Omawiana Uchwała odnosi się do istotnego praktycznego problemu, jakim jest dochodzenie należności od dłużników pozostających w związkach małżeńskich. Zgodnie z art. 41 §1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. nr 9 poz. 59 ze zm.), wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków, jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka.
W związku z powyższą zasadą, art. 787 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. nr 43 poz. 296 ze zm., dalej „kpc”) przewiduje możliwość nadania przez sąd tzw. klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (np. wyrokowi sądu) wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, także przeciwko małżonkowi tej osoby. Postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności przewiduje wówczas ograniczenie odpowiedzialności małżonka do majątku objętego wspólnością majątkową. Warunkiem uzyskania takiej klauzuli jest wykazanie przez wierzyciela dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Powyższa procedura jest więc swoistym ułatwieniem dla wierzycieli. Wystarczy bowiem pozwać tego z małżonków, który zaciągnął zobowiązanie, po czym przeciwko drugiemu małżonkowi można uzyskać klauzulę wykonalności, w ramach procedury dużo prostszej niż proces i na tej podstawie prowadzić egzekucję z majątku wspólnego małżonków.
W praktyce budzi jednak wątpliwości, w jaki sposób można wykazać dokumentem, że zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą małżonka. W stanie faktycznym sprawy, której dotyczy Uchwała, wierzyciel w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności powoływał się na fakt, że żona dłużnika miała szerokie pełnomocnictwo do dokonywania w jego imieniu czynności w ramach prowadzonej przez dłużnika działalności gospodarczej oraz zawarła w imieniu dłużnika umowę o współpracy, z której powstało zadłużenie dochodzone przez wierzyciela.
Na gruncie powyższego przypadku, Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że w sprawie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika nie jest dopuszczalne stosowanie tzw. domniemania faktycznego przy ustalaniu, czy wierzytelność powstała za zgodą małżonka. W powyższym kontekście należy wyjaśnić, że tzw. domniemanie faktyczne polega na tym, iż sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (art. 231 kpc).
Ujmując rzecz najprościej, zdaniem Sądu Najwyższego, z dokumentu przedłożonego przez wierzyciela celem uzyskania na podstawie art. 787 kpc klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, musi wynikać wprost, że małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania. Innymi słowy, sąd orzekający w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności nie może domniemywać istnienia zgody z dokumentu, którego treść bezpośrednio nie obejmuje wyrażenia takiej zgody.
Powyższa interpretacja może spowodować, że wierzyciele nie będą mogli uzyskiwać klauzuli wykonalności przeciwko małżonkom dłużników, na podstawie różnego rodzaju dokumentów, z których pośrednio można wnioskować, że małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie określonych zobowiązań. W praktyce, takie dokumenty powstają np. przy prowadzeniu przez małżonków w niesformalizowany sposób wspólnej działalności gospodarczej. Często bowiem zdarza się, że jedno z małżonków prowadzi działalność jako przedsiębiorca wpisany do ewidencji, drugi małżonek zaś wspiera go w prowadzeniu przedsiębiorstwa i niekiedy nawet sporządza związane z tym dokumenty, np. dokumenty księgowe, wystawia lub przyjmuje faktury itp. Przy zastosowaniu rygorystycznej interpretacji, jaką sformułował Sąd Najwyższy, tego rodzaju dokumenty, choć mogą uzasadniać wniosek, że małżonek godził się na określone zobowiązania, nie będą mogły posłużyć do uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi, jeśli zgoda na zobowiązania nie wynika wprost i jednoznacznie z ich treści.
Istotne jest jednak, że powyższa rygorystyczna interpretacja, dotyczy tylko postępowania o nadanie klauzuli wykonalności. Jak zauważył Sąd Najwyższy, wierzyciel, który nie dysponuje dokumentami wprost dowodzącymi zgody małżonka dłużnika na zaciągnięcie zobowiązań, ma możliwość wytoczenia powództwa przeciwko małżonkowi w zwykłym procesie. Wówczas, wierzyciel może wykazywać istnienie zgody na zaciągnięcie zobowiązań wszelkimi dowodami, zatem nie tylko dokumentami, z których treści zgoda miałaby wynikać wprost, lecz także np. zeznaniami świadków, bądź dokumentami, z których zgodę można wywnioskować jedynie pośrednio.
Omówione wyżej konkluzje Sądu Najwyższego mają istotne praktyczne znaczenie dla wierzycieli dłużników pozostających w związkach małżeńskich. Niewątpliwie, najlepszym sposobem na zapewnienie sobie możliwości egzekwowania wierzytelności z majątku wspólnego małżonków, jest uzyskanie jednoznacznej, pisemnej zgody małżonka kontrahenta na zaciągnięcie zobowiązania. Zgoda taka może być wyrażana bądź w odrębnym dokumencie, bądź w formie adnotacji na dokumencie stwierdzającym zaciągnięcie zobowiązania przez dłużnika. Istotne jest jednak, aby zgoda taka wynikała wprost z treści dokumentu, ponieważ jedynie taki dokument w myśl wykładni przyjętej przez Sąd Najwyższy może pozwolić na uzyskanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 787 kpc, przeciwko małżonkowi dłużnika.
Krzysztof Niepytalski
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna