Członek związku zawodowego reprezentuje związek na różnego rodzaju spotkaniach, zjazdach itd. Dojeżdża tam własnym samochodem i zwrócił się o zwrot kosztów paliwa. Czy zwrot tych kosztów będzie jego przychodem podlegającym opodatkowaniu?
Należności zwrócone z tytułu odbytych podróży związanych z realizacją zadań związku zawodowego przez jego członka podlegają zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych – do wysokości określonej w odrębnych ustawach lub przepisach wydanych przez ministra właściwego do spraw pracy.
Wobec członków związków zawodowych niebędących pracownikami tych związków zastosowanie znajduje art. 21 ust. 1 pkt 16 lit. b) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Na podstawie tego przepisu wolne od podatku dochodowego są diety i inne należności za czas podróży osoby niebędącej pracownikiem, do wysokości określonej w odrębnych ustawach lub przepisach szczególnych. Przez pojęcie podróży służbowej należy rozumieć podróż podjętą w celu wykonywania przez pracownika określonego zadania we wskazanym przez pracodawcę miejscu. Zlecone przez pracodawcę zadania służbowe wykonywane są poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy pracownika. Jednakże podróż dokonywana przez osoby niebędące pracownikami nie musi spełniać wszystkich wymogów podróży służbowych. Minister Finansów w piśmie z 28 września 2004 r. (nr PB5/KD-066-408-1-1439/04) wskazał, iż: w przypadku pracowników zwolnieniem objęte są wyłącznie diety i inne należności za czas podróży służbowej, natomiast u osób niebędących pracownikami mowa jest o tego rodzaju świadczeniach otrzymywanych w związku z szeroko rozumianą podróżą, o ile spełnione są przesłanki wymienione w ust. 13 w art. 21 ustawy. W świetle powyższego dla osób niebędących pracownikami podróż, w związku z którą otrzymują diety i inne należności, nie musi wiązać się z wykonywaniem zadania poza miejscowością, w której znajduje się siedziba podmiotu wypłacającego te świadczenia. Organy podatkowe również interpretują pojęcie podróży w sposób szeroki. I tak przykładowo, w interpretacji z 10 stycznia 2005 r. Pierwszy Urząd Skarbowy w Kielcach (nr PD-II/412/1/2005) stwierdził, iż: W świetle powyższego dla osób niebędących pracownikami podróż, w związku z którą otrzymywane są świadczenia, o których mowa w przepisie, nie musi wiązać się z wykonywaniem zadania poza miejscowością, w której znajduje się siedziba podmiotu wypłacającego te świadczenia. W przypadku tych osób podróży nie należy bowiem utożsamiać z podróżą zdefiniowaną w kodeksie pracy i odnoszącą się do pracowników.
Wolne od podatku (w ramach ustawowych limitów) są świadczenia otrzymywane przez osoby niebędące pracownikami w związku z każdą podróżą odbytą w celu realizacji zadań stowarzyszenia.
A zatem w świetle powołanych wyżej przepisów opisany w pytaniu ekwiwalent w postaci diet oraz ryczałtowego zwrotu kosztów dla młodzieży uprawiającej sport (dojeżdżającej i uczestniczącej w treningach) będzie zwolniony z opodatkowania na podstawie ww. art. 21 ust. 1 pkt 16 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Jednakże stosownie do art. 21 ust. 13 updof zwolnienie dochodów z tytułu zwrotu za podróż odbytą przez osobę niebędącą pracownikiem ma zastosowanie, jeżeli otrzymane świadczenia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów i zostały poniesione:
• w celu osiągnięcia przychodów lub
• w celu realizacji zadań organizacji i jednostek organizacyjnych działających na podstawie odrębnych ustaw, lub
• przez organy (urzędy) władzy lub administracji państwowej albo samorządowej oraz jednostki organizacyjne im podległe lub przez nie nadzorowane, lub
• przez osoby pełniące funkcje obywatelskie, o których mowa w art. 13 pkt 5 updof, w związku z wykonywaniem tych funkcji.
Powstaje więc kolejne pytanie – czy działalność członka związków zawodowych można uznać za działalność osoby pełniącej funkcje obywatelskie? W art. 13 pkt 5 updof jest mowa o osobach wykonujących czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania tych osób.
Pojęcie obowiązków społecznych lub obywatelskich nie zostało zdefiniowane w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jednak pojęcie to jest utożsamiane z osobami pełniącymi funkcje w instytucjach publicznych. Znamienny dla interpretacji tego pojęcia jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 25 listopada 1997 r., w którym podkreślono, iż: (…) o pełnieniu obowiązku obywatelskiego możemy mówić wtedy, gdy dana osoba uczestniczy w zawiadywaniu sprawami państwowymi jako obywatel, zgodnie z zasadami demokratyzmu instytucji publicznych (…). Z pełnieniem obowiązków społecznych mamy zaś do czynienia wówczas, gdy dana osoba uczestniczy w pracy instytucji (w szczególności instytucji samorządu terytorialnego lub zawodowego) jako reprezentant pewnej społeczności, biorąc udział w rozwiązywaniu problemów tej społeczności w interesie tejże (tego rodzaju funkcje należy odróżnić od usług świadczonych w celach zarobkowych). W konsekwencji za osoby pełniące obowiązki społeczne uznaje się, między innymi: posłów, radnych i osoby niebędące radnymi, powołane do udziału w pracach komisji rady na podstawie ustaw o samorządzie terytorialnym (…). Biorąc pod uwagę ten wyrok, osoby pełniące funkcje obywatelskie i społeczne są osobami pełniącymi te funkcje w publicznych (państwowych i samorządowych) instytucjach i nie należą do nich członkowie związków zawodowych. Jednocześnie warto przypomnieć, iż samorząd zawodowy nie może być utożsamiany ze związkami zawodowymi. Bowiem samorząd zawodowy jest organizacją przymusową. Oznacza to, że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. Samorządy zawodowe posiadają określoną strukturę organizacyjną, a jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu.
Jeżeli jednak odbywane podróże są związane z realizacją zadań związku zawodowego przez jego członka, to należności zwrócone z tego tytułu będą podlegały zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych. Należy jednak podkreślić, iż zwolnienie to dotyczy diet i należności zwróconych z tytułu odbytej podróży osoby niebędącej pracownikiem – do wysokości określonej w odrębnych ustawach lub przepisach wydanych przez ministra właściwego do spraw pracy. Zatem kwoty zwrócone członkowi związku zawodowego będą wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych do wysokości określonych w dwóch rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r.
Marta Balcer
Podstawa prawna
• ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2005 r. Nr 25, poz. 202)