Hipoteka jest jedyną ustawową formą zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości, którą regulują przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.).
Przede wszystkim, nowelizacją zniesiono dotychczasowy podział hipotek na zwykłe - zabezpieczające wierzytelności pieniężne o ustalonej wysokości, oraz kaucyjne, które dotychczas zabezpieczały wierzytelności o nieustalonej wysokości do oznaczonej sumy najwyższej. Po wejściu w życie nowelizacji, będzie jedna hipoteka, zabezpieczająca wierzytelność pieniężną do oznaczonej sumy pieniężnej, a więc będzie przypominała dotychczasową hipotekę kaucyjną. Zmiana ta jest korzystna, ponieważ przywołany podział wiązał się z koniecznością dokonania wyboru postaci hipoteki już w chwili jej ustanowienia i koniecznością ustanawiania np. dwóch hipotek z których jedna zabezpieczała kredyt, a druga odsetki.
Przyjęcie jednej formy hipoteki umożliwiło również jednoznaczne uregulowanie kwestii należności ubocznych, w szczególności odsetek oraz przyznanych kosztów postępowania. Zgodnie bowiem z nowelizacją, hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
Istotnym rozwiązaniem, wprowadzonym przez nowelizację, jest również możliwość zabezpieczenia jedną hipoteką kilku wierzytelności z różnych stosunków prawnych, przysługujących temu samemu wierzycielowi. Kolejną zasadniczą modyfikacją wprowadzoną przez nowelizację jest wprowadzenie możliwości rozporządzania przez właściciela nieruchomości opróżnionym miejscem hipotecznym. W dotychczasowym stanie prawnym w miejsce opróżnione po hipotece, która wygasła, przesuwała się hipoteka następna w kolejności. Po zmianie ustawy, w razie wygaśnięcia hipoteki, właścicielowi nieruchomości przysługuje w granicach wygasłej hipoteki uprawnienie do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym. Takie rozwiązanie może być korzystne dla dłużników, ale niekoniecznie dla wierzycieli, którzy nie mogą wymagać od właściciela nieruchomości, aby zrzekł się prawa do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym, gdyż ustawa uznaje takie zastrzeżenie za niedopuszczalne.
Nowelizacja wprowadza jeszcze jedno istotne rozwiązanie polegające na możliwości zwolnienia spod zabezpieczenia nieruchomości, jeżeli ustanowiona na niej hipoteka zabezpiecza wierzytelność przyszłą (np. pożyczkę, którą bank zobowiązuje się udzielić w przyszłości), a wierzytelność ta nie powstała pomimo upływu 10 lat od dnia wpisu hipoteki. W takim wypadku właściciel nieruchomości może wystąpić z roszczeniem o zniesienie hipoteki za odpowiednim wynagrodzeniem. Przyjęte rozwiązanie dąży więc do pogodzenia interesów właściciela nieruchomości, który jest zainteresowany zniesieniem hipoteki, oraz interesów wierzyciela hipotecznego, który nie chce stracić udzielonego zabezpieczenia.
Podsumowując, wprowadzone nowelizacją zmiany w dość istotny sposób zmieniają dotychczas obowiązującą instytucję hipoteki. Większość ze zmian, jak m.in. odstąpienie od podziału hipotek na zwykłe i kaucyjne, czy precyzyjne określenie zakresu zabezpieczenia przez hipotekę, należy ocenić pozytywnie. Należy zwrócić uwagę, iż od kilku miesięcy wśród praktyków trwa dyskusja dotycząca plusów i minusów nowelizacji, a także wątpliwości, które mogą wyniknąć w praktyce przy jej stosowaniu. Miejmy zatem świadomość, że wprowadzaniu nowych przepisów mogą początkowo towarzyszyć utrudnienia, głównie natury interpretacyjnej. Uważamy jednak, że z czasem nowe regulacje przyczynią się do tego, że hipoteka będzie łatwiejszym do zastosowania, efektywnym i nieco tańszym sposobem zabezpieczenia wierzytelności.
Aneta Wrona-Kłoczko
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna