Na koniec roku bilansowego dokonuję rozliczenia różnic kursowych dotyczących transakcji kupna i sprzedaży - ale tylko niezrealizowanych (zrealizowane, czyli zapłacone, są rozliczane na bieżąco). Czy różnice te stanowią koszt i przychód podatkowy (do 2004 r. i od 2005 r.)? Jeżeli nie stanowią kosztu podatkowego (i przychodu) - to jak prawidłowo ujmować zapisy w księgach?
Ta sama sprawa dotyczy kompensat w ciągu roku podatkowego. Czytałem, że od 2005 r., w przypadku gdy różnica kursowa z kompensaty stanowi koszt, to nie jest kosztem podatkowym. Czy tak jest i czy ta zasada dotyczy również różnicy kursowej stanowiącej przychód?
Przepisy, zarówno bilansowe, jak i podatkowe, związane z ustaleniem różnic kursowych nie uległy zmianie w 2005 r. Dokonując na dzień bilansowy wyceny składników aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych, należy niezapłacone różnice ująć jako niezrealizowane różnice kursowe. Niezrealizowane różnice kursowe nie mają wpływu ani na przychody, ani na koszty podatkowe.
Natomiast w sytuacji gdy rozliczenia pomiędzy kontrahentami nastąpią na zasadach kompensaty, nie powstaną różnice kursowe, które miałyby wpływ na podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych – pogląd taki jest oparty na stanowisku Ministerstwa Finansów, jednak kwestia ta jest kontrowersyjna.
Przychody w walutach obcych przelicza się na złote według kursów średnich z dnia uzyskania przychodu ogłaszanych przez NBP. Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.
Jeżeli przychody wyrażone są w walutach obcych, a między dniem ich uzyskania i dniem faktycznego otrzymania występują różne kursy walut, przychody te odpowiednio podwyższa się lub obniża o różnice wynikające z zastosowania kursu kupna walut z dnia faktycznego otrzymania przychodów ustalonego przez bank, z którego usług korzystał uzyskujący przychód, oraz z zastosowania kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia uzyskania przychodu (art. 12 ust. 3 updop).
WAŻNE!
Koszty poniesione w walutach obcych przelicza się na złote według kursów średnich ogłaszanych przez NBP z dnia poniesienia kosztu.
Jeżeli koszty wyrażone są w walutach obcych, a między dniem ich zarachowania i dniem zapłaty występują różne kursy walut, koszty te odpowiednio podwyższa się lub obniża o różnice wynikające z zastosowania kursu sprzedaży walut z dnia zapłaty, ustalonego przez bank, z którego usług korzystał ponoszący koszt, oraz z zastosowania kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia zarachowania kosztów.
Różnice kursowe mogące mieć wpływ na przychody lub koszty podatkowe ustalane są w chwili realizacji, zapłaty zobowiązania (tj. w dniu otrzymania środków pieniężnych). Również Ministerstwo Finansów zaprezentowało takie stanowisko – por. pismo MF z 1 lipca 1996 r. (nr PO 4/MS-722-354/96): (…) Z przepisu tego jednoznacznie wynika, że uznanie różnic kursowych za koszt uzyskania może nastąpić dopiero z dniem zapłaty poniesionych kosztów. W tej sytuacji powołanie przez Izbę przepisu art. 15 ust. 4 ustawy w części dotyczącej zarachowanych kosztów jako podstawy do uznania za koszt uzyskania przychodów różnic kursowych ustalonych na dzień bilansowy od niezapłaconych zobowiązań w walutach obcych – jest nietrafne. Gdyby bowiem ustawodawca miał na myśli, że kosztami uzyskania przychodów są także statystyczne różnice kursowe, to dałby temu wyraz – podobnie jak w art. 15 ust. 1 – w tym przepisie. W tej sytuacji nie można podzielić poglądu Izby, że ustalone na dzień bilansowy różnice kursowe – jako koszty zarachowane – są kosztem uzyskania przychodów tego roku podatkowego, w którym zostały zarachowane, mimo że nie zostały zrealizowane.
Z kolei na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy o rachunkowości istnieje obowiązek wyceny na dzień bilansowy aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych. Składniki aktywów (z wyłączeniem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów wycenia się po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez NBP.
WAŻNE!
Dla celów bilansowych istnieje obowiązek ustalenia różnic kursowych (niezrealizowanych) na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego. Różnice te nie staną się różnicami kursowymi według ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (ich rozliczenie nastąpi dopiero w dniu realizacji – zapłaty).
Na przełomie lat 2004 i 2005 nie było zmian w tym zakresie. Tak więc zarówno w 2004 r., jak i w roku bieżącym należy ustalić różnice kursowe dla celów podatkowych według zasady kasowej (czyli z dnia poniesienia), a sporządzając sprawozdanie finansowe – ustalić dla celów bilansowych różnice kursowe według zasady memoriału (czyli wykazać niezrealizowane różnice kursowe).
