W praktyce gospodarczej coraz częściej zdarza się, że przedsiębiorstwa decydują się na wytworzenie środka trwałego we własnym zakresie - czy to budynku, linii technologicznej, czy też innego składnika majątku. Pojawia się wówczas pytanie: jakie koszty należy zaliczyć do jego wartości początkowej?
- Cena nabycia i koszt wytworzenia – podstawowe pojęcia
- Co wchodzi w skład kosztu wytworzenia?
- Koszty, których nie należy uwzględniać w wartości początkowej
- Dlaczego prawidłowe ustalenie wartości początkowej jest tak istotne?
Cena nabycia i koszt wytworzenia – podstawowe pojęcia
Zgodnie z art. 28 ust. 2 oraz ust. 8 ustawy o rachunkowości, wartość początkowa środka trwałego zależy od sposobu jego pozyskania.
Jeżeli składnik majątku został nabyty, jego wartością początkową jest cena nabycia, czyli kwota należna sprzedawcy, powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem środka trwałego do użytkowania. Do takich kosztów zaliczamy m.in. transport, załadunek, wyładunek, montaż czy opłaty publicznoprawne np. cła, nieodliczalny VAT.
W przypadku, gdy jednostka sama wytwarza środek trwały, jego wartość początkową stanowi koszt wytworzenia. Obejmuje on wszystkie koszty poniesione od momentu rozpoczęcia budowy do dnia przyjęcia środka trwałego do używania.
Co wchodzi w skład kosztu wytworzenia?
Koszt wytworzenia środka trwałego obejmuje wszystkie koszty poniesione przez jednostkę w okresie jego budowy, montażu, przystosowania i ulepszenia – do dnia przyjęcia środka trwałego do używania. Są to w szczególności wydatki na:
- zakup materiałów i surowców zużytych w procesie budowy,
- wynagrodzenia pracowników bezpośrednio zaangażowanych w realizację inwestycji,
- usługi budowlano-remontowe i inne prace zlecone podmiotom zewnętrznym,
- opłaty i podatki, które nie podlegają odliczeniu np. nieodliczalny VAT,
- koszty finansowania zewnętrznego np. odsetki od kredytów zaciągniętych na budowę oraz zrealizowane różnice kursowe – poniesione do dnia oddania środka trwałego do używania.
- nakłady poniesione po udokumentowanym rozpoczęciu budowy na przygotowanie analiz, opinii, ekspertyz czy ocen dotyczących sposobu realizacji inwestycji.
Koszty, których nie należy uwzględniać w wartości początkowej
Nie wszystkie wydatki ponoszone w trakcie inwestycji mogą być zaliczone do wartości początkowej środka trwałego. Przykładowo nie wliczamy:
• kosztów ogólnego zarządu, chyba że mają bezpośredni udokumentowany związek z budową,
• wydatków na szkolenia pracowników z obsługi nowego środka trwałego (jeśli nie można ich bezpośrednio przypisać do ceny nabycia),
• kosztów poniesionych przed podjęciem formalnej decyzji o rozpoczęciu budowy np. na analizę opłacalności inwestycji,
• wydatków na marketing i promocję, które mają na celu uzyskanie korzyści ekonomicznych z środka trwałego,
• podatku od nieruchomości naliczanego po rozpoczęciu budowy,
• strat i szkód poniesionych w trakcie budowy oraz kosztów związanych z usuwaniem tych szkód.
Koszty te, choć często towarzyszą procesowi inwestycyjnemu, nie mają związku z doprowadzeniem środka trwałego do stanu używalności, dlatego ujmuje się je jako koszty okresowe.
Dlaczego prawidłowe ustalenie wartości początkowej jest tak istotne?
Prawidłowo określona wartość początkowa środka trwałego ma kluczowe znaczenie dla dalszego prowadzenia rachunkowości — to od niej zależy wysokość odpisów amortyzacyjnych, a tym samym wynik finansowy. Dlatego tak ważne jest, aby wszystkie koszty związane z budową lub nabyciem środka trwałego były odpowiednio udokumentowane i przypisane do właściwego okresu. Wartość początkowa środka trwałego wytworzonego we własnym zakresie stanowi bowiem sumę wszystkich kosztów poniesionych w związku z jego budową lub przystosowaniem do używania – z wyłączeniem wydatków niezwiązanych bezpośrednio z procesem inwestycyjnym. Dokładne ustalenie tych kosztów zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości jest nie tylko obowiązkiem, ale i elementem rzetelnego zarządzania majątkiem firmy. Więcej szczegółowych informacji dotyczących zasad ustalania wartości początkowej środka trwałego oraz katalogu kosztów wliczanych i niewliczanych do tej wartości można znaleźć w Krajowym Standardzie Rachunkowości nr 11 „Środki trwałe”.
Podstawa prawna:
- art. 28 ust. 2, 3, 8 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r. poz. 120, ost. zm. Dz.U. z 2025 r. poz. 1218;
- Krajowy Standard Rachunkowości nr 11 pkt. 6.9, 6.12, 6.40.
Klaudia Sałata, Księgowa - Meritoros SA