Kiedy pracodawca może zastosować upomnienie, naganę lub karę pieniężną?
Upomnienie lub naganę - za nieprzestrzeganie przez pracownika:
- ustalonej organizacji i porządku w pracy.
- przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, i przeciwpożarowych;
- przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności.
Kara pieniężna może być z kolei nałożona na pracownika z powodu nieprzestrzegania przez niego przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenia pracy bez usprawiedliwienia, stawienia się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywania alkoholu w czasie pracy.
Powyżej wskazany katalog kar, do których nałożenia uprawniony jest pracodawca, stanowi katalog zamknięty. Stosowanie innych, niż wymienione w k.p., kar jest niedopuszczalne, o czym wprost stanowi art. 281 pkt 4 k.p.
Koszty pracy po zmianach - multipakiet: książka, program, CD, teleporadnia
Jednak należy wskazać, iż pracodawca nie może stosować względem pracowników kar w dowolnym momencie. Zgodnie bowiem z art. 109 k.p., kara nie może być zastosowana po upływie 2. tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia.
Ponadto, kara może być zastosowana tylko po uprzednim wysłuchaniu pracownika.
Wysłuchanie pracownika
Celem wysłuchania jest umożliwienie pracownikowi wyjaśnienia jego zachowania stanowiącego naruszenie obowiązków oraz ustalenie jego winy. Co więcej, instytucja "wysłuchania pracownika" ma na celu realizowanie funkcji ochronnej prawa pracy i nie może być sprowadzona wyłącznie do formalności. Brak uprzedniego wysłuchania pracownika stanowi formalne uchybienie w procesie zastosowania kary nagany (wyrok Sądu Rejonowego z dnia 3 stycznia 2013 r. IV P 1091/12).
Na pracodawcę został zatem nałożony obowiązek, zgodnie z którym powinien on umożliwić pracownikowi wytłumaczenie przyczyn swojego zachowania
Pracodawca dopiero po uprzednim wysłuchaniu pracownika, będzie uprawniony do podjęcia decyzji o nałożeniu na pracownika kary wymienionej w art. 108 k.p. Przepisy kodeksu pracy nie stanowią jednak, jak wyglądać ma sama procedura wysłuchania, dlatego też w doktrynie podnoszone są różnorakie wnioski, m.in. wskazuje się, iż z wysłuchania pracownika nie sporządza się protokołu. Ponadto, w przedmiocie sposobu wysłuchania podnosi się, iż oprócz osobistej rozmowy pracodawcy i pracownika, dopuszczalne jest przeprowadzenie jej przez telefon, w szczególności wówczas, gdy pracownik wykonuje swoją pracę poza siedzibą zakładu. Niemniej, w kwestii złożenia wyjaśnień drogą korespondencji elektronicznej lub w innej formie pisemnej, wskazuje się, iż może ona stanowić przejaw ograniczenia pracownikowi prawa do swobodnej wypowiedzi, chyba że ten sam na taką formę złożenia wyjaśnień wskaże.
W przedmiocie formy złożenia wyjaśnień przez pracownika wypowiedział się Sąd Najwyższy (wyrok z 16 lipca 1999 roku, sygn. akt I PKN 114/99), wskazując, iż zasadą jest, że wysłuchanie ma nastąpić w formie ustnej, gdyż jest to przyjęta, najbardziej dogodna dla pracownika forma wyjaśnienia okoliczności naruszenia przepisów prawa pracy. W konsekwencji forma wysłuchania zależy od woli pracownika, a pracodawca musi wykazać, że dał pracownikowi możliwość skorzystania z tej instytucji.
50 Ściąg Księgowego z aktualizacją online
Należy jednak pamiętać, iż pracownikowi przyznaje się prawo do rezygnacji ze składania wyjaśnień, co będzie wówczas traktowane jako wypełnienie przez pracodawcę obowiązku wysłuchania pracownika.
Wpis do akt osobowych i dostęp do nich osób trzecich
Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy, na mocy art. 94 pkt 9a k.p., jest prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników. Szczegółowe informacje związane z realizacją tego obowiązku reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika. W świetle wspomnianego rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej - § 6 ust. 1, pracodawca zakłada i prowadzi oddzielne dla każdego pracownika akta osobowe.
Ustęp 2 stanowi, że akta osobowe pracownika składają się z trzech części i obejmują:
1) w części A – dokumenty zgromadzone w związku z ubieganiem się o zatrudnienie,
2) w części B – dokumenty dotyczące nawiązania stosunku pracy oraz przebiegu zatrudnienia pracownika, w tym dokumenty związane z przyznaniem pracownikowi nagrody lub wyróżnienia oraz z wymierzeniem kary porządkowej,
3) w części C – dokumenty związane z ustaniem zatrudnienia.
Z uwagi na okoliczność, iż dokumentacja pracownicza jest chroniona przez ustawę o ochronie danych osobowych, a w związku z tym krąg osób mających prawo wglądu do zawartych w niej informacji jest ograniczony, nie ulega wątpliwości, że ma do nich dostęp osoba, której dokumentacja dotyczy oraz pracownicy, którzy zostali upoważnieni przez pracodawcę. Jeżeli osoba nieuprawniona będzie chciała uzyskać dostęp do dokumentacji pracowniczej danego pracownika, będzie musiała uzyskać wcześniej jego zgodę. Nie jest ona jedynie wymagana, gdy prawo wglądu do dokumentacji wynika z konkretnych przepisów. Wymienić tu należy art. 23 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. nr 89, poz. 589), upoważniający inspektorów pracy do przeglądania dokumentacji pracowniczej.
Co zrobić, gdy nie zgadzamy się z karą?
Zgodnie z art. 112 k.p., jeżeli zastosowanie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, pracownik może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw, w którym powinien wyjaśnić, na czym, jego zdaniem, polega naruszenie prawa przez pracodawcę. Po wniesionym sprzeciwie, pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska zakładowej organizacji związkowej, reprezentującej pracownika, wyda decyzję o uwzględnieniu lub odrzuceniu sprzeciwu.
Konieczne jest jednak, aby wnoszący sprzeciw pracownik, przestrzegał określonego ustawą terminu 7. dni bez względu na okoliczności, gdyż przekroczenie go zwalnia pracodawcę od rozpatrzenia sprzeciwu. Co więcej, termin ten nie może być przywrócony, ponieważ takiej sytuacji nie przewidują przepisy kodeksu pracy. Jako podstawy wniesienia sprzeciwu od kary, wskazuje się naruszenie przez pracodawcę przepisów formalnych, np. niedochowanie terminu wynikającego z art. 109 k.p. czy formy pisemnej wymierzania kary, ogólnikowość uzasadnienia, niewysłuchanie pracownika przed jego ukaraniem oraz naruszenie przez pracodawcę przesłanek merytorycznych do zastosowania kary (np. zastosowanie jej w innych przypadkach niż wymienione w art. 108 k.p.), a także zgoda pracodawcy na określone działanie pracownika.
Należy pamiętać, iż nieskorzystanie przez pracownika z prawa do sprzeciwu uniemożliwia mu wniesienie odwołania do sądu pracy.
Przepisy kodeksu pracy nie zawierają dyspozycji co do formy wniesienia sprzeciwu, niemniej jednak należy wskazać, iż w celach dowodowych, w interesie pracownika jest zadbanie o formę pisemną.
Kara, sprzeciw i co dalej?
Po wniesieniu sprzeciwu, zgodnie z określonym ustawą terminem, pracodawca ma 14 dni na podjęcie decyzji w zakresie uwzględnienia lub odrzucenia sprzeciwu. Jeśli w zakładzie pracy nie działa zakładowa organizacja związkowa lub pracownik nie jest członkiem żadnej z nich, pracodawca będzie mógł podjąć decyzję wcześniej, bez potrzeby wyczekiwania do końca terminu. Jeżeli zamierza sprzeciw odrzucić, powinien wyraźnie oświadczyć to pracownikowi (wskazana jest forma pisemna). Rozpatrzenie sprzeciwu należy do pracodawcy lub innej osoby wyznaczonej do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy (art. 31 k.p.).
Uważa się jednak, iż powinna być to raczej ta sama osoba, która podjęła decyzję o ukaraniu, ponieważ proceduręrocedure proknależy traktować jako określony całościowy tryb.
Jeżeli jednak sprzeciw pracownika nie zostanie uwzględniony, może on w ciągu 14 dni od dnia zawiadomienia go przez pracodawcę o odrzuceniu sprzeciwu, wystąpić do sądu pracy o uchylenie zastosowanej wobec niego kary. Termin ten nie może zostać przekroczony.
Potwierdza to stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym termin wystąpienia do sądu pracy o uchylenie kary porządkowej jest terminem zawitym prawa materialnego i nie podlega przywróceniu. Co więcej, zawiadomienie o odrzuceniu sprzeciwu od zastosowania kary porządkowej nie musi zawierać pouczenia o przysługującym pracownikowi prawie wystąpienia do sądu pracy o uchylenie zastosowanej kary porządkowej (wyr. Sądu Najwyższego z 9 maja 2000 r., I PKN 626/99).
Zgodnie natomiast z art. 112 § 1 zd. 3 k.p., nieodrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni od dnia jego wniesienia jest równoznaczne z jego uwzględnieniem. A więc stanowi wówczas korzystne rozstrzygnięcie dla pracownika, sprzeciwiającego się karze. Pracodawca powinien wówczas usunąć odpis zawiadomienia o karze z akt osobowych pracownika.
Niemniej jednak należy wskazać, iż zgodnie z art. 113 k.p., karę uważa się za niebyłą, a odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa się z akt osobowych pracownika po roku nienagannej pracy. Pracodawca może jednak z własnej inicjatywy lub na wniosek reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej uznać karę za niebyłą przed upływem tego terminu.