W księgach rachunkowych zarówno niezrealizowane, jak i zrealizowane różnice kursowe ujmuje się odpowiednio jako przychody i koszty finansowe (ustawa o rachunkowości nie wymaga korygowania przychodów lub kosztów – jak to ma miejsce w przepisach podatkowych).
Natomiast przechodząc do drugiego pytania, należy podkreślić, iż w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych nie zawarto wyłączenia różnic kursowych powstałych w wyniku kompensaty z kosztów uzyskania przychodu. Jednakże od jakiegoś czasu zmianie uległy interpretacje organów skarbowych w tym zakresie. Przypuszczamy zatem, iż przeczytał Pan odpowiedź zgodną z ostatnio prezentowanym stanowiskiem MF w tej kwestii. Stanowisko to jest oparte na założeniu, iż różnice kursowe wpływają na podstawę opodatkowania jedynie w przypadku dokonania zapłaty w pieniądzu – zatem różnice kursowe powstałe w wyniku kompensaty zobowiązań nie wpływają na ustalenie podstawy opodatkowania. Takie stanowisko wyraziło Ministerstwo Finansów w piśmie z 19 grudnia 2002 r. (nr PB 4/KGK-8214-2292-335/02) oraz w odpowiedzi na interpelację poselską z 16 kwietnia 2004 r. W interpretacji Ministerstwo podkreśliło, iż z wymienionych już przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (art. 12 ust. 3 i art. 15 ust. 1) wynika, że (...) różnice kursowe powstają jedynie w przypadku płatności dokonywanych drogą faktycznych transferów pieniężnych za pośrednictwem banku i nie powstają przy umownych kompensatach o charakterze stałym. Tak więc obecnie organy podatkowe zajmują stanowisko, zgodnie z którym kompensata, jako iż w jej wyniku nie dochodzi do efektywnej zapłaty, nie daje podstawy do ustalania różnic kursowych.
Zagrożenia
Zatem mimo że kompensata jest formą regulowania wzajemnych zobowiązań i należności, to nie można uznać, iż jest ona związana z finansowymi operacjami, skutkującymi – w kasowym ujęciu – utratą lub wzrostem wartości waluty. Kompensacyjna forma realizacji zobowiązań nie powoduje więc powstania różnic w przychodach uzyskanych i kosztach poniesionych. Różnice kursowe powstałe pomiędzy dniem powstania kosztu (przychodu) a dniem kompensaty zobowiązania (należności), jako niezrealizowane, mogą zostać uwzględnione jedynie w bilansowym rachunku podatnika. Jednakże jest to jedna z dwóch możliwych interpretacji. Do podatnika należy niełatwa decyzja, czy naliczać różnice kursowe przy kompensacie, czy nie.
Odpowiedź Ministerstwa Finansów z 16 kwietnia 2004 r. powoduje ujednolicenie stanowisk organów skarbowych w tej kwestii. W dotychczasowej praktyce stanowiska te były sprzeczne ze sobą. Nie jest jednak wykluczone, iż sprzeczności tych nadal nie zabraknie. Również Ministerstwo Finansów dokonywało odmiennej interpretacji. Przykładowo w piśmie z 7 czerwca 1995 r. (nr PO 4/BA-722-341/95) MF stwierdziło: (…) W wyniku potrącenia uregulowanego w art. 498 i 499 Kodeksu cywilnego dochodzi do umorzenia dwóch wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Następująca w ten sposób kompensacja zwalnia strony od obowiązku świadczenia przez wzajemne zwolnienie z obowiązku. Potrącenie jest jedną z form likwidacji istniejącego stosunku prawnego i w związku z tym ustalenie ewentualnych różnic kursowych następuje przez porównanie kursów walut z dnia ich zarachowania i z dnia zapłaty – w tym konkretnym przypadku z dnia dokonania potrącenia – w sposób przytoczony powyżej.
Zatem mimo iż w ustawie nie zawarto odniesienia do różnic kursowych powstałych w wyniku kompensaty, to biorąc pod uwagę ostatnio prezentowane stanowisko Ministerstwa Finansów, nie należy ustalać różnic kursowych. Ewentualnie warte rozważenia będzie wystąpienie do urzędu skarbowego o interpretację przepisów prawa podatkowego. Jednakże należy spodziewać się odpowiedzi zgodnej z odpowiedzią na interpelację z 16 kwietnia 2004 r.
• art. 12, art. 15 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych – j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 78, poz. 684
• art. 30 ust. 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości – j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 10, poz. 66
Marta Balcer
prawnik
Piotr Rybicki
ekonomista