Jednym ze sposobów nabycia własności, poza umownym przeniesieniem własności, jest zasiedzenie, które polega na nabyciu prawa własności na skutek długotrwałego posiadania rzeczy przez osobę, która nią faktycznie włada jak właściciel (tzw. posiadacz samoistny). Przedmiotem nabycia własności przez zasiedzenie mogą być zarówno nieruchomości, jak i rzeczy ruchome. W zależności od przedmiotu zasiedzenia, ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej „Kodeks cywilny”) przewiduje różne warunki, które muszą zostać spełnione, aby mogło dojść do skutecznego nabycia prawa własności.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, posiadacz samoistny nieruchomości, który nie jest jej właścicielem, nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość w dobrej wierze nieprzerwanie od dwudziestu lat. Należy przy tym wskazać, że dobra wiara posiadacza samoistnego występuje wtedy, gdy z przyczyn usprawiedliwionych nie wie on o tym, że nie przysługuje mu prawo własności. Natomiast, jeżeli posiadacz samoistny nieruchomości uzyskał posiadanie w złej wierze (tzn. wiedział, że ta nieruchomość jest własnością innej osoby lub nie wiedział o tym fakcie wskutek swojego niedbalstwa), do nabycia jej własności przez zasiedzenie konieczny jest upływ trzydziestu lat. Z powyższych przepisów wynika, że do zasiedzenia nieruchomości konieczne jest spełnienie dwóch warunków. Po pierwsze, osoba, która chce zasiedzieć nieruchomość, musi być posiadaczem samoistnym, tzn. władać nieruchomością jak właściciel. Po drugie, zasiedzenie nieruchomości następuje na skutek upływu czasu. W zależności od istnienia dobrej lub złej wiary, czas ten wynosi dwadzieścia albo trzydzieści lat.
W odniesieniu do rzeczy ruchomej, ustawodawca przewidział bardziej rygorystyczne warunki nabycia jej przez zasiedzenie. Według Kodeksu cywilnego, posiadacz samoistny rzeczy ruchomej, który nie jest jej właścicielem, nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od trzech lat, chyba, że posiada tę rzecz w złej wierze. Nabyć przez zasiedzenie rzecz ruchomą może zatem jedynie osoba będąca w dobrej wierze. Do warunków nabycia ruchomości przez zasiedzenie należy więc zaliczyć: posiadanie samoistne, upływ trzech lat oraz dobrą wiarę.
Kolejnym sposobem nabycia prawa własności, odnoszącym się jednak tylko do rzeczy ruchomych, niebędących niczyją własnością, jest zawłaszczenie. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez objęcie jej w posiadanie samoistne. Oznacza to, że do zawłaszczenia konieczne jest zawładnięcie rzeczą oraz intencja stania się właścicielem takiej rzeczy. Należy podkreślić, że przedmiotem zawłaszczenia mogą być wyłącznie rzeczy niczyje, czyli przykładowo rzeczy ruchome, w stosunku do których inna osoba zrzekła się swojego prawa własności.
Prawo własności rzeczy bądź zwierzęcia można nabyć również na skutek znalezienia. W przypadku znalezienia rzeczy zagubionych, porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności, a także zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły, obowiązkiem znalazcy jest niezwłoczne powiadomienie o tym osoby uprawnionej do odbioru rzeczy (np. właściciela rzeczy), a w przypadku braku wiedzy o uprawnionym, przekazanie rzeczy właściwemu organowi państwowemu (staroście właściwemu dla terenu, na którym rzecz znaleziono). Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, znalazcy, który spełnił ciążące na nim obowiązki należy się tzw. znaleźne, którego wysokość stanowi jedną dziesiątą wartości znalezionej rzeczy lub zwierzęcia. Znalazca musi jednak zgłosić swoje roszczenie najpóźniej w chwili wydania tej rzeczy lub zwierzęcia osobie uprawnionej do odbioru. Jeśli w ciągu roku od wezwania uprawnionego do odbioru rzeczy (w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od znalezienia rzeczy), nie odbierze on z siedziby właściwego organu państwowego pieniędzy, kosztowności czy papierów wartościowych, stają się one własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się natomiast własnością znalazcy, jeżeli wcześniej spełnił on ciążące na nim obowiązki, tj. w szczególności jeśli dokonał wskazanego powyżej powiadomienia.
Podsumowując, innymi sposobami nabycia prawa własności poza nabyciem umownym są zasiedzenie, zawłaszczenie i znalezienie rzeczy. W przypadku, gdy spełnione są warunki wskazane w niniejszej publikacji, zasiedzenie umożliwia nabycie prawa własności zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości. Zawłaszczenie polega zaś na nabyciu własności rzeczy ruchomej, która na skutek porzucenia przez dotychczasowego właściciela, stała się rzeczą niczyją. Natomiast, znalezienie pozwala na nabycie własności rzeczy lub zwierząt przez Skarb Państwa lub znalazcę, w sytuacji, kiedy właściciel nie zgłasza się po odbiór swojej rzeczy lub zwierzęcia.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna