Indos
Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe „każdy weksel można przenieść przez indos, chociażby nie był wystawiony wyraźnie na zlecenie. Jeżeli wystawca umieścił w wekslu wyrazy "nie na zlecenie" lub inne zastrzeżenie równoznaczne, można przenieść weksel tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu. (…)” W prawie wekslowym indos jest niczym innym jak przelewem praw z weksla i zaciągnięciu zobowiązania wekslowego przez indosanta, poprzez wydanie weksla z odpowiednią wzmianką.
Stanowi pisemne oświadczenie, które umieszczone jest na papierze wartościowym i zawiera co najmniej podpis zbywcy. Dla wywołania skutków prawnych konieczne jest, aby indos zamieszczony był na wekslu – najczęściej obok nazwiska remitenta, na przedłużku bądź na odpisie weksla. W przypadku sporządzenia weksla na blankiecie wekslowym zawierającym już w swojej treści stwierdzenie „na zlecenie”, niedopuszczalnym jest wprowadzenie tej klauzuli bez jednoczesnego jej wykreślenia. Jak bowiem wskazuje doktryna, tak wewnętrznie sprzeczny weksel pozostaje nieważny. Warto jednak podkreślić, że do skutecznego przeniesienia praw z weksla dochodzi dopiero poprzez jego wydanie, albowiem indosowaniu towarzyszyć musi przeniesienie posiadania weksla.
Z zasady indosować można każdy weksel, chociażby nie był on wyraźnie wystawiony na zlecenie. Powyższe wywodzić należy z gospodarczej funkcji jaką pełnią weksle, zgodnie z którą weksle przeznaczone są do obiegu i ze swej natury są papierami na zlecanie. Ustawodawca przewidział jednak możliwości, które skutecznie zakazują indosowania weksli, jak np. omawiana klauzula „nie na zlecenie”.
Samochód w firmie 2015 – multipakiet
Skutki klauzuli „nie na zlecenie”
Zakaz indosowania najczęściej wyrażany jest słowami „nie na zlecenie” i umieszczany jest na pierwszej stronie weksla przy nazwisku remitenta.
Zapłacę Annie Nowak, ale nie na jej zlecenie. Przy wekslach własnych stosuje się zapis: zapłacisz mnie samemu, ale nie na moje zlecenie.
Weksel zapatrzony w klauzulę „nie na zlecenie” może zostać przeniesiony przez jego wystawcę tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu. Wartym uwagi jest, iż w tym celu nie będzie wystarczające oznaczenie weksla jako kaucyjnego albo gwarancyjnego. Jeżeli jednak weksel zostanie przeniesiony przez indos z omawianą klauzulą, to taki indos będzie nieważny. Przelew weksla powinien zostać stwierdzony pismem. Nadto przerywa on szereg indosów.
Należy podkreślić, że przeniesienie weksla ze skutkami zwykłego przelewu, nie tworzy legitymacji formalnej uregulowanej w art. 16 ustawy prawo wekslowe, jak również nie daje ochrony w przypadku nabycia weksla od niewłaściciela. Skutkiem przeniesienia praw z weksla w trybie zwykłego przelewu jest również brak możliwości korzystania z przywilejów wyrażonych w art. 17 w/w ustawy. Ponadto przelew taki powoduje, że dłużnicy wekslowi mogą wówczas wobec nabywcy takiego weksla podnieść wszystkie zarzuty, jakie im przysługują względem poprzednich jego posiadaczy.
Weksel z klauzulą „nie na zlecenie” czyli rekta weksel może także zostać przeniesiony na inną osobę w drodze dziedziczenia lub też innego rodzaju sukcesji uniwersalnej – tak np. przekształcenia spółki z o.o. w spółkę akcyjną. Przeniesienie praw z takiego weksla nie pociąga jednak odpowiedzialności wekslowej zbywcy, o czym warto pamiętać. Można również indosować te weksle do inkasa, celem zastawu lub pełnomocniczo, gdyż te indosy nie przenoszą własności weksla.
Zakaz indosowania zamieszczony na wekslu przez indosanta
Podmiotami uprawnionymi do zakazu dalszego indosowania weksli poprzez zamieszczenie na nich klauzuli „nie na zlecenie” są nie tylko ich wystawcy, ale także indosanci. Uprawnienie to uregulowane zostało w art. 15 ust. 2 ustawy prawo wekslowe z której wynika, że „indosant może zabronić dalszego indosowania(…)”. Skutek zakazu indosowania polega na tym, że indosant nie odpowiada wobec następnych indosatariuszy – zakaz indosowania ogranicza bowiem jego odpowiedzialność, a dalsi indosatariusze nie mają wobec niego żadnych praw wekslowych. Ograniczenie to skuteczne jest jednak tylko wobec dalszych indosatariuszy, gdyż powoduje ono wyłączenie odpowiedzialności wobec nich. Oznacza to, że indosat nie ponosi odpowiedzialności przed następnymi indosatariuszami za przyjęcie i zapłatę weksla. Mówiąc krótko - każdy kolejny indos dokonany po indosie zawierającym klauzulę „nie na zlecenie” nie powoduje jego nieważności. Ograniczona zostaje jedynie odpowiedzialność indosanta „nie na zlecenie”- wyłączenie to nie obejmuje jednak bezpośredniego następcy indosanta.
Mimo powyższego zakazu, indosatariusz może poprzez dalszy indos przenosić prawa wekslowe, a jego następcy nabywają wszelkie prawa wekslowe względem wszystkich innych podpisanych na wekslu osób. Pozbawieni są oni jedynie praw wekslowych w stosunku do tego indosanta, który zamieścił na wekslu klauzulę zabraniającą dalszego indosowania.
Zakaz dalszego indosowania zamieszczony przez wystawcę
Zamieszczona na wekslu przez wystawcę klauzula „nie na zlecenie” powoduje, że weksel taki zostaje zaklasyfikowany do kategorii papierów wartościowych imiennych. Wówczas następuje przekształcenie weksla w papier wartościowy imienny. Nie wystarczy jednak tylko pominąć w treści weksla bądź też wykreślenie klauzuli „nie na zlecenie”. Aby skutecznie przekształcić weksel w weksel imienny, koniecznym staje się zamieszczenie na nim wyraźnej wzmianki „nie na zlecenie” lub też innego, równoznacznego zastrzeżenia. Podkreślić należy, że dla swej ważności wymaga się, by wzmianka ta pochodziła tylko od wystawcy.
Na koniec zauważyć należy, że jakkolwiek klauzula „nie na zlecenie” jest ustawowym przywilejem indosantów, tak z całą pewnością uniemożliwia korzystanie z dobrodziejstw prawa wekslowego. Zakaz dalszego indosowania osłabia ekonomiczną wartość weksla jako przedmiotu obrotu papierów wartościowych. Marginalnie już tylko wskazać należy, iż jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14.10.1931r. w sprawie Rw III 1592/31 „zamieszczenie w dokumencie, który według intencji stron ma być wekslem, słów "nie na zlecenie" odbiera dokumentowi charakter weksla.”