Przychody to uprawdopodobnione powstanie korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli. W rachunkowości przychody są ustalane według zasady memoriałowej. Oznacza to, że przychód powstaje w chwili wystawienia faktury i wydania towaru, a nie w momencie zapłaty.
Według prawa podatkowego przychody ustalane są według zasady kasowej, jak i memoriałowej. Z ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych wynika, że przychodami są otrzymane pieniądze, w tym odsetki i różnice kursowe. Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej, osiągnięte w roku podatkowym, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane.
Każda jednostka gospodarcza działa w obrębie prawa bilansowego oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Dla ustalenia podstawy opodatkowania (dochodu podatkowego) zarówno przychody, jak i koszty muszą być określone w oparciu o przepisy ustawy o podatku dochodowym, a nie na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości. Oznacza to zatem, że przy kwalifikacji zarówno przychodów, jak i kosztów dla celów podatkowych należy kierować się wyłącznie przepisami ustawy podatkowej.
Przepisy updop zobowiązują podatników do prowadzenia ewidencji rachunkowej zgodnie z odrębnymi przepisami, co pozwoli na ustalenie wysokości dochodu podatkowego oraz należnego podatku. Wszelkie odmienności między prawem podatkowym i prawem rachunkowym powinna uwzględnić dodatkowa ewidencja analityczna w rachunkowości finansowej.
W związku z różnicami wynikającymi z obowiązywania przepisów dotyczących przychodów mogą wystąpić następujące sytuacje:
• przychody rachunkowe nie stanowią przychodu dla celów podatkowych,
• przychody uważa się za osiągnięte w innym momencie według ustawy o rachunkowości i przepisów podatkowych,
• przychody podatkowe powstają mimo braku ujęcia przychodu zgodnie z ustawą o rachunkowości.
Przychody niestanowiące przychodów podatkowych
Niektóre przychody rachunkowe nigdy nie będą stanowiły przychodu podatkowego. Z tego powodu między wynikiem finansowym brutto a podstawą opodatkowania powstaną stałe różnice, których nie należy uwzględniać przy ustalaniu odroczonego podatku dochodowego.
Wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań jako przychody podatkowe
Do przychodów podatkowych należy zaliczyć wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek, z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy. Przychodami nie są jednak zobowiązania i kredyty umorzone na podstawie bankowego postępowania ugodowego, postępowania upadłościowego lub programu restrukturyzacji.
Według ustawy o rachunkowości umorzone zobowiązania stanowią pozostałe przychody operacyjne lub przychody finansowe.
Przykład 1
Jednostka ma zobowiązanie wobec dostawcy A z tytułu zakupu materiałów na sumę 3000 zł oraz kredyt bankowy w wysokości 5000 zł. W bieżącym okresie dostawca A umorzył zobowiązanie w wysokości 3000 zł. Na podstawie bankowego postępowania ugodowego umorzono kredyt w kwocie 5000 zł. W związku z tym, że kredyty umorzone na podstawie bankowego postępowania ugodowego nie są przychodem podatkowym, z konta przychodów należy wyodrębnić kwotę 5000 zł jako przychody niestanowiące przychodów podatkowych (PNPP).
Ewidencja księgowa
1. Umorzono zobowiązanie wobec dostawcy A:
Wn „Rozrachunki z dostawcami” 3 000
Ma „Pozostałe przychody operacyjne” 3 000
2. Umorzono kredyt:
Wn „Kredyty bankowe” 5 000
Ma „Przychody finansowe” 5 000
- zapis równoległy
Ma „Przychody niestanowiące przychodów podatkowych” 5 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Odzyskane należności a przychody podatkowe
Przychodem podatkowym jest wartość odzyskanych należności, które były wcześniej uznane za nieściągalne lub które wcześniej umorzono. Do przychodów podatkowych należy też zaliczać wartość należności, dla których dokonano odpisów aktualizujących uznanych podatkowo. Jeżeli na skutek odpisania lub umorzenia należności powstaną koszty uznane podatkowo, odzyskanie takiej należności powoduje powstanie przychodu. W przeciwnym wypadku odzyskane należności nie są uznawane za przychód dla celów podatkowych.
Według ustawy o rachunkowości wartość należności aktualizuje się, uwzględniając stopień prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego. Z kolei updop zawiera zamkniętą listę, kiedy odpis może stanowić koszt podatkowy.
UWAGA
Kosztem uzyskania przychodów są odpisy aktualizujące wartość należności, określone w ustawie o rachunkowości, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona do przychodów należnych, a jej nieściągalność została uprawdopodobniona.
Tabela. Odpis aktualizujący należności
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Odpisy aktualizujące wartość należności należy zaliczać odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub do kosztów finansowych, zależnie od rodzaju należności, której dotyczy odpis aktualizacji, zgodnie z uor.
W razie ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego wartość aktywów, w tym również odpisu z tytułu trwałej utraty wartości, równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego zwiększa wartość danego składnika aktywów i podlega zaliczeniu odpowiednio do pozostałych przychodów operacyjnych lub przychodów finansowych.
Przykład 2
W jednostce X odpisano należność od odbiorcy A jako nieściągalną na podstawie postanowienia o nieściągalności wydanego przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, na sumę 10 000 zł, oraz utworzono odpis aktualizujący należność od odbiorcy B na kwotę 5000 zł w związku z dużym prawdopodobieństwem jej nieodzyskania.
Według updop pierwsze zdarzenie (należność odbiorcy A) stanowi koszt podatkowy, drugie natomiast (należność odbiorcy B) nie może być uznawane podatkowo. Mimo dokonania odpisu aktualizującego w następnym okresie nastąpił wpływ odpisanych należności.
Ponieważ dla należności B odpis nie był uznany za koszt podatkowy, dokonano zapisu na koncie analitycznym „Koszty niestanowiące kosztu podatkowego” (KNUP). Zwrot tej należności też nie stanowi przychodu podatkowego.
Odpisanie należności A było uznane za koszt podatkowy, dlatego jej odzyskanie stanowi przychód podatkowy.
Ewidencja księgowa
1. Spisano należność od odbiorcy A jako nieściągalną:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 10 000
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 10 000
2. Spisano należność od odbiorcy B jako umorzoną:
Wn „Pozostałe koszty operacyjne” 5 000
Ma „Rozrachunki z odbiorcami” 5 000
- zapis równoległy
Wn „Koszty niestanowiące kosztu podatkowego” 5 000
3. Wpływ należności od odbiorcy A na rachunek:
Wn „Rachunek bankowy” 10 000
Ma „Pozostałe przychody operacyjne” 10 000
4. Wpływ należności od odbiorcy B na rachunek:
Wn „Rachunek bankowy” 5 000
Ma „Pozostałe przychody operacyjne” 5 000
- zapis równoległy
Ma „Przychody niestanowiące przychodów podatkowych” 5 000
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przychody podatkowe powstające w innym momencie niż przychody rachunkowe
Jak wynika z podatkowej definicji przychodów, odsetki i różnice kursowe wymagają ujęcia kasowego, to znaczy należy je uważać za osiągnięte w momencie otrzymania zapłaty. Aby odsetki stały się przychodem, muszą wpłynąć na rachunek bankowy. Nie wystarczy ich naliczenie. Musi nastąpić ich realizacja. Natomiast dla celów rachunkowych ujmowane są one w księgach memoriałowo. Z powodu tych rozbieżności powstaną przejściowe różnice między wartością rachunkową i podatkową aktywów i pasywów, co może oznaczać konieczność ustalenia podatku odroczonego.
Przykład 3
Jednostka ma należności z tytułu udzielonych pożyczek:
• należność od firmy X - 10 000 zł,
• należność od firmy Y - 12 000 zł.
Ponieważ do końca okresu nie otrzymano odsetek naliczonych dla firmy Y, stanowią one przychody nieuznane podatkowo w bieżącym roku.
Ewidencja księgowa
1. Wypłacono pożyczki: dla firmy X - 10 000 zł, i dla firmy Y - 12 000 zł:
Wn „Udzielone pożyczki” 22 000
Ma „Rachunek bankowy” 22 000
2. Naliczono odsetki od udzielonych pożyczek:
• odsetki należne od firmy X - 100 zł
• odsetki należne od firmy Y - 150 zł
Wn „Udzielone pożyczki” 250
Ma „Przychody finansowe” 250
- zapis równoległy
Ma „Przychody niestanowiące przychodów podatkowych” 250
3. Firma X wpłaciła odsetki na rachunek bieżący - 100 zł:
Wn „Rachunek bankowy” 100
Ma „Udzielone pożyczki” 100
- zapis równoległy
Wn „Przychody niestanowiące przychodów podatkowych” 100
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przykład 4
Jednostka ma należność od odbiorcy X w kwocie 3000 euro (10 500 zł) według kursu 3,50 PLN/EUR i zobowiązanie wobec dostawcy Y w wysokości 1000 USD (2700 zł) według kursu 2,70 PLN/USD.
Odbiorca X wpłacił należność 3000 euro. Kurs z dnia zapłaty wynosi 3,70 PLN/EUR. Różnice kursowe (11 100 zł - 10 500 zł = 600 zł) stanowią przychody finansowe w ujęciu zarówno rachunkowym, jak i podatkowym.
Dokonano wyceny zobowiązań na dzień bilansowy. Wartość zobowiązania wobec dostawcy wyceniono na 2600 zł po kursie 2,60 PLN/USD na dzień 31 grudnia 200X r. Różnica kursowa (2700 zł - 2600 zł = 100 zł) stanowi przychody finansowe w ujęciu rachunkowym, natomiast nie jest to przychód w ujęciu podatkowym.
Ewidencja księgowa
1. Zapłata należności: 3000 euro × 3,70 PLN/EUR = 11 100 zł
3000 euro × (3,70 PLN/EUR - 3,50 PLN/EUR) = 600 zł, dodatnia różnica kursowa
Wn „Rachunek bieżący” 11 100
Ma „Rozrachunki z dostawcami” 10 500
Ma „Przychody finansowe” 600
2. Wycena bilansowa zobowiązania: 1000 USD × 2,60 PLN/USD = 2600 zł
1000 USD × (2,70 PLN/USD - 2,60 PLN/USD) = 100 zł
Wn „Rozrachunki z dostawcami” 100
Ma „Przychody finansowe” 100
- zapis równoległy
Ma „Przychody niestanowiące przychodów podatkowych” 100
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Przychody podatkowe powstające pomimo braku ujęcia przychodu zgodnie z ustawą o rachunkowości
Według ustawy o podatku dochodowym do takich przychodów należy zaliczyć przychody z tytułu nieodpłatnych świadczeń lub przychody z nieruchomości udostępnionych nieodpłatnie. Przychodami jest wartość otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw, a także wartość innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń. Wyjątkiem od tej zasady są świadczenia związane z używaniem środków trwałych otrzymanych przez zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, spółki użyteczności publicznej z wyłącznym udziałem jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków od Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków w nieodpłatny zarząd lub używanie.
W przypadku nieodpłatnego świadczenia, np. wynajmu sprzętu budowlanego innej firmie, według ustawy o rachunkowości nie powstaje przychód.
Wynajęcie nieodpłatnie pomieszczenia innej firmie również nie powoduje powstania przychodu rachunkowego. Podatkowo natomiast należy oszacować ten przychód w wysokości czynszu, jaki przysługiwałby za wynajem podobnego pomieszczenia w tej samej okolicy.
Jak ustalić przychód z nieodpłatnych świadczeń
Przychód z nieruchomości udostępnionych nieodpłatnie w całości lub w części do używania innym osobom należy ustalać na poziomie równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości, ustalony na podstawie przeciętnej wysokości czynszów stosowanych w danej miejscowości przy najmie lub dzierżawie nieruchomości tego samego rodzaju.
• art. 12 ust. 1 pkt 3a ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 209, poz. 1316
• art. 35b ust. 1 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 214, poz. 1343
dr Anna Bagieńska
adiunkt w Katedrze Finansów i Rachunkowości Politechniki Białostockiej