Pod koniec marca br. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, która daje możliwość skorzystania z przywileju przejścia na wcześniejszą emeryturę 60-letnim mężczyznom legitymującym się 35-letnim stażem pracy. Nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynika z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2007 r. (P 10/07), dotyczącego niezgodności art. 29 ust. 1 ww. ustawy z art. 32 i art. 33 Konstytucji RP.
Zgodnie z uchwalonymi zmianami mężczyźni urodzeni przed 1949 r., którzy ukończyli lub w tym roku ukończą 60 lat oraz posiadają 35-letni staż pracy (łącznie okresy składkowe i nieskładkowe), będą mogli skorzystać z prawa do przejścia na emeryturę.
Dodatkowe warunki
Należy zaznaczyć, że oprócz warunku dotyczącego wieku oraz stażu pracy przepis art. 29 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm. - zwana dalej ustawą emerytalną) wymaga, aby mężczyzna ubiegający się o to świadczenie ostatnio, przed złożeniem wniosku, był pracownikiem oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub emerytalnemu i rentowym pozostawał w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy.
W tym miejscu należy zauważyć, że termin „ostatnio” nie oznacza okresu przypadającego bezpośrednio przed spełnieniem warunków do emerytury czy też zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Warunek ten uważa się również za spełniony, jeżeli ubezpieczony pobierał np. zasiłek dla bezrobotnych lub też kontynuował dobrowolnie ubezpieczenie, jeśli w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub emerytalnemu i rentowym, przed uzyskaniem zasiłku lub podjęciem dobrowolnego ubezpieczenia, pozostawał w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy.
Działalność gospodarcza
Wątpliwości zachodzą w przypadku osób, które spełniają warunki stażowe oraz wiekowe, a prowadzą lub prowadziły działalność gospodarczą. Należy zauważyć, że w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy osoba prowadząca działalność gospodarczą nie jest pracownikiem. Tak więc w sytuacji, gdy 60-letni mężczyzna posiadający 35-letni staż pracy, prowadzący własną firmę przez 10 ostatnich lat, złoży wniosek o przyznanie emerytury - świadczenie to nie zostanie mu przyznane. Rozwiązaniem w takiej sytuacji jest wyrejestrowanie działalności i zatrudnienie się na podstawie umowy o pracę na przynajmniej 6 miesięcy w dowolnym wymiarze czasu pracy, np. na pół etatu.
Kwestia prowadzenia przez ubezpieczonych działalności gospodarczej i związanych z tym uprawnień do świadczenia emerytalnego nabywanego w obniżonym wieku emerytalnym była przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego, który rozpatrywał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP art. 29 i 46 ustawy emerytalnej, w części, w jakiej nie przewidują one prawa do wcześniejszej emerytury dla ubezpieczonych, którzy przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie byli objęci ubezpieczeniem społecznym z innego tytułu niż stosunek pracy.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 września 2000 r. (K 1/00, OTK 2000/6/185) nie podzielił wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich, wyjaśniając, że pracowniczy charakter omawianego uprawnienia wynika z uregulowań prawnych uchwalonych jeszcze przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. z art. 27 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Tak więc nowy akt prawny, jakim wówczas była ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie zmienia, a w szczególności nie pogarsza, sytuacji prawnej tych ubezpieczonych, którzy również przed 1 stycznia 1999 r. nie mogli skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury.
Warto wskazać, że spełnienia dodatkowych warunków wynikających z art. 29 ust. 2 ustawy emerytalnej nie wymaga się od mężczyzn, którzy przez cały wymagany okres, a więc 35 lat, pozostawali w stosunku pracy, czyli byli pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy.
Kiedy złożyć wniosek
Wcześniejsza emerytura przysługuje mężczyznom, którzy do końca 2008 r. ukończą 60 lat, pozostałe warunki dotyczące stażu emerytalnego oraz tytułu ubezpieczenia mogą zostać spełnione również po tej dacie. Wniosek o taką emeryturę nie musi być również złożony do końca bieżącego roku. Mężczyźni, którzy spełniają bądź spełnią określone ustawą warunki, mogą złożyć wniosek o to świadczenie również po 2008 r.
Procedury
Obecnie ustawa zmieniająca ww. przepis jest przedmiotem prac Senatu, który ma ustawowe 30 dni na zgłoszenie ewentualnych uwag do zaproponowanych regulacji. W przypadku braku uwag ustawa zostanie przekazana Prezydentowi RP, który ma 21 dni na jej podpisanie. Po podpisaniu następuje 14-dniowy okres vacatio legis, po którym przepis zacznie obowiązywać.
Przyjmując, że znowelizowany art. 29 ust. 1 ustawy emerytalnej wejdzie w życie w ciągu 2 miesięcy, powstaje pytanie, co mają zrobić mężczyźni, którzy ukończyli 60 lat i mają 35-letni okres składkowy i nieskładkowy, którzy po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2007 r. złożyli wnioski do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę i otrzymali decyzję odmowną.
Sytuacja w przypadku tej grupy mężczyzn jest złożona i dalsze postępowanie zależy od tego, na jakim etapie znajduje się konkretna sprawa.
W przypadku gdy ubezpieczony po otrzymaniu decyzji odmownej nie skorzystał z prawa do odwołania się od niej do sądu, powinien po wejściu w życie znowelizowanych przepisów ustawy emerytalnej złożyć ponowny wniosek o to świadczenie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyzna mu wówczas świadczenie od miesiąca, w którym złożył powtórny wniosek (świadczenie obliczane będzie od nowo obowiązującej kwoty bazowej).
Sytuacja jest bardziej skomplikowana w przypadku osób, które odwołały się od decyzji ZUS. W sytuacji, w której sprawa jest przedmiotem postępowania przed sądem I instancji i nie zapadł jeszcze wyrok, ubezpieczony może wycofać swoje odwołanie z sądu i złożyć powtórny wniosek o przyznanie świadczenia. Emerytura wówczas zostanie mu przyznana od dnia złożenia wniosku, ale nie wcześniej niż od wejścia w życie nowych przepisów. Analogiczna sytuacja zachodzi w przypadku postępowania przed sądem II instancji. W obu przypadkach postępowanie sądowe zostaje umorzone.
W sytuacji, w której ubezpieczony nie wycofa wniosku, to sąd dokona ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy. Sąd może wydać wyrok zasądzający przyznanie świadczenia na podstawie nowego przepisu i przyznać emeryturę od dnia wejścia przepisu w życie lub postanowić o przyznaniu emerytury od dnia złożenia pierwotnego wniosku. Od takich ewentualnych wyroków Zakład Ubezpieczeń Społecznych zastrzega, że będzie wnosił apelację.