanych zaliczonych do aktywów trwałych. Takie udziały można także wycenić metodą praw własności, pod warunkiem jednak, że będzie ona stosowana jednolicie wobec wszystkich jednostek podporządkowanych.

Natomiast inwestycje krótkoterminowe jednostka powinna wyceniać według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa albo według skorygowanej ceny nabycia - jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności, a krótkoterminowe inwestycje, dla których nie istnieje aktywny rynek, w inny sposób określonej wartości godziwej.

Tak jak do tej pory należności i udzielone pożyczki wycenia się w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności, ale gdy są one zaliczone do aktywów finansowych, wówczas mogą być wyceniane według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy - według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej. Podobne rozwiązanie dotyczy zobowiązań finansowych.

Wycena aktywów w przeddzień postawienia jednostki w stan upadłości

Od 2009 roku tego obowiązku nie będą mieć przedsiębiorstwa państwowe, gdy są one w trakcie prywatyzacji, ponieważ prywatyzacja nie wiąże się w żaden sposób z postawieniem jednostki w stan upadłości. Także wszczęcie postępowania naprawczego albo upadłościowego z możliwością zawarcia układu lub zmiana formy prawnej jednostki nie stanowią przeszkody do uznania, że działalność będzie kontynuowana. Obecnie nie ma już zastrzeżenia o niezmniejszaniu wartości wykazywanych w bilansie aktywów i pasywów.

Koszt wytworzenia

Dużym ułatwieniem przy obliczaniu kosztu wytworzenia jest fakt, że obliczając koszt wytworzenia produktu jednostka może do kosztów bezpośrednich doliczyć koszty pośrednie związane z wytworzeniem tego produktu, niezależnie od poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych. Ustalony w ten sposób koszt wytworzenia nie może być wyższy od ceny sprzedaży netto. Jednak ułatwienie to dotyczy wyłącznie jednostek, których roczne sprawozdanie finansowe nie podlega obowiązkowi badania i ogłaszania w myśl art. 64 ust. 1 ustawy.

Aktualizacja rzeczowych aktywów obrotowych

Uproszczono sposób rozliczenia odpisów aktualizujących wartość rzeczowych składników aktywów obrotowych. Odpisy te zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych, a nie tak jak dotychczas - również do kosztu wytworzenia sprzedanych produktów i kosztu sprzedaży, co niepotrzebnie komplikowało sposób odnoszenia tych odpisów dla prezentacji ich w rachunku zysku i strat.

Przeszacowanie inwestycji

Skutki przeszacowania inwestycji zaliczonych do aktywów trwałych innych niż nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne, powodujące wzrost ich wartości do poziomu cen rynkowych, zwiększają kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Obniżenie wartości inwestycji uprzednio przeszacowanej do wysokości kwoty, o którą podwyższono z tego tytułu kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, jeżeli kwota różnicy z przeszacowania nie była do dnia wyceny rozliczona, zmniejsza ten kapitał (fundusz). W pozostałych przypadkach skutki obniżenia wartości inwestycji zalicza się do kosztów finansowych. Wzrost wartości danej inwestycji bezpośrednio wiążący się z uprzednim obniżeniem jej wartości, zaliczonym do kosztów finansowych, ujmuje się do wysokości tych kosztów jako przychody finansowe.

Rozliczenia międzyokreowe bierne

Tak jak do tej pory do tej kategorii zaliczamy prawdopodobne koszty z tytułu: obowiązku wykonania przyszłych świadczeń na rzecz pracowników, w tym świadczeń emerytalnych, a także przyszłych świadczeń wobec nieznanych osób, których kwotę można oszacować w sposób wiarygodny, mimo że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana, w tym z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmi za sprzedane produkty długotrwałego użytku. Zobowiązania z tego tytułu wykazuje się w bilansie jako rezerwy na zobowiązania.

Aktualizacja wartości nieruchomości inwestycyjnej

Nowe brzmienie art. 42 ust. 3 stanowi, że wynik operacji finansowych stanowi różnicę między przychodami finansowymi, w szczególności z tytułu dywidend (udziałów w zyskach), odsetek, zysków ze zbycia oraz aktualizacji wartości inwestycji innych niż nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, nadwyżki dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi, a kosztami finansowymi, w szczególności z tytułu odsetek, strat ze zbycia oraz aktualizacji wartości inwestycji innych niż nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, nadwyżki ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi, z wyjątkiem odsetek, prowizji, dodatnich i ujemnych różnic kursowych, o których mowa w art. 28 ust. 4 i ust. 8 pkt 2 ustawy o rachunkowości.

