- Czym jest Krajowy Plan Odbudowy (KPO)?
- Komponenty KPO
- Instrument na rzecz Odbudowy i zwiększenia Odporności (Recovery and Resilience Facility – RFF)
- Kamienie milowe i wskaźniki polskiego KPO [Lista]
- Wsparcie finansowe w ramach polskiego KPO
- Instytucje KPO
- Finansowanie KPO – wyjaśnienia rządu (z gov.pl)
Czym jest Krajowy Plan Odbudowy (KPO)?
Pełna nazwa KPO brzmi „Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności” (w skrócie: KPO). Polski KPO to program, który składa się z 54 inwestycji i 48 reform. KPO stanowi realizację zaleceń Rady UE dla Polski (CSR) oraz Krajowego Programu Reform. Obejmuje reformy i inwestycje, które rozpoczęły się po 1 lutego 2020 r. i zakończą do 31 sierpnia 2026 r.
Pieniądze, które będą finansować KPO pochodzą z europejskiego Funduszu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF). Aby je otrzymać, Polska musi podpisać umowę z KE na część grantową oraz umowę na część pożyczkową. Spłata pożyczki zakończy się nie później niż po 30 latach tj. do 2058 r.
Na realizację KPO Polska ma otrzymać z UE 158,5 mld złotych, w tym 106,9 mld złotych w postaci dotacji i 51,6 mld złotych w formie preferencyjnych pożyczek.
Zgodnie z celami UE znaczna część budżetu KPO zostanie przeznaczona na cele klimatyczne (42,7%) oraz na transformację cyfrową (20,85%).
Komponenty KPO
KPO składa się z sześciu komponentów, w tym pięciu tematycznych:
A. Odporność i konkurencyjność gospodarki
B. Zielona energia i zmniejszenie energochłonności
C. Transformacja cyfrowa
D. Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia
E. Zielona, inteligentna mobilność i jednego instytucjonalnego:
F. Poprawa jakości instytucji i warunków realizacji Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności.
Więcej na temat tych komponentów w oficjalnym serwisie polskiego KPO www.kpo.gov.pl oraz na Portalu Funduszy Europejskich https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/kpo.
Instrument na rzecz Odbudowy i zwiększenia Odporności (Recovery and Resilience Facility – RFF)
Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF) służy odbudowie gospodarki Europy po pandemii koronawirusa. Polska aby otrzymać środki finansowe z RRF, musi spełnić warunek konieczny, czyli przygotować Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) i zrealizować kamienie milowe wynegocjowane z Komisją Europejską.
Podstawa prawna: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/214 z dnia 12 lutego 2021 r. ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.
Kamienie milowe i wskaźniki polskiego KPO [Lista]
Zgodnie z pkt 18 preambuły ww. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/214, bezzwrotne wsparcie finansowe w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności powinno mieć formę wkładu Unii sui generis, który byłby ustalany na podstawie maksymalnego wkładu finansowego obliczanego dla każdego państwa członkowskiego i z uwzględnieniem szacunkowych łącznych kosztów planu odbudowy i zwiększania odporności, i który powinien być wypłacany na podstawie osiągnięcia rezultatów poprzez odniesienie do kamieni milowych i wartości docelowych określonych w planach odbudowy i zwiększania odporności.
Jak informuje Grzegorz Puda minister funduszy i polityki regionalnej, polski KPO zawiera 48 reform i 116 powiązanych z nimi kamieni milowych oraz 54 inwestycje i 166 wskaźników.
Jak wskazuje rząd na stronie gov.pl podstawą rozliczania się z Komisją Europejską i przekazywania środków finansowych w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności jest realizacja tzw. kamieni milowych w odniesieniu do reform oraz wskaźników w odniesieniu do inwestycji. Płatności dla Polski będą przekazywane dopiero po wykazaniu, w cyklu półrocznym, że zaplanowane w danym półroczu kamienie milowe i wskaźniki zostały zrealizowane oraz, że uzgodniony z Komisją Europejską zakres zmian wszedł w życie.
