Dźwignia łączna (całkowita) powstaje z połączenia ze sobą dźwigni operacyjnej i finansowej. Służy do określenia ogólnego wpływu powodujących koszty stałe zasobów majątkowych i kapitałowych przedsiębiorstwa na zyski i korzyści dla właścicieli firmy. Zasoby kapitałowe tworzą finansowe koszty stałe, którymi są odsetki od kredytów i pożyczek, natomiast posiadany majątek przyczynia się do powstawania operacyjnych kosztów stałych (takich jak np. amortyzacja aktywów trwałych firmy).
Koncepcja dźwigni całkowitej służy przede wszystkim do:
l ustalenia ogólnego, łącznego ryzyka działania przedsiębiorstwa na rynku;
l prognozowania zmian stopy zwrotu z kapitałów własnych w warunkach planowanych zmian w wielkości sprzedaży; może to być wykorzystywane przez analityków giełdowych i inwestorów do oceny wartości akcji spółki i wrażliwości tej wartości na zmiany popytu na produkty firmy.
Wskaźnik stopnia dźwigni całkowitej (Degree of Total Leverage - DTL) mierzy wpływ, jaki na względną zmianę stopy zwrotu z kapitału własnego mają względne zmiany wartości przychodów netto ze sprzedaży. Podobnie jak w przypadku dźwigni finansowej i operacyjnej DTL może być obliczony na kilka sposobów. W pierwszym z nich DTL opisuje się następującym wzorem:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
W tym ujęciu miernik ten określa, w jakim stopniu wzrost (lub spadek) sprzedaży (S) w danym okresie wpłynie na wzrost (lub spadek) rentowności osiąganej z zainwestowanego w firmę kapitału własnego (ROE). Wysoki poziom DTL oznacza wysokie łączne ryzyko działalności przedsiębiorstwa (przykład 1).
Przykład 1
W poprzednim roku spółka TOTAL osiągnęła przychody ze sprzedaży o wartości 2 500 000 zł. Koszty zmienne stanowią 80% wartości sprzedaży, a operacyjne koszty stałe wynoszą średnio w roku około 250 000 zł. Firma finansuje się kredytami o wartości 850 000 zł, które są oprocentowane średnią stopą równą 15% rocznie oraz kapitałem własnym o wartości 1 000 000 zł. W wyniku załamania się popytu na produkty spółki w nowym roku przewidywany jest spadek przychodów netto ze sprzedaży o 10%, nie zmienią się natomiast pozostałe parametry finansowe. Stopa podatku dochodowego wynosi 19%. Oceńmy, jak spadek sprzedaży wpływa na łączne ryzyko przedsiębiorstwa z perspektywy interesów właścicieli.
Ustalmy najpierw aktualną wartość zysku netto oraz jego planowany poziom, biorąc pod uwagę zakładany spadek wartości sprzedaży (dane w zł):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Zauważamy, że na skutek spadku sprzedaży o 10% nastąpi spadek stopy zwrotu z kapitału własnego o 40,8%. Zatem DTL wyniesie:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Uzyskany wynik informuje nas, że stopa ROE dla spółki TOTAL obniża się w większym tempie niż spadek wartości sprzedaży. Siła oddziaływania operacyjnych i finansowych kosztów stałych na efekty działania tej firmy jest więc wysoka, a zatem przedsiębiorstwo to cechuje się relatywnie wysokim ryzykiem łącznym.
Alternatywnie wskaźnik DTL ustala się według następującej formuły:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
gdzie:
Q - wielkość sprzedaży w jednostkach naturalnych (np. w sztukach),
p - cena za jednostkę produktu,
S - wartość przychodów netto ze sprzedaży,
vc - wartość jednostkowych kosztów zmiennych,
VC - wartość kosztów zmiennych ogółem działalności operacyjnej przedsiębiorstwa,
FC - wartość kosztów stałych działalności operacyjnej przedsiębiorstwa,
EBIT - zysk operacyjny,
I - wysokość odsetek od kapitału obcego.
Zilustrujmy ten sposób kalkulacji DTL na przykładzie 2.
Przykład 2
Oceńmy łączne ryzyko dwóch konkurujących ze sobą spółek GAMMA i DELTA, które na najbliższy rok swojej działalności prognozują następujące wielkości finansowe (dane w zł):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Zatem DTL będzie równy:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Z otrzymanych wyników możemy wywnioskować, że spółka DELTA, planując ten sam poziom sprzedaży co spółka GAMMA, zarówno w wariancie pesymistycznym, jak i optymistycznym funkcjonuje z gorszymi wskaźnikami stopnia dźwigni całkowitej. Jest więc firmą bardziej ryzykowną pod względem osiągania pozytywnych efektów ze swojej bieżącej działalności.
Na koniec warto zaznaczyć, że wskaźnik DTL można również obliczyć jako iloczyn wskaźników stopnia dźwigni operacyjnej i finansowej (przykład 3). Zapisuje się to następującym wzorem:
DTL = DOL × DFL
Przykład 3
Spółka ELDORADO w ciągu dwóch ostatnich lat osiągnęła następujące wyniki finansowe (dane w zł):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Komentarz do uzyskanych wyników jest następujący:
l wzrost sprzedaży o 12,5% spowodował wzrost zysków operacyjnych o 200% (pozytywna i wysoka dźwignia operacyjna = 16),
l wzrost zysków operacyjnych o 200% spowodował przyrost stopy zwrotu z kapitałów własnych o 600% (pozytywna i wysoka dźwignia finansowa = 3),
l wzrost sprzedaży o 12,5% spowodował wzrost stopy zwrotu z kapitałów własnych o 600% (pozytywna i wysoka dźwignia całkowita = 48).
Z podanych informacji wynika, że w bieżącym roku w porównaniu z okresem poprzednim, na skutek zmian w osiągniętych wynikach finansowych:
l stopień dźwigni operacyjnej (DOL) wynosi 16,
l stopień dźwigni finansowej (DFL) wynosi 3.
Tak więc stopień dźwigni całkowitej jest równy:
DTL = DOL × DFL = 16 × 3 = 48
Piotr Szczepankowski
ekspert w dziedzinie finansów