Sprawozdanie finansowe

Już w sprawozdaniu z działalności jednostki sporządzanym za 2008 r. należy zamieścić (oprócz już obowiązujących informacji) informację o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego w przypadku jednostek, których papiery wartościowe zostały dopuszczone do obrotu na jednym z rynków regulowanych Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Sprawozdanie oddziału przedsiębiorcy zagranicznego

W przypadku oddziału przedsiębiorcy zagranicznego za kierownika jednostki uznaje się dyrektora oddziału przedsiębiorcy zagranicznego, który jest odpowiedzialny za sporządzenie sprawozdania finansowego oraz za jego podpisanie. Oddział przedsiębiorcy zagranicznego jest jednostką organizacyjną samodzielnie sporządzającą sprawozdanie finansowe, które następnie wchodzi w skład „łącznego” sprawozdania finansowego przedsiębiorcy zagranicznego. Biorąc pod uwagę taką konstrukcję prawną oddziału jako jednostki organizacyjnej nieposiadającej samodzielnie osobowości prawnej i kapitałów, a będącej jedynie funkcjonalnie wyodrębnioną częścią istniejącej osoby prawnej, dyrektor oddziału przedsiębiorcy zagranicznego nie posiada uprawnień do zatwierdzania sprawozdania finansowego oddziału. Wobec powyższego wprowadzono zapis art. 53 ust. 2a ustawy, że roczne sprawozdanie finansowe oddziału przedsiębiorcy zagranicznego uważa się za zatwierdzone, jeżeli zostało zatwierdzone sprawozdanie finansowe przedsiębiorcy zagranicznego, obejmujące dane sprawozdania finansowego tego oddziału.

Podział zysku w ciągu roku obrotowego

Odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego, w tym także wpłaty z zysku, dokonywane na podstawie odrębnych przepisów będzie się od przyszłego roku obrotowego uznawać za podział wyniku finansowego netto jednostek w ciągu roku obrotowego. Chodzi tutaj m.in. o postanowienia przepisów kodeksu spółek handlowych upoważniające zarząd do wypłaty wspólnikom bądź akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy.

Trwała utrata wartości udziałów

W przypadku trwałej utraty wartości udziałów w jednostkach podporządkowanych, ustalona na dzień nabycia udziałów wartość firmy lub ujemna wartość firmy będzie odpisana na wynik finansowy odpowiednio w kwocie równej różnicy pomiędzy dotychczasową wartością udziałów a ich wartością ustaloną po uwzględnieniu trwałej utraty wartości.

Badanie sprawozdania

Nowością jest konieczność badania sprawozdań finansowych spółek przejmujących i spółek nowo zawiązanych, sporządzonych za rok obrotowy, w którym nastąpiło połączenie, a także roczne sprawozdania finansowe jednostek sporządzone zgodnie z MSR.

Przedstawienie sprawozdania akcjonariuszom

Spółka akcyjna udostępnia akcjonariuszom przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego także sprawozdanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej albo organu administrującego.

Niezatwierdzenie sprawozdania

Tak jak dotychczas niezatwierdzone sprawozdanie finansowe należy złożyć w rejestrze sądowym w ciągu 15 dni po tym terminie. Nowością jest obowiązek złożenia tym razem zatwierdzonego sprawozdania wraz z niezbędnymi dokumentami także w ciągu 15 dni po jego zatwierdzeniu.

Sprawozdanie sporządzone w oparciu o MSR

Nowym obowiązkiem kierownika jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR jest złożenie tego sprawozdania do ogłoszenia w Monitorze Polskim, w miejsce wprowadzenia do sprawozdania finansowego, stanowiącego część informacji dodatkowej.

Miejsce przechowywania dokumentów

Nowością jest możliwość przechowywania dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych, poza siedzibą jednostki lub oddziałów (zakładów), ale wyłącznie wówczas, gdy zostaną przekazane do przechowania innej jednostce, świadczącej usługi w zakresie przechowywania dokumentów.

Certyfikat księgowego

Na mocy ustawy z 21 listopada 2008 r. zmieniająca ustawę o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. Nr 223, poz. 1466) zmieniono zasady wydawania certyfikatu księgowego niezbędnego do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. Obecnie certyfikat wydaje się na wniosek osoby fizycznej, która:

1) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych;

2) nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, za przestępstwo skarbowe oraz za czyn określony w rozdziale 9 ustawy o rachunkowości;

3) spełnia co najmniej jeden z następujących warunków:

a) posiada trzyletnią praktykę w księgowości oraz wykształcenie wyższe magisterskie uzyskane na kierunku rachunkowość lub na innym kierunku ekonomicznym o specjalności rachunkowość lub innej, dla której plan studiów i program kształcenia odpowiadał wymogom określonym przez organy uczelni dla specjalności rachunkowość, w jednostkach organizacyjnych uprawnionych, zgodnie z odrębnymi przepisami, do nadawania stopnia naukowego doktora nauk ekonomicznych,

b) posiada trzyletnią praktykę w księgowości i wykształcenie wyższe magisterskie lub równorzędne oraz ukończyła studia podyplomowe z zakresu rachunkowości w jednostkach organizacyjnych uprawnionych, zgodnie z odrębnymi przepisami, do nadawania stopnia naukowego doktora nauk ekonomicznych,

c) posiada dwuletnią praktykę w księgowości i wykształcenie co najmniej średnie oraz złożyła z wynikiem pozytywnym egzamin sprawdzający kwalifikacje osób ubiegających się o certyfikat księgowy, zwany dalej „egzaminem”.

Przeprowadzana zmiana jest korzystna, ponieważ według wcześniejszych rozwiązań zainteresowana osoba powinna złożyć z wynikiem pozytywnym egzamin, niezależnie od okresu praktyki (przy czym istniał warunek 2-letniej praktyki w księgowości, który dawał prawo przystąpienia do egzaminu).

Podstawa prawna:

• ustawa z 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. Nr 63, poz. 393),

• ustawa z 21 listopada 2008 r. zmieniająca ustawę o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. Nr 223, poz. 1466).

Autor: Jan Jasiński

Źródło: Prawo Przedsiębiorcy