Z tym jakie kamienie milowe i wskaźniki KPO mają być realizowane przez Polskę można się zapoznać aktualnie w roboczym tłumaczeniu załącznika do decyzji implementacyjnej Rady UE (Annex to Council Implementing Decision).
A z projektem decyzji implementacyjnej Komisji Europejskiej w sprawie polskiego KPO można się zapoznać na stronie internetowej Komisji.
Wśród polskich kamieni milowych KPO szczególną uwagę opinii publicznej zwracają następujące:
Opłata rejestracyjna od pojazdów spalinowych
Kamień milowy nr E3G zakłada wejście w życie w 2024 roku aktu prawnego wprowadzającego opłatę rejestracyjną od pojazdów emitujących spaliny zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”. Ten akt prawny wprowadzi narzędzia finansowe i podatkowe stymulujące popyt na bardziej ekologiczne pojazdy - wyższe opłaty rejestracyjne od posiadania pojazdów spalinowych, oraz zwiększenie środków dotyczących przyspieszonej amortyzacji pojazdów elektrycznych.Opłata będzie uzależniona od emisji CO2 i/lub NOx. Dochody z opłat zostaną przeznaczone na ograniczenie negatywnych efektów zewnętrznych transportu oraz rozwój niskoemisyjnego transportu publicznego zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich.
Podatek od właścicieli pojazdów spalinowych
Kamień milowy nr E4G zakłada wejście w życie w 2026 roku aktu prawnego wprowadzającego podatek od własności pojazdów emitujących spaliny, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”. Ten podatek od własności pojazdów spalinowych będzie powiązany z emisją CO2 i NOx pojazdu. Dochód z podatku zostanie przeznaczony na ograniczenie negatywnych efektów zewnętrznych transportu oraz rozwój niskoemisyjnego transportu publicznego zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich.
Praca zdalna w Kodeksie pracy
Kamień milowy nr A65G zakłada wejście w życie w 2022 roku nowelizacji Kodeksu Pracy wprowadzającej na stałe pracy zdalnej do przepisów Kodeksu Pracy oraz elastycznych form organizacji czasu pracy. Nowelizacja ta zakłada m.in.:
- wprowadzenie możliwości wykonywania pracy zdalnej (w całości lub części) poza zakładem pracy na podstawie porozumień między pracownikiem a pracodawcą zawartych przy zawieraniu umowy o pracę lub w trakcie zatrudnienia;
- ustalenie zasad pracy zdalnej w porozumieniu pomiędzy pracodawcą a przedstawicielami pracowników;
- uwzględnienie szczególnych przypadków, w których praca zdalna mogłaby być wykonywana na życzenie pracodawcy (np. podczas stanów nadzwyczajnych);
- ustanowienie obowiązku zapewnienia przez pracodawcę materiałów i narzędzi niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej i/lub korzystania z prywatnego sprzętu pracowników,
- wdrożenie elastycznych form organizacji czasu pracy.
Objęcie składkami ZUS wszystkich umów cywilnoprawnych
Kamień milowy nr A71G zakłada wejście w życie w 2023 roku nowelizacji odpowiednich ustaw ograniczających segmentację rynku pracy i zwiększających ochronę socjalną wszystkich osób pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych poprzez objęcie tych umów składkami na ubezpieczenia społeczne. W tym celu nastąpić ma nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która:
- zapewni objęcie składkami na ubezpieczenie społeczne wszystkich umów cywilnoprawnych (emerytalnych, rentowych, wypadkowych i chorobowych, chorobowych), niezależnie od uzyskane dochody, z wyjątkiem umów ze studentami poniżej 26 roku życia;
- zniesie zasadę opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od płacy minimalnej z tytułu umów cywilnoprawnych.
Krajowy System e-Faktur i obowiązkowe e-faktury
Kamień milowy nr C8G zakłada wejście w życie w 2024 roku nowelizacji ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług w celu wprowadzenie do obrotu gospodarczego ustrukturyzowanych faktur elektronicznych oraz obowiązku ich wystawiania i otrzymywania za pośrednictwem Krajowego Systemu e-Faktur.
Wsparcie finansowe w ramach polskiego KPO
Każdy z obywateli może liczyć na wsparcie w ramach 5 komponentów KPO (innowacyjność gospodarki, zielona energia, transformacja cyfrowa, ochrona zdrowia, inteligentna mobilność). W komponentach znajdą się działania adresowane do mieszkańców obszarów wiejskich i miasteczek, miast powiatowych i dużych miast. Adresatami proponowanych działań w ramach KPO są: obywatele, przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, samorządy terytorialne, instytucje publiczne oraz podmioty spoza systemu administracji publicznej (np. podmioty społeczne, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe).
Jak wskazuje rząd, wsparcie w ramach KPO koncentruje się na interwencjach, które przyczyniać się będą do pobudzenia gospodarki, inwestycji, wzrostu gospodarczego oraz zatrudnienia. Realizowane będą działania skierowane do przedsiębiorców, instytucji publicznych oraz innych podmiotów społeczno-gospodarczych. W każdym komponencie znajdą się także działania na rzecz spójności terytorialnej – w zależności od zidentyfikowanych problemów – adresowane do obszarów wiejskich, miast, czy też obszarów szczególnie doświadczonych skutkami pandemii, gdzie występuje kumulacja problemów społeczno-gospodarczych.
W ramach KPO przedsięwzięcia mogą być finansowane w różnym stopniu, nawet 100% ich wartości. Odbiorca wsparcia musi jednak posiadać środki na pokrycie podatku VAT, którego nie można sfinansować w ramach KPO.
Instytucje KPO
W ramach KPO ważnymi pojęciami są:
Instytucja odpowiedzialna za reformę (IOR) to ministrowie kierującymi działami administracji rządowej i obsługujące ich ministerstwa, którzy realizują reformę.
Instytucja odpowiedzialna za inwestycję (IOI) to ministrowie kierującymi działami administracji rządowej i obsługujące ich ministerstwa, którzy realizują inwestycję.
informacje dotyczące ogłaszanych i planowanych przez instytucje konkursów są dostępne na stronach internetowych każdej z instytucji. Lista inwestycji w ramach KPO (wraz z kontaktami do instytucji) jest/będzie publikowana na https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-na-lata-2021-2027/krajowy-plan-odbudowy/dane-kontaktowe/.
Finansowanie KPO – wyjaśnienia rządu (z gov.pl)
Czy możliwe będzie prefinansowanie inwestycji w KPO?
W celu uruchomienia inwestycji planowanych na podstawie ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027, przyjętego przez Radę Ministrów 8 lutego br. możliwe będzie przejściowe finansowanie przez Polski Fundusz Rozwoju inwestycji w części dotacyjnej KPO, jeszcze przed dniem wydania decyzji wykonawczej Rady UE, na podstawie projektu KPO przyjętego przez Radę Ministrów 30 kwietnia 2021r., z prefinansowaniem ze środków PFR ogłosi minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, na podstawie zapotrzebowania.
Uruchomienie prefinansowania PFR na inwestycje w KPO uzależnione będzie od przygotowania podstawowych elementów systemu wdrażania założonych w projekcie ustawy. Kluczowym wymogiem jest podpisanie porozumień o realizacji reform i inwestycji pomiędzy ministrem właściwym do spraw rozwoju regionalnego jako Instytucją Koordynującą KPO, a odpowiednimi ministrami reprezentującymi instytucje odpowiedzialne za realizację reform i inwestycji (art. 14le ust. 3 ww. ustawy). Dla pozyskania środków na prefinansowanie KPO koniecznym jest terminowe i zgodne z zakresem ustalonym z KE realizowanie reform (kamieni milowych) powiązanych bezpośrednio z daną inwestycją. Spełnienie wszystkich wymogów formalnych dotyczących uruchomienia danej inwestycji uzgodnionych z KE (m.in. tryb i kryteria wyboru przedsięwzięć, uwzględnienie zasady DNSH).
Na jakich zasadach możliwe będzie prefinansowanie inwestycji w części dotacyjnej KPO?
W celu uruchomienia inwestycji planowanych na podstawie ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027 możliwe będzie przejściowe finansowanie przez Polski Fundusz Rozwoju inwestycji w części dotacyjnej KPO, jeszcze przed dniem wydania decyzji wykonawczej Rady UE, na podstawie projektu KPO przyjętego przez Radę Ministrów 30 kwietnia 2021 r. z późniejszymi zmianami wynikającymi z negocjacji z Komisją Europejską. Uruchomienie prefinansowania PFR na inwestycje w KPO uzależnione będzie od przygotowania podstawowych elementów systemu wdrażania założonych w projekcie ustawy. Kluczowym wymogiem jest podpisanie porozumień o realizacji reform i inwestycji pomiędzy ministrem właściwym do spraw rozwoju regionalnego jak instytucją koordynującą KPO, a odpowiednimi ministrami reprezentującymi instytucje odpowiedzialne za realizację reform i inwestycji.
Na jakich zasadach udzielane będą pożyczki w KPO?
Określenie szczegółowych zasad udzielania pożyczek, w tym ewentualnego zaliczkowania, leży w kompetencji instytucji odpowiedzialnej za inwestycję (IOI). Planowana umowa pożyczki z KE nie będzie regulować szczegółowych warunków udzielania pożyczki, a jedynie określać będzie okres spłaty zobowiązania oraz zasady spłat rat odsetkowych i kapitałowych. Wspólne zasady udzielania pożyczek w KPO mogą dotyczyć jedynie maksymalnego terminu karencji na spłatę pożyczki przez ostatecznych odbiorców (pożyczkobiorców) oraz finalnej daty zapadalności tych pożyczek. Spłata pożyczki ma nastąpić w ciągu maksymalnie 30 lat od daty udzielenia pożyczki, przy czym spłata rat kapitałowych rozpoczyna się nie później niż po 10 latach od daty udzielenia pożyczki, i przez maksymalnie 20 lat, a spłata rat odsetkowych rozpoczyna się bezpośrednio po udzieleniu pożyczki.
Zgodnie z art. 14l ust. 7 projektu ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027 inwestycje pożyczkowe mogą być finansowane do równowartości w złotych kwot pożyczki otrzymanych na ten cel, przeliczonych według kursu średniego euro Narodowego Banku Polskiego ogłoszonego dwa dni operacyjne przed datą ich wpływu na rachunek. Oznacza to, że płynność finansowa inwestycji pożyczkowych jest uzależniona od wartości transz pożyczki przekazywanych przez KE w oparciu o zrealizowane kamienie milowe i wskaźniki przypisane do danej transzy. Wspólne zasady udzielania pożyczek w KPO mogą dotyczyć jedynie maksymalnego terminu karencji na spłatę pożyczki przez ostatecznych odbiorców (pożyczkobiorców) oraz finalnej daty zapadalności dla tych pożyczek.
Co jest podstawą do rozliczania się z Komisją Europejską?
Podstawą rozliczania się z Komisją Europejską i przekazywania środków finansowych w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności jest realizacji tzw. kamieni milowych w odniesieniu do reform oraz wskaźników w odniesieniu do inwestycji. Płatności dla Polski będą przekazywane dopiero po wykazaniu, w cyklu półrocznym, że zaplanowane w danym półroczu kamienie milowe i wskaźniki zostały zrealizowane oraz, że uzgodniony z Komisją Europejską zakres zmian wszedł w życie.
Jak będą finansowane inwestycje w części pożyczkowej oraz w części grantowej?
Finansowanie inwestycji odbywać się będzie co do zasady na bieżąco, w miarę dostępności środków, o ile inwestycje będą realizowane zgodnie z harmonogramami ustalonymi na podstawie porozumienia, podobnie jak powiązane z inwestycjami reformy. Środki na finansowanie inwestycji będą pochodziły z kolejnych transz dotacji i pożyczki wypłacanych przez KE na podstawie wniosków o płatność, niezależnie od tego których reform i inwestycji dotyczył będzie wniosek o płatność do KE.
W przypadku części pożyczkowej, zgodnie z art. 14l ust. 7 projektu nowelizacji ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, wypłaty na rzecz ostatecznych odbiorców będą dokonywane wyłącznie do limitu wynikającego z przeliczenia kwoty pożyczki otrzymanej z Komisji Europejskiej. Instytucja Koordynująca KPO będzie w związku z tym regulować limit w ramach poszczególnych inwestycji na dokonywanie wypłat na rzecz ostatecznych odbiorców.
W przypadku części dotacyjnej, ze względu na dodatkowe „pomostowe” źródła finansowania w dyspozycji Polskiego Funduszu Rozwoju (PFR) płatności na rzecz ostatecznych odbiorców oraz za wydatki IOI i JW na działania wykonywane bezpośrednio będą realizowane zgodnie z aktualizowanym na bieżąco planem finansowym rachunku PFR do obsługi środków przeznaczonych na finansowanie KPO.
Kto określa szczegółowe zasady udzielania pożyczek?
Określenie szczegółowych zasad udzielania pożyczek, w tym ewentualnego zaliczkowania, leży w kompetencji instytucji odpowiedzialnej za inwestycję – Ministra lub wskazaną przez niego instytucję (link do listy kontaktów). Planowana umowa pożyczki z KE nie będzie regulować szczegółowych warunków udzielania pożyczki, a jedynie określać będzie okres spłaty zobowiązania oraz zasady spłat rat odsetkowych i kapitałowych. Wspólne zasady udzielania pożyczek w KPO mogą dotyczyć jedynie maksymalnego terminu karencji na spłatę pożyczki przez ostatecznych odbiorców (pożyczkobiorców) oraz finalnej daty zapadalności dla tych pożyczek.
Zgodnie z art. 14ll ust. 7 projektu ustawy wdrożeniowej inwestycje pożyczkowe mogą być finansowane do równowartości w złotych kwot pożyczki otrzymanych na ten cel, przeliczonych według kursu średniego euro Narodowego Banku Polskiego ogłoszonego dwa dnia operacyjne przed datą ich wpływu na rachunek. Oznacza to, że płynność finansowania inwestycji pożyczkowych jest uzależniona od wartości transz pożyczki przekazywanych przez KE w oparciu o zrealizowane kamienie milowe i wskaźniki przypisane do danej transzy.
Na jakich zasadach KE będzie wypłacać refundacje?
KE wypłaca refundacje analizując dokumentację przekazaną przy wniosku o płatność potwierdzającą osiągnięcie kamieni milowych i wskaźników. KE co do zasady nie analizuje wydatków powiązanych z realizacją wskaźników wykazywanych we wniosku o płatność, gdyż kwota refundacji wynika z uzgodnionego ex ante kosztorysu inwestycji (tzw. costingu). Jeśli KE przy ocenie wniosku o płatność oceni, że dany kamień milowy lub wskaźnik zostały osiągnięte w niezadowalający sposób (m.in. niezgodny z uzgodnionym zakresem, z ustalonymi zasadami wyboru przedsięwzięć, z naruszeniem zasady DNSH) wszczynana jest procedura skutkująca zawieszeniem, a docelowo potencjalnie umorzeniem części wkładu finansowego, o których mowa odpowiednio w art. 24 ust. 6 i ust. 8 rozporządzenia 2021/241.
Z tego względu negatywna ocena przez KE stopnia osiągnięcia danego kamienia milowego lub wskaźnika dokonywana na podstawie art. 24 ust. 3 rozporządzenia 2021/241 lub nieterminowa realizacja kamienia molowego lub wskaźnika uniemożliwiająca ich wykazanie we wniosku o płatność do KE, który ich dotyczy może skutkować wstrzymaniem zaciągania kolejnych zobowiązań w ramach danej inwestycji (w przypadku nieosiągnięcia powiązanego wskaźnika) oraz inwestycji przypisanych do danej reformy (w przypadku nieosiągnięcia kamienia milowego). Finansowanie tych inwestycji powinno w takim przypadku dotyczyć jedynie realizacji już podjętych zobowiązań wobec ostatecznych odbiorców.
Czy w ramach KPO istnieje możliwość zastosowania uproszczonych metod rozliczania wydatków?
Kwestie związane z realizacją inwestycji, w tym zastosowanie uproszczonych metod rozliczania wydatków, znajdują się w gestii instytucji odpowiedzialnej za inwestycję (IOI). IK KPO nie będzie regulowała sposobu realizacji inwestycji, obowiązującą zasadą jest stosowanie przepisów prawa krajowego i prawa UE.
Czy możliwe jest łączenie wsparcia w ramach jednego wniosku o dofinansowanie (z programów polityki spójności oraz KPO)?
Ani ustawa wdrożeniowa na perspektywę finansową 2021-2027, ani założenia systemu teleinformatycznego tworzonego dla potrzeb obsługi programów polityki spójności i , w ograniczonym zakresie, KPO, ani procedury oceniania wniosków nie przewidują takiej możliwości. Programy polityki spójności i KPO stanowią dwa różne źródła finansowania projektów, których wykorzystanie regulują odrębne zestawy przepisów (unijnych i krajowych) niepokrywających się ze sobą m.in. w zakresie sposobu wnioskowania o środki, procesu przyznawania wsparcia, sprawozdawczości, monitoringu, rozliczania czy księgowania poniesionych wydatków.Jeżeli instytucja podejmie decyzję o połączeniu w ramach jednego przedsięwzięcia ww. źródeł finansowania, które zgodnie z obowiązującym prawem wymagają w szczególności złożenia oddzielnych wniosków o udzielenie wsparcia i prowadzenia odrębnej sprawozdawczości, to w zakresie jej właściwości leżeć będzie stworzenie dla potrzeb takiego systemu wsparcia odpowiednich procedur, które jednocześnie uczynią zadość wymogom reżimów prawnych rządzących wdrażaniem polityki spójności i KPO.
Czy możliwe jest łączenie pomocy publicznej udzielanej w ramach polityki spójności i KPO?
W przypadku łączenia wsparcia stanowiącego pomoc publiczną stosować należy zasady dotyczące kumulacji tej pomocy. Zasady te zostały określone m.in. w art. 8 rozporządzenia KE nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz.U. L 187 z 26.06.2014, s.1), dalej: rozporządzenie GBER.
Zgodnie z art. 8 rozporządzenia GBER pomoc publiczną można kumulować z wszelką inną pomocą państwa, pod warunkiem że środki te dotyczą różnych, możliwych do wyodrębnienia kosztów kwalifikowalnych. Natomiast w odniesieniu do pokrywających się częściowo lub w całości kosztów kwalifikowalnych, pomoc udzieloną na podstawie rozporządzenia GBER można kumulować z wszelką inną pomocą państwa tylko wówczas, gdy taka kumulacja nie spowoduje przekroczenia najwyższego poziomu intensywności pomocy lub kwoty pomocy, wynikających z odpowiednich progów/wartości określonych dla konkretnych przeznaczeń pomocy.
Oprac. Paweł Huczko