Kogo dotyczy nowelizacja ustawy o AML?
Celem nowelizacji ustawy o AML (tj. ustawy z 1 marca 2018 r.o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu) jest zaimplementowanie postanowienia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2018/843, zmieniającej Dyrektywą 2015/849, czyli tzw. AML5.
Tekst omawianego aktu prawnego (tj. ustawy z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw) ogłoszono 30 kwietnia 2021 roku w Dzienniku Ustaw (poz. 815). Część przepisów obowiązuje już od 15 maja, ale większość z nich wejdzie w życie w ciągu pół roku, czyli od 1 listopada 2021 roku.
Najistotniejsze zmiany mają związek z rynkiem walut wirtualnych.
Podmioty, które zostały uwzględnione w postanowieniach tej nowelizacji, już wcześniej znajdowały się w katalogu instytucji obowiązanych – czyli prawnie zobligowanych do wdrażania procedur mających na celu przeciwdziałanie praniu pieniędzy. W art. 2 ust. 1 pkt 12 czytamy, że instytucje obowiązane to podmioty prowadzące działalność gospodarczą opartą na świadczeniu usług w ramach:
- Wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi,
- Wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi i środkami płatniczymi,
- Pośrednictwa w powyższych wymianach.
Do tego grona nie zaliczają się więc emitenci walut wirtualnych i tokenów użytkowych. Jednocześnie trzeba pamiętać, że Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w ostrzeżeniu opublikowanym 12 stycznia 2021 roku, wyraził negatywną ocenę braku sprawowania bezpośredniej kontroli nad emisją i obrotem kryptowalutami. Dotyczyło to zwłaszcza braku właściwego poziomu bezpieczeństwa na rynku. Możliwe, że ta negatywna ocena będzie mieć wpływ na pojawienie się kolejnych ustaw w tym zakresie.
Według ustawodawstwa, waluta wirtualna to cyfrowe odwzorowanie wartości niebędące prawnym środkiem płatniczym, wekslem, czekiem, czy pieniądzem elektronicznym itd. Jednocześnie można wymienić je w obrocie gospodarczym na środki płatnicze. Oprócz tego jest uznawane za środek wymiany, może być przechowywane i przenoszone elektronicznie, oraz może być przedmiotem handlu elektronicznego.
W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że kryptowaluta nie jest równoznacznym określeniem waluty wirtualnej. Drugi zwrot odnosi się do znacznie szerszego zbioru, czyli zarówno kryptowalut (takich jak Bitcoin), walut stosowanych w grach, portalach, oraz tzw. tokenów (wedle niektórych interpretacji). W rezultacie największe znaczenie ma nie pochodzenie waluty, ani sposób, w jaki jest pozyskiwana – tylko to, że w cyfrowy sposób odzwierciedla daną wartość.
Waluty wirtualne jako działalność regulowana
Dyrektywa AML 5 jest zgodna z rekomendacjami Financial Action Task Force (FATF), czyli największej na świecie, międzynarodowej organizacji, zajmującej się zwalczaniem procederu prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. W 2012 pojawiły się w niej informacje (Rekomendacje, pkt. 15), według których: Aby zarządzać i ograniczać ryzyka wynikające z aktywów wirtualnych, państwa powinny zapewnić, aby dostawcy usług związanych z aktywami wirtualnymi byli objęci prawem AML/CFT oraz licencjonowani lub zarejestrowani oraz podlegali skutecznym systemom monitorowania i zapewniania zgodności z odpowiednimi środków, o których mowa w Zaleceniach FATF.
Unia Europejska dostosowała się do tych założeń i w nowelizacji stworzono rejestr działalności w zakresie walut wirtualnych. Tak samo, jak Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych, tak i ten rejestr będzie prowadzony w formie elektronicznej. Od chwili wejścia nowelizacji w życie przedmiotowa dziedzina rynku stanowi więc działalność regulowaną (zgodnie z Ustawą Prawo przedsiębiorców).
Aby prowadzić ten rodzaj działalności, należy złożyć elektroniczny wniosek, w którym znajdą się następujące dane:
- Imię i nazwisko lub nazwa
- Numer KRS oraz NIP
- Wskazanie rodzaju świadczonych usług
Jeżeli informacje będą zgodne ze stanem faktycznym, przedsiębiorca zostanie wpisany do rejestru w ciągu 14 dni. Każdy podmiot prowadzący tego typu działalność otrzyma 6 miesięcy (od dnia wejścia w ustawy w życie) na zgłoszenie się do rejestru. Obowiązek ten dotyczy nawet tych podmiotów, które już są nadzorowane (np. ze względu na prowadzenie wymiany kryptowalut jako mała instytucja płatnicza). Podsumowując – wszyscy są do tego zobligowani.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby uzyskać wpis?
W celu uzyskania wpisu do rejestru, należy spełnić określone wymagania. Dla osoby fizycznej warunki te dotyczą jej samej, a dla osoby prawnej – członków zarządu.
Pierwszym warunkiem jest wymóg niekaralności za przestępstwo przeciw działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, przeciw wymiarowi sprawiedliwości, wiarygodności dokumentów, obrotowi gospodarczemu, mieniu, interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, a także za przestępstwo skarbowe (umyślne), przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, czy przestępstwo finansowania terroryzmu. Wymogi te są stosowane również wobec osób realizujących czynności związane z działalnością w dziedzinie walut wirtualnych i beneficjenta rzeczywistego tegoż podmiotu.
Drugi warunek to wymóg posiadania właściwych kompetencji w przedmiotowej dziedzinie. Trzeba więc ukończyć szkolenia bądź kursy dotyczące prawnych lub praktycznych zagadnień związanych z działalnością w zakresie walut wirtualnych albo wykonywania (co najmniej przez rok) związanych z nią czynności.
Każda z tych informacji wymaga potwierdzenia odpowiednimi dokumentami, np. świadectwem ukończenia szkolenia. Za to niekaralność potwierdzi oświadczenie zamieszczone we wniosku. Gdy okaże się fałszywe, osoba składająca wniosek zostanie pociągnięta do odpowiedzialności karnej.
Co grozi za brak wpisu?
Za brak wpisu do rejestru, osobom prowadzącym działalność w zakresie kryptowalut grozi kara pieniężna w wysokości 100 tysięcy złotych (art. 153b Ustawy). W stosunku do innych kar administracyjnych wymienionych w ustawie o AML, które często sięgają nawet 20 milionów złotych, nie wydaje się specjalnie wysoka. Jednak nie będzie to jedyny rodzaj kary w tym zakresie. Trzeba pamiętać, że podmioty te wciąż są instytucjami obowiązanymi wedle ustawy i grożą im inne, określone sankcje za nieprzestrzeganie swoich obowiązków.
Inne zmiany w ramach nowelizacji o AML
- Art. 35 ust. 1 pkt 2 Ustawy wprowadza obowiązek stosowania przez instytucje obowiązane środków bezpieczeństwa finansowego również wtedy, gdy dokonują one transakcji okazjonalnej o wartości 1000 euro lub wyższej z udziałem waluty wirtualnej. Dotychczas obowiązywało to wyłącznie w przypadku waluty fiducjarnej dla transakcji o wysokości 15 tysięcy lub 10 tysięcy euro w transakcjach gotówkowych. Zmiana ta jest wynikiem intensywnego rozwoju rynku kryptowalut i wzrostu ich wartości.
- Nowelizacja do ustawy o AML wprowadza też rejestr dotyczący spółek i trustów, podobny do tego omawianego w poprzednich akapitach.
- Kolejna zmiana dotyczy rozszerzenia katalogu instytucji obowiązanych o pośredników i handlujących przedmiotami kolekcjonerskimi, dziełami sztuki, czy antykami.
Komisja Europejska nie ustaje jednak w tworzeniu nowych regulacji. W ostatnim czasie zaproponowała Projekt Rozporządzenia w sprawie Rynku kryptoaktywów (tzw. Rozporządzenie MiCa). Jest ono częścią pakietu związanego z finansami cyfrowymi, a jego celem jest kompleksowa regulacja problematyki dóbr przedmiotowych. Na razie wniosek jest procedowany w ramach zwykłej procedury ustawodawczej.
Rozwój ustawodawstwa dotyczącego rynku walut wirtualnych nie jest niczym zaskakującym. Rosnąca popularność i ogromne szanse oraz ryzyko, które niosą tego typu waluty, są główną przyczyną, dla której należy zadbać o zwiększenie bezpieczeństwa finansowego. Tendencja ta jest widoczna zarówno na szczeblu krajowym, unijnym, jak i międzynarodowym.
Rejestr walut wirtualnych i oznaczenie tej formy działalności jako regulowanej, pozwoli zmniejszyć ryzyko prania brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu. Jednocześnie warto obserwować sytuację, gdyż z czasem pojawią się kolejne zmiany – głównie na poziomie unijnym.
Kamila Wasilewska, Radca Prawny
Kancelaria Prawna RPMS Staniszewski & Wspólnicy