Nowelizacja przewiduje, że strona, która została zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się ustanowienia dla niej adwokata lub radcy prawnego z urzędu (tj. takiego, za którego nie będzie musical płacić). Ponadto, istotną zmianą jest wprowadzenie możliwości, aby osoba fizyczna, której sąd nie zwolnił od kosztów sądowych, mogła domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Występując z wnioskiem o ustanowienie pomocy prawnej z urzędu, należy pamiętać o tym, że konieczne jest złożenie stosownego oświadczenia o stanie majątkowym według ustalonego wzoru. Jeżeli wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego składany jest łącznie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, osoba fizyczna dołącza tylko jedno oświadczenie o stanie majątkowym.
Nowością, w porównaniu ze stanem prawnym sprzed wykonania wyroku Trybunału, jest także wprowadzenie podziału wymagań dotyczących żądania ustanowienia pełnomocnika przez osoby fizyczne i osoby prawne, a także inne jednostki organizacyjne, które także będą mogły domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykażą, że nie mają dostatecznych środków na poniesienie kosztów jego wynagrodzenia. Wprowadzony podział wymagań dotyczących żądania ustanowienia pełnomocnika przez osoby fizyczne i osoby prawne, a także inne jednostki organizacyjne, wynika z potrzeby odmiennego ujęcia okoliczności świadczących o niemożności pokrycia przez te podmioty kosztów profesjonalnej pomocy prawnej.
Warte podkreślenia jest także to, że wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego należy zgłaszać wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.
Zaznaczenia wymaga także to, że osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu (w rejonie właściwości sądu), może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyła ten wniosek sądowi właściwemu.
Należy podkreślić, że sąd może uwzględnić wniosek o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika z urzędu, jeżeli uzna, że jego udział w sprawie jest potrzebny. Jednakże należy wskazać, że w razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, strona nie może ponownie domagać się ustanowienia pełnomocnika, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Ponowny wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, oparty na tych samych okolicznościach, podlegać będzie odrzuceniu postanowieniem, na które nie będzie przysługiwać zażalenie.
Ponadto, zgodnie z nowelizacją, gdy strona sama we wniosku wskazuje konkretnego profesjonalnego pełnomocnika, właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym pełnomocnikiem, wyznaczy adwokata lub radcę prawnego wskazanego przez stronę.
Podsumowując, zmiany w zakresie ustanawiania profesjonalnego pełnomocnika z urzędu, wprowadzone nowelizacją poszerzają krąg podmiotów mogących żądać ustanowienia pomocy prawnej z urzędu. Zmiany te z pewnością ułatwią stronom dochodzenie swych praw dzięki wsparciu pełnomocników z urzędu ustanawianych przez sąd na wniosek stron, nawet wówczas gdy nie są zwolnione od kosztów sądowych.
W kolejnym artykule przedstawimy Państwu zmiany wprowadzone nowelizacją w zakresie dokonywania doręczeń w postępowaniu cywilnym.
Barbara Jureczek, Aneta Wrona
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna