Wybór biegłego rewidenta w świetle nowej ustawy o biegłych rewidentach

Wybór biegłego rewidenta w odpowiednim terminie jest szczególnie ważny w przypadku jednostek posiadających istotne wartościowo aktywa (środki trwałe, zapasy). Powinny one zawrzeć umowę tak, aby mógł on wybrać, w których etapach inwentaryzacji będzie uczestniczyć. Należy pamiętać, że przygotowania do przeprowadzenia inwentaryzacji powinny się zacząć już we wrześniu.

Jakie jednostki podlegają badaniu

Obowiązkowemu badaniu i ogłaszaniu podlegają roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych oraz roczne sprawozdania finansowe kontynuujących działalność zgodnie z art. 64 ustawy o rachunkowości:

1) banków i zakładów ubezpieczeń;

2) jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych;

3) jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;

4) spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji;

5) pozostałych jednostek (takich jak spółki z o.o., spółki jawne, spółki cywilne, spółki komandytowo-akcyjne, spółki komandytowe, spółki partnerskie, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą we własnym imieniu i na własne ryzyko, spółdzielnie itp.), które w poprzedzającym roku obrotowym (tj. w większości przypadków będzie to 2008 r.), za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,

- suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2 500 000 euro (10 431 000 zł),

- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro (20 862 000 zł).

Kwoty wyrażone w euro należy przeliczać według średniego kursu NBP na 31 grudnia 2008 r., który wynosił 4,1724 PLN/EUR. Dotyczy to jednostek badających sprawozdania finansowe za 2008 r., których rokiem obrotowym jest rok kalendarzowy.

Badaniu podlegają również sprawozdania finansowe spółek przejmujących i spółek nowo zawiązanych, sporządzone za rok obrotowy, w którym nastąpiło połączenie, roczne połączone sprawozdania finansowe funduszy inwestycyjnych z wydzielonymi subfunduszami oraz roczne sprawozdania jednostkowe subfunduszy.

Dodatkowo od 1 stycznia 2009 r. badaniu i ogłaszaniu podlegają roczne sprawozdania finansowe jednostek, które są sporządzane zgodnie z MSR. Ustawa daje możliwość sporządzania sprawozdań finansowych zgodnie z MSR jednostkom wchodzącym w skład grupy kapitałowej, w której jednostka dominująca sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR, a także oddziałom przedsiębiorcy zagranicznego, jeżeli ten sporządza sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR. Przy podejmowaniu decyzji o przejściu na MSR należy pamiętać, że teraz także te sprawozdania będą podlegały badaniu.

Kto może badać sprawozdania finansowe

Sprawozdanie finansowe może badać biegły rewident wpisany do rejestru zgodnie z nową ustawą o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym. Do rejestru mogą być wpisani także biegli rewidenci niewykonujący zawodu (nie mogą wykonywać czynności rewizji finansowej).

Biegły rewident przeprowadza badanie w ramach podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych. Jednostki wybierają do badania podmioty uprawnione do badania sprawozdań finansowych.

Częstotliwość zmian biegłego rewidenta

Ustawa o rachunkowości nie reguluje częstotliwości zmiany biegłego rewidenta lub podmiotu uprawnionego, natomiast ustawa o biegłych rewidentach nakazuje w jednostkach zainteresowania publicznego rotację biegłych rewidentów, a nie firm audytorskich (podmiotów uprawnionych).

Kluczowy biegły rewident (podpisujący opinię i raport) nie może wykonywać czynności rewizji finansowej w tej samej jednostce zainteresowania publicznego w okresie dłuższym niż pięć lat i ponownie może je wykonywać dopiero po upływie dwóch lat. W przepisach szczególnych dotyczących spółek z udziałem Skarbu Państwa rotacja następuje co trzy lata.

Bezstronność i niezależność biegłego rewidenta

Należy pamiętać, że czynności rewizji finansowej może przeprowadzać biegły rewident, który spełnia warunki do wyrażenia bezstronnej i niezależnej opinii i raportu. Są one określone w art. 56 ustawy o biegłych rewidentach. Bezstronność i niezależność biegłego rewidenta nie są zachowane, jeżeli:

1) posiada on udziały, akcje lub inne tytuły własności w jednostce, w której wykonuje czynności rewizji finansowej, lub w jednostce z nią powiązanej;

2) jest lub był w ostatnich trzech latach przedstawicielem prawnym (pełnomocnikiem), członkiem organów nadzorujących, zarządzających, administrujących lub pracownikiem jednostki, w której wykonuje lub wykonywał czynności rewizji finansowej, albo jednostki z nią powiązanej;

3) w ostatnich trzech latach uczestniczył w prowadzeniu ksiąg rachunkowych lub sporządzaniu sprawozdania finansowego jednostki, w której wykonywał czynności rewizji finansowej;

4) osiągnął chociażby w jednym roku, w ciągu ostatnich pięciu lat, co najmniej 40 proc. przychodu rocznego z tytułu świadczenia usług na rzecz jednostki, w której wykonywał czynności rewizji finansowej, lub jednostki z nią powiązanej; nie dotyczy to pierwszego roku działalności biegłego rewidenta;

5) jest małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej do drugiego stopnia albo jest związany z tytułu opieki, przysposobienia lub kurateli z osobą będącą członkiem organów nadzorujących, zarządzających lub administrujących jednostki, w której wykonuje czynności rewizji finansowej, albo zatrudnia do wykonywania czynności rewizji finansowej takie osoby;

6) uczestniczy w podejmowaniu decyzji przez jednostkę, w której wykonuje czynności rewizji finansowej w zakresie mającym związek ze świadczonymi usługami;

7) z innych powodów, po przeprowadzeniu czynności zmierzających do wyeliminowania powstałych zagrożeń, nie może sporządzić bezstronnej i niezależnej opinii lub raportu.

Zasady bezstronności i niezależności należy stosować odpowiednio do podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych, a także do członków zarządu i organów nadzorczych tych podmiotów lub innych osób wykonujących czynności rewizji finansowe.

Badanie przeprowadzone z naruszeniem powyższych przepisów jest nieważne z mocy prawa (zmieniony art. 66 ust. 6 ustawy o rachunkowości). Zarówno biegły rewident, jak i podmiot uprawniony do badania składają oświadczenia w sprawie bezstronności i niezależności, ale jednostki powinny o tym pamiętać i także ze swojej strony sprawdzać to dokładnie, aby przeprowadzone badanie było ważne.

Kto wybiera podmiot uprawniony do badania sprawozdania finansowego

Prawidłowość wyboru biegłego rewidenta jest niezmiernie ważna dla jednostki. Nieprawidłowy wybór powoduje nieważność badania i wydanej opinii wraz z raportem, co skutkuje m.in. tym, że nie można podzielić wyniku finansowego, poza tym jednostce grożą kary za niepoddanie sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta.

Wyboru podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe jednostki, chyba że statut, umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej.

Z nowych przepisów ustawy o rachunkowości jednoznacznie wynika, że zarząd nie może dokonać wyboru biegłego rewidenta.

Pod rządami poprzedniej wersji ustawy o rachunkowości zdarzały się przypadki scedowania w statucie wyboru podmiotu na zarząd jednostki. Teraz jest to niemożliwe. Przepisy znowelizowanej ustawy wykluczają taką możliwość. Wyboru podmiotu nie powinien dokonywać organ odpowiedzialny za prawidłowość ksiąg rachunkowych, które będą oceniane przez biegłego rewidenta. Wynika to z prostej zasady, że kontrolowany nie powinien wybierać kontrolującego.

Organem zatwierdzającym sprawozdanie finansowe, a zarazem organem uprawnionym do wyboru podmiotu uprawnionego do przeprowadzania badania jest w przypadku:

1) osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (księgi rachunkowe) - właściciel,

2) spółek cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych - wspólnicy,

3) spółek komandytowo-akcyjnych - walne zgromadzenie,

4) spółek akcyjnych - zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy,

5) spółek z o.o. - zwyczajne zgromadzenie wspólników,

6) spółdzielni - walne zgromadzenie,

7) przedsiębiorstw - rada pracownicza.

Wyboru podmiotu uprawnionego może także dokonać inny organ, jeśli stosowne zapisy w tej kwestii są zawarte w umowie spółki, statucie lub innym wiążącym jednostkę akcie prawnym (np. rady nadzorcze lub komitety audytu).

Co powinna zawierać umowa o badanie

Wybór podmiotu uprawnionego do badania oznacza przyjęcie określonych w ofercie lub wynegocjowanych warunków realizacji umowy. Mogą one być dodatkowo uściślone w liście intencyjnym, w którym podmiot uprawniony potwierdza m.in. fakt podjęcia się realizacji umowy, cele i zakres badania oraz zakres swojej odpowiedzialności wobec jednostki (Norma wykonywania zawodu biegłego rewidenta nr 5).

Po uzgodnieniu warunków przeprowadzenia badania podmiot uprawniony zawiera z kierownikiem jednostki umowę o wykonanie badania sprawozdania finansowego. Wskazane jest ustalenie w umowie obowiązków badanej jednostki i podmiotu uprawnionego.

Ustalenie obowiązków w umowie z biegłym rewidentem w szczególności powinno dotyczyć:

1) odpowiednio wczesnego poinformowania o terminach spisów z natury w celu ich obserwacji przez biegłego rewidenta,

2) przekazania przez badaną jednostkę harmonogramu prac związanych z zamknięciem ksiąg rachunkowych i sporządzeniem sprawozdania finansowego,

3) udzielania przez osobę sprawującą obsługę prawną badanej jednostki potrzebnych informacji, dotyczących m.in. spraw przygotowanych do postępowania sądowego oraz znajdujących się w toku tego postępowania,

4) zobowiązania się kierownictwa badanej jednostki do złożenia stosownych oświadczeń,

5) określenia organu, któremu należy przedłożyć opinię i raport, oraz liczby ich egzemplarzy,

6) określenia dodatkowych lub szczególnie pogłębionych - na życzenie jednostki - tematów badania, jeśli nie stanowią one przedmiotu oddzielnej umowy,

7) określenia sposobu rozłożenia badania w czasie, zwłaszcza jeżeli jego część następuje przed zamknięciem ksiąg,

8) zwrócenia uwagi, że mimo prawidłowego ustalenia wielkości badanych próbek, na podstawie której następuje ocena ksiąg rachunkowych i sprawozdania finansowego, istnieje ryzyko niewykrycia ewentualnych nadużyć dokonanych w jednostce lub nieprawidłowości ksiąg,

9) zapewnienia przez badaną jednostkę nieograniczonego dostępu do wszystkich danych, w tym również informacji o indywidualnych wynagrodzeniach oraz protokołów z posiedzeń zarządu, organów nadzorczych i wspólników (właścicieli), jak również danych osobowych,

10) zapewnienia zachowania w tajemnicy przez podmiot uprawniony i jego personel faktów i okoliczności poznanych w toku badania.

Nowe przepisy ustawy o rachunkowości określiły zasady rozwiązywania umowy o badanie jedynie w razie zaistnienia uzasadnionej podstawy. Różnice poglądów w sprawie zasad rachunkowości lub standardów rewizji finansowej nie stanowią uzasadnionej podstawy rozwiązania umowy.

Dodatkowo o rozwiązaniu umowy kierownik jednostki oraz podmiot uprawniony powinni niezwłocznie zawiadomić Komisję Nadzoru Audytowego.

Prawidłowy wybór podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych dla jednostek podlegających badaniu wymaga często wielu przygotowań, dobrego ułożenia harmonogramu czynności związanych z przygotowaniem sprawozdania finansowego do badania i samego badania, co pozwoli na prawidłowe i terminowe przeprowadzenie wszystkich procedur zgodnie z wymogami prawa.

Z mocy prawa badanie przeprowadzone przez nieuprawnionego biegłego rewidenta i nieuprawniony podmiot jest nieważne.

Wybór biegłego rewidenta w spółkach Skarbu Państwa

Zarządzeniem nr 37 Ministra Skarbu Państwa z 24 listopada 2006 r. w sprawie zasad i trybu wyboru biegłych rewidentów do badania sprawozdań finansowych spółek z udziałem Skarbu Państwa, zmienionym 16 lipca 2007 r., wprowadzono szczegółowe zasady wyboru, niezależnie od postanowień ustawy o rachunkowości i ustawy o biegłych rewidentach.

Zgodnie z tym zarządzeniem i załącznikiem do niego na podstawie złożonych ofert, po ogłoszeniu w prasie, wyboru dokonuje rada nadzorcza do końca trzeciego kwartału danego roku obrotowego. Oferty powinny zawierać m.in. kryteria wyboru podmiotu - niezależnego i bezstronnego, jego charakterystykę, cenę uwzględniającą nakład pracy, znajomość branży, skład zespołu badającego. Dodatkowo mają być podane obszary wymagające zbadania metodą pełną. Została również wprowadzona zasada rotacji firm audytorskich co trzy lata.

Podstawa prawna:

• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 74, poz. 694 z późn.zm.),

• ustawa z 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym (Dz.U. Nr 77, poz. 649).