Przedmiotem postępowania toczącego się przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej „Prezes UOKiK”), którego efektem jest Decyzja, było wykazanie, że zakwestionowane postanowienia umowne, stosowane przez przedsiębiorcę świadczącego usługi edukacyjne, są tożsame z treścią postanowień wzorców umownych, uznanych za niedozwolone prawomocnymi wyrokami Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej „SOKiK”) i wpisanych do Rejestru postanowień wzorców umowy za niedozwolone (dalej „Rejestr”).
W ocenie Prezesa UOKiK postanowienie o treści: „uczeń ma prawo do rozwiązania umowy poprzez złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu ww. rozwiązanie umowy wiąże się z poniesieniem kary w wysokości 60% kosztów związanych z kursem, w którym uczeń brałby udział, gdyby umowa nie została rozwiązana” jest tożsame z treścią postanowienia wpisanego do Rejestru pod pozycją 1344. Prezes UOKiK podkreślił przy tym, że rezygnacja ucznia z nauki jest odstąpieniem od umowy zawartej z przedsiębiorcą. W razie zaś wykonania prawa odstąpienia to co strony już świadczyły ulega co do zasady zwrotowi w stanie niezmienionym, natomiast za świadczone usługi należy się drugiej stronie (w tym przypadku przedsiębiorcy) odpowiednie wynagrodzenie.
Świadczenie ucznia jest świadczeniem pieniężnym, którego zwrot jest możliwy w całości przed rozpoczęciem nauki albo w części, gdy uczeń rezygnuje w trakcie trwania nauki. W tym ostatnim przypadku uzasadnione jest pobranie przez szkołę wynagrodzenia za zajęcia, w których uczeń uczestniczył (czyli za świadczone usługi). Prezes UOKiK podkreśli przy tym, iż obowiązek zapłaty ryczałtowo określonej kary umownej „w wysokości 60% kosztów związanych z kursem” obciążał w tym przypadku wyłącznie konsumenta, przy czym kwota kary nie pozostawała w związku z zakresem spełnionego przez przedsiębiorcę świadczenia i mogła zostać uznana za nadmiernie wygórowaną. Prezes UOKiK przypomniał, że w świetle linii orzeczniczej SOKiK w zakresie rozliczenia stron na wypadek rozwiązania umowy w trakcie jej realizacji przyjmuje się, że koszty poniesione przez przedsiębiorcę w związku ze świadczeniem usług wykorzystanych przez konsumenta powinny być udokumentowane i rozliczone indywidualnie, a konsument powinien otrzymać zwrot części wpłaconej ceny proporcjonalnie do niewykorzystanej części świadczenia. W konsekwencji Prezes UOKiK uznał, że ww. postanowienie narusza interesy konsumentów, umożliwiając przedsiębiorcy działanie w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a ponadto jest tożsame - mimo pewnych różnic werbalnych - z postanowieniem wpisanym do Rejestru zarówno pod względem treści, jak i stanu faktycznego.
Ponadto, w ocenie Prezesa UOKiK postanowienie umowne o treści: „szkoła może rozwiązać umowę przez złożenie uczniowi oświadczenia o wypowiedzeniu na piśmie w przypadku zachowań ucznia, które będą utrudniać lub uniemożliwiać prawidłowe prowadzenie zajęć szkolnych. W tym przypadku uczeń będzie zobowiązany do zapłaty kary w wysokości, o której mowa w § 5 ust. 3” jest tożsame z treścią postanowień wpisanych do Rejestru pod pozycją 1344, 774 oraz 961.
Zacytowane powyżej postanowienie umowne oraz wskazane postanowienia wpisane do Rejestru dotyczą sytuacji, w której konsument nie wykonuje w należyty sposób swojego zobowiązania względem przedsiębiorcy, a jego działanie utrudnia wykonanie świadczenia przez przedsiębiorcę, co skutkuje usunięciem ucznia z danych zajęć albo nawet rozwiązaniem umowy - bez konieczności uprzedniego wezwania konsumenta do należytego spełnienia zobowiązania. Przy czym, przedsiębiorca w takiej sytuacji zachowuje w całości otrzymane wynagrodzenie. Tego rodzaju klauzule, ze względu na naruszenie dobrych obyczajów, zostały przez SOKiK uznane za niedozwolone w odniesieniu do przedsiębiorców świadczących usługi edukacyjne. Prezes UOKiK uznał, że ww. postanowienie umowne narusza zbiorowe interesy konsumentów, umożliwiając przedsiębiorcy działanie w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a ponadto jest tożsame z postanowieniami wpisanym do Rejestru zarówno pod względem treści, jak i stanu faktycznego.
Podsumowując, przedsiębiorcy świadczący usługi edukacyjne powinni sprawdzić stosowane przez nich wzorce umowne pod kątem istnienia w nich niedozwolonych postanowień umownych, wskazanych w niniejszej publikacji. Natomiast wszyscy przedsiębiorcy przy formułowaniu postanowień umownych powinni pamiętać o sprawdzeniu, czy wśród projektowanych postanowień nie zostało zawarte niedozwolone postanowienie umowne znajdujące się w Rejestrze lub postanowienie o treści tożsamej z treścią takiej klauzuli. Konsumenci zaś, jeśli mają jakiekolwiek wątpliwości co do prawidłowości postanowień umowy zawieranej z przedsiębiorca, mogą skorzystać z Rejestru, aby upewnić się, czy dane postanowienie nie narusza ich interesu.
Aneta Wrona-Kłoczko
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna