Osoby wykonujące umowy zlecenia, czy inne umowy cywilnoprawne, mają czasem wątpliwości, czy nie jest to de facto umowa o pracę. Każdy przedsiębiorca słyszał o możliwych kontrolach, podważeniu zatrudnienia, konieczności uzasadniania dlaczego taki a nie inny typ umowy został konkretnej osobie zaproponowany. A co ze swobodą zawierania umów? Czy forma umowy na którą zgadzamy się wspólnie z nowozatrudnioną osobą nie powinna być wystarczająca dla inspekcji pracy skoro zgodnie obie strony złożyły na niej swój podpis? Na te i wiele innych pytań odpowie Czytelnikom ten artykuł.
- Czym jest ustalenie istnienia stosunku pracy
- Umowa zlecenia. Kim jest zleceniobiorca
- Czy można sobie dowolnie nazwać umowę jaką zawieramy? Kiedy zlecenie a kiedy umowa o pracę?
- Jak ustalić istnienie stosunku pracy? Co trzeba wykazać?
Czym jest ustalenie istnienia stosunku pracy
Ustalmy na wstępie kilka najważniejszych dla naszych rozważań definicji:
Ustalenie istnienia stosunku pracy – jest to instrument prawny, który ma wiele zadań, takich jak: zapobieganie nadużyciom ze strony pracodawców, chronienie praw pracownika, któremu przysługują prawa związane z formą zatrudnienia jaką jest umowa o pracę, tj. uprawnienia związane z rodzicielstwem, staż pracowniczy, naliczanie lat składkowych, możliwość korzystania z urlopu wypoczynkowego, na żądanie i wiele innych, a także piętnowanie zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi.
Pracownik – pracownikiem nazwać możemy osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Pracodawca – jest to natomiast jednostka organizacyjna, także ta nieposiadająca osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.
Umowa zlecenia. Kim jest zleceniobiorca
Tyle jeżeli chodzi o kodeksowe definicje - to kim w takim razie jest zleceniobiorca, skoro Kodeks Pracy poświęca mu tak niewiele czasu? Zleceniobiorca jest osobą podejmującą konkretne zlecenie, jednorazowe lub powtarzalne, zależnie od charakteru czynności i zapotrzebowania zleceniodawcy. Z czym większości kojarzy się tzw. zleceniówka? Ze studentami! Z mniejszą ilością składek, z brakiem płatnych zwolnień czy urlopów. Z hasłem „śmieciowa umowa”. Czy słusznie?
Absolutnie nie. Każdy od umowy może oczekiwać kompletnie czegoś innego. Dla studenta przed 26 r.ż. to raj płacowy - netto=brutto! Takie grupy zawodowe, dla których umowa cywilnoprawna będzie korzystniejsza w ostatnich latach zwiększają swoją liczebność. A skoro o tym mowa – Kodeks Pracy tak niewiele wypowiada się o zleceniu, ponieważ tu regulacją zajął się Kodeks Cywilny.
Czy można sobie dowolnie nazwać umowę jaką zawieramy? Kiedy zlecenie a kiedy umowa o pracę?
Kiedy więc jaka umowa będzie właściwa? Czy możemy sobie dowolnie wybrać? Niestety nie. Przepisy ściśle obwarowują umowę o pracę, dając zarówno pracodawcy jak i pracownikowi szereg obowiązków- i w sytuacji gdy cechy warunkujące zawarcie umowy o pracę są spełnione, to każdorazowo podmiot oferujący zatrudnienie ma obowiązek taką właśnie formę zatrudnienia wybrać. Jakie są więc cechy stosunku pracy?
Zerknijmy więc do art. 22 § 1 Kodeksu Pracy, który mówi, że za nawiązanie stosunku pracy uznać należy zobowiązanie pracownika do świadczenia pracy konkretnego typu na rzecz zatrudniającego go pracodawcy. Praca ta musi być wykonywana we wskazanym miejscu oraz czasie, pod kierownictwem pracodawcy. Natomiast pracodawca zobowiązuje się jednocześnie do zatrudniania pracownika i wypłacania mu za wykonaną pracę wynagrodzenia.
Podstawową cechą charakteryzującą istnienie stosunku pracy jest jego dobrowolność. Konstytucja zapewnia każdemu obywatelowi niezbywalną wolność w wyborze zawodu, a także miejsca pracy. Również art. 10 Kodeksu Pracy stanowi, że każda osoba ma możliwość podjąć wybraną przez siebie pracę. Poza wyjątkami wskazanymi w ustawie nie można nikomu zakazać wykonywania jego zawodu. Żeby stosunek pracy zaistniał, muszą zostać złożone dwa zgodne oświadczenia woli- co wskazuje na to, że charakter stosunku pracy jest dwustronny.
Obowiązki w ramach umowy o pracę muszą być wykonywane zawsze osobiście. Pracownik nie może powierzyć swoich zadań zastępcy, nawet jeśli byłby to współpracownik pracujący na podobnym stanowisku, z podobnymi kwalifikacjami.
W przypadku zleceniobiorcy takie obwarowanie nie występuje, liczy się samo wykonanie zlecenia.
Jak ustalić istnienie stosunku pracy? Co trzeba wykazać?
Chcąc ustalić istnienie stosunku pracy niezbędne jest także wykazanie, że praca wykonywana była pod kierownictwem pracodawcy, czyli w stosunku podporządkowania. Strony stosunku pracy są względem siebie równe w określonych aspektach, jednak uprawnienie dotyczące wyboru miejsca wykonywanej pracy, ram czasowych w których będzie ona świadczona oraz sposobu w jaki ma zostać wykonana przysługuje wyłącznie pracodawcy - dlatego mówić możemy o stosunku podporządkowania pracownika.
W przypadku umowy cywilnoprawnej uprawnienia osoby podejmującej zlecenie są zdecydowanie szersze, może bowiem ona być decyzyjna w zakresie doboru czasu i miejsca wykonania zlecenia, wiąże ją głównie termin realizacji.
Dla ustalenia istnienia stosunku pracy pomiędzy dwoma podmiotami niezbędną kwestią jest udowodnienie i ustalenie, że wykonywana praca miała charakter odpłatny. Nie ma znaczenia częstotliwość wypłacania wynagrodzenia, może to być forma tygodniowa, miesięczna lub każda inna dogodna dla stron i ustalona przez nie w momencie podpisania umowy. Bez znaczenia pozostaje również rodzaj wypłaty wynagrodzenia: może on być gotówkowy lub bezgotówkowy. Pracownik pozostający w stosunku pracy posiada gwarancję minimalnego wynagrodzenia, natomiast zleceniobiorcy oraz osoby świadczące usługi posiadają od 2017 roku gwarancję minimalnej stawki godzinowej za czas wykonywania zlecenia.
Konsekwencją ustalenia, że występująca pomiędzy stronami więź nosi cechy stosunku pracy, jest ustalenie obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym. W przypadku pracownika, podlega on wszystkim typom ubezpieczenia społecznego, pośród których wyróżniamy: chorobowe, emerytalne, wypadkowe oraz rentowe. Również ta kwestia stanowi rozróżnienie pomiędzy pracownikiem, a zleceniobiorcą: ten drugi nie ma konieczności podlegania np. pod ubezpieczenie chorobowe, ale fakultatywnie może do takiego przystąpić. Kwestia podlegania pod obowiązkowe ubezpieczenia społeczne przez pracowników jest wielokrotnie podnoszona przez pracodawców: postulują oni, że koszt zatrudnienia oraz utrzymania pracownika jest nieproporcjonalnie wyższy, często przekraczający możliwości zatrudnieniowe oraz zarobkowe zwłaszcza względem małych przedsiębiorstw nieposiadających wielu miejsc pracy. Powstaje kwestia sporna: dla pracodawcy mniej korzystne staje się oferowanie potencjalnym zatrudnionym formy umowę o pracę, co często prowadzi do nadużyć i zawierania tak zwanych pozornych umów cywilnoprawnych noszących znamiona stosunku pracy.
Podsumowując: w świetle prawa nie ma znaczenia to, jaka nazwa została nadana zawartej umowie. Jeżeli spełnione są wyżej omówione przesłanki stosunku pracy, możemy mówić o jego zaistnieniu: decydująca jest zatem nie nazwa, a treść ustaleń zawartych w umowie. Istotnym aspektem jest to, że zawarcie umowy o pracę wymaga dwóch zgodnych oświadczeń woli, jeśli nie zostały one wyrażone, a okoliczności świadczenia pracy odpowiadają tym, które określa przepis art. 22 § 1 Kodeksu pracy, to wówczas pojawia się możliwość złożenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Autor: Aleksandra Biskup - Kancelaria Mentzen