Czy unijne rozporządzenie EUDR nałoży nowe obowiązki - także na polskie firmy - już od 25 grudnia br., czy też później i w jakim zakresie? Komisja Europejska, Rada UE i Parlament Europejski pracują bowiem obecnie nad nowelizacją tego rozporządzenia, w szczególności nad wprowadzeniem uproszczeń dla podmiotów w dalszej części łańcucha dostaw oraz ograniczeniem liczby oświadczeń DDS raportowanych w systemie unijnym. Nie jest obecnie jasne, czy w związku z tymi zmianami wejście w życie rozporządzenia się opóźni – a jeżeli tak, to do kiedy. Trzy możliwe scenariusze w tym zakresie omawiają eksperci z CRIDO.
- Czym jest rozporządzenie EUDR
- Będą zmiany w EUDR ale kiedy?
- Scenariusz 1 - Brak porozumienia politycznego i obowiązek stosowania regulacji EUDR w obecnym brzmieniu
- Scenariusz 2 - poprawki przyjęte przez Parlament i EUDR odroczony oraz uproszczony
- Scenariusz 3 - przyjęcie kompromisu w 2025 roku zgodnie ze scenariuszem 2 i dalsze możliwe zmiany w trakcie roku
- Co przygotować „na już” – niezależnie od scenariusza
Czym jest rozporządzenie EUDR
Uchwalone 31 maja 2023 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 995/2010 („rozporządzenie”, „rozporządzenie EUDR” lub „EUDR”) ma zapewnić, że towary wprowadzane na rynek unijny są wolne od wylesiania, tzn. nie pochodzą z terenów, które zostały wylesione lub zdegradowane po 31 grudnia 2020, oraz zostały pozyskane zgodnie z prawem kraju produkcji. W szczególności ma ono przeciwdziałać utracie różnorodności biologicznej i emisjom gazów cieplarnianych wspierając konsumpcję produktów niepowodujących wylesiania oraz redukując wpływ Unii Europejskiej na globalne wylesianie. Rozporządzenie jest częścią planu działania zapoczątkowanego komunikatem Komisji Europejskiej z 2019 dotyczącym ochrony i odbudowy światowych lasów.
Warto przypomnieć, że nowe regulacje nie dotyczą tylko branży drzewnej. Wymogi związane z EUDR musi rozważyć każdy przedsiębiorca, który wprowadza do obrotu, udostępnia na unijnym rynku lub wywozi z Unii określone towary - bydło, kakao, kawę, palmę olejową, kauczuk, soję i drewno - oraz produkty pochodne wskazane w Załączniku I do rozporządzenia EUDR (tzw. „odnośne towary” i „odnośne produkty”).
Przepisy EUDR wprowadzają dla firm szereg nowych obowiązków: system należytej staranności (ang. due diligence system), pozyskanie danych geolokalizacyjnych działek oraz ocenę ryzyka. Jednym z kluczowych obowiązków przewidzianych w EUDR jest również składanie poprzez system informacyjny (unijny system TRACES) tzw. oświadczenia o należytej staranności (ang. due diligence statement - DDS). Jest to dokument potwierdzający, że dane towary i produkty nie powodują wylesiania i zostały wytworzone zgodnie z właściwymi przepisami kraju produkcji, czyli są zgodne z EUDR.
Będą zmiany w EUDR ale kiedy?
Pod koniec 2025 r. Komisja Europejska, Rada UE i Parlament Europejski zintensyfikowały prace nad nowelizacją rozporządzenia EUDR, w szczególności nad wprowadzeniem uproszczeń dla podmiotów w dalszej części łańcucha dostaw oraz ograniczeniem liczby oświadczeń DDS raportowanych w systemie unijnym. Komisja Europejska zaproponowała w październiku uproszczenie EUDR, przy braku przesunięcia terminu, jednak proponując półroczny okres wolny od kar. Rada optowała za przesunięciem przepisów by dać więcej czasu na przygotowanie przedsiębiorcom do nowych regulacji. Z kolei Parlament Europejski podbił stawkę proponując przesunięcie daty obowiązywania regulacji o rok i kolejne daleko idące uproszczenia, które niektórzy zainteresowani obserwatorzy procesu skomentowali jako znacznie osłabiające system EUDR. W konsekwencji, kształt EUDR trafił z powrotem na stół negocjacyjny. 4 grudnia Parlament Europejski poinformował, że osiągnięto polityczne porozumienie z Radą. Kolejne głosowanie w Parlamencie Europejskim zaplanowano na 16 grudnia.
Choć należy docenić starania Komisji Europejskiej, Rady i Parlamentu co do uproszczenia przepisów, to obecna niepewna sytuacja co do otoczenia prawnego i trzymanie przedsiębiorców w napięciu na tzw. „ostatniej prostej” nie wpływa korzystnie na ocenę unijnych instytucji a przede wszystkim na prowadzenie biznesu. Na chwilę obecną mamy realnie możliwe 3 scenariusze legislacyjne, które mogą się zmaterializować po 30 grudnia 2025 r. - wyjaśniamy je poniżej.
Scenariusz 1 - Brak porozumienia politycznego i obowiązek stosowania regulacji EUDR w obecnym brzmieniu
Według wciąż obowiązujących przepisów, w przypadku dużych i średnich firm rozporządzenie ma być stosowane już od 30 grudnia 2025 (rozporządzenie, w przeciwieństwie do dyrektywy, jest stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich i nie wymaga implementacji do prawa krajowego). Jeżeli w tym terminie nie dojdzie do formalnego przyjęcia zmian (brak kompromisu i publikacji w Dzienniku Urzędowym UE), firmy będą musiały działać na obecnie obowiązujących przepisach EUDR i pierwotnych terminach:
- dla średnich i dużych - początek obowiązków od 30 grudnia 2025 r.,
- dla mikro i małych przedsiębiorców - początek obowiązków od 30 czerwca 2026 r.
Dla średnich i dużych firm oznacza to:
• Pełny system należytej staranności na wszystkich etapach łańcucha dostaw, przed każdym wprowadzeniem na rynek/udostępnieniem w Unii/wywozem towarów i produktów objętych EUDR.
• Zbieranie danych o geolokalizacji działek dla wszystkich towarów i produktów objętych EUDR.
• Objęcie kontrolami przez wyznaczone organy kontroli i ryzyko sankcji od 30 grudnia 2025.
Warto przypomnieć, że przepisy EUDR przewidują dość obszerny katalog sankcji, które mogą zostać nałożone w przypadku stwierdzenia naruszeń EUDR, w tym:
- grzywnę wynoszącą co najmniej 4% łącznego rocznego obrotu osiągniętego w całej Unii w poprzednim roku finansowym,
- konfiskatę odnośnych produktów i dochodów uzyskanych z transakcji obejmujących odnośne produkty a nawet
- czasowy zakaz wprowadzania do obrotu odnośnych towarów na rynku UE, ich udostępniania lub wywozu poza UE.
Dla mikro i małych firm wyżej wymienione obowiązki weszłyby w życie od 30 czerwca 2026 r. i w przypadku wprowadzenia towarów i produktów na rynek unijny po raz pierwszy (w tym ramach importu towarów), obejmowałyby zasadniczo takie same wymogi jak dla dużych podmiotów - przede wszystkim wdrożenie systemu należytej staranności oraz złożenie DDS poprzez TRACES. Natomiast w przypadku udostępnienia towarów i produktów już objętych DDS na wcześniejszym etapie łańcucha dostaw, obowiązki te zostałyby znacznie ograniczone. Taki podmiot nadal miałby obowiązek zapewnienia identyfikowalności towarów i produktów poprzez gromadzenie i przekazywanie numerów referencyjnych DDS, natomiast bez konieczności składania własnego DDS przy ich udostępnianiu.
Scenariusz 2 - poprawki przyjęte przez Parlament i EUDR odroczony oraz uproszczony
W przypadku wynegocjowanego pakietu zmian przez Parlament i zaakceptowaniu go przez Radę, kluczowa zmiana będzie polegać na odroczeniu wejścia w życie nowych obowiązków o kolejny rok:
- dla średnich i dużych przedsiębiorców do 30 grudnia 2026 r.,
- dla mikro i małych przedsiębiorców do 30 czerwca 2027 r.
W celu wprowadzenia uproszczeń, rozporządzenie EUDR obejmowałoby nowe kategorie podmiotów:
1) mikro i mały podmiot pierwotny (ang. micro and small primary operator) - oznaczający osoby fizyczne lub mikro albo małe przedsiębiorstwa w rozumieniu unijnej dyrektywy CSRD z krajów niskiego ryzyka, które samodzielnie produkują, uprawiają, pozyskują lub hodują odnośne produkty na swoich gruntach i wprowadzają je na rynek lub eksportują w ramach działalności gospodarczej, oraz
2) podmiotów działających na dalszym etapie łańcucha dostaw (ang. downstream operator) – oznaczający każdy podmiot, który w ramach działalności gospodarczej wprowadza do obrotu lub eksportuje odnośne produkty wytworzone przy użyciu odnośnych produktów objętych oświadczeniem o należytej staranności lub uproszczoną deklaracją.
Nowe propozycje przewidują, że obowiązek i odpowiedzialność za złożenie DDS będą spoczywać wyłącznie na podmiotach, które jako pierwsze wprowadzą produkt na rynek (w tym w ramach importu). Natomiast pierwszy podmiot w łańcuchu dostaw (tzw. „downstream operator”) miałby gromadzić i przechowywać numer referencyjny DDS – bez dalszego przekazywania go w dół łańcucha dostaw.
Istotne zmiany przewidziane zostały dla mikro i małych podmiotów wprowadzających produkt po raz pierwszy na rynek unijny (ang. micro and small primary operator). Dla takich firm przewidziano złożenie jednorazowej, uproszczonej deklaracji, dla której otrzymają identyfikator wystarczający dla celów śledzenia zgodności towarów, a w niektórych przypadkach możliwość gromadzenia i wskazywania adresów działek i zakładów zamiast dokładnych współrzędnych.
Dalsze podmioty w łańcuchu dostaw („downstream operators”) i handlowcy nie będą musieli generować nowych oświadczeń DDS dla każdej partii towarów – to istotnie zmniejszy liczbę interakcji z systemem TRACES i obciążenie administracyjne w całym łańcuchu dostaw.
Dodatkowo, aby jeszcze bardziej zmniejszyć obciążenia administracyjne, zaproponowano wyłączenie z zakresu rozporządzenia EUDR niektórych produktów drukowanych, sklasyfikowanych pod kodem CN 49 (takich jak książki, gazety, drukowane obrazki), ze względu na ograniczone ryzyko wylesiania związane z tymi artykułami. W załączniku pozostaną natomiast „ścier z drewna i papier określone w rozdziałach 47 i 48 Nomenklatury scalonej, z wyjątkiem produktów z bambusa i produktów z odzysku (makulatura i odpady)”.
Komisja Europejska została zobowiązana do przeprowadzenia przeglądu uproszczeń i przedstawienia sprawozdania do 30 kwietnia 2026 oraz zaproponowania dalszych zmian.
Scenariusz 3 - przyjęcie kompromisu w 2025 roku zgodnie ze scenariuszem 2 i dalsze możliwe zmiany w trakcie roku
Jeżeli instytucje UE zdecydowałyby się na kolejne przesunięcie i wprowadzenie części uproszczeń z jednej strony oznaczałoby to więcej czasu dla biznesu na przygotowanie. Z drugiej strony, część firm, która już jest na zaawansowanym etapie wdrożenia EUDR będzie musiała zmodyfikować swoje systemy, procesy i procedury. Tu rodzi się pytanie czy różni interesariusze nie będą naciskać na Unię by dalej upraszczać EUDR i czy w przyszłym roku nie będziemy znów skazani na niepewność czy przygotowujemy się na to co się rzeczywiście wydarzy, czy znów czeka nas nerwówka pod koniec roku i dynamiczne zwroty akcji. To może niestety prowadzić do odkładania przygotowań na ostatnią chwilę, co generalnie wróży dobrze dla samego systemu jak i jego uczestników. Niezależnie od scenariusza, przyszły rok przedsiębiorcy powinni poświęcić na kontynuację przygotowań do EUDR oraz planowanie różnych scenariuszy w łańcuchach dostaw, biorąc pod uwagę, że nie wszyscy uczestnicy systemu mogą mieć do takich przygotowań motywację.
Co przygotować „na już” – niezależnie od scenariusza
Nasze ostatnie doświadczenia potwierdzają, że niezależnie od scenariusza, który zostanie przyjęty, przedsiębiorcy powinni już teraz przygotowywać swoją organizację na etap „wdrożenia”. W szczególności warto zadbać o:
1) Identyfikację towarów i produktów objętych EUDR w organizacji (zarówno w obszarze zakupów, produkcji jak i sprzedaży).
2) Mapowanie łańcucha dostaw dla towarów objętych EUDR (identyfikację uczestników danego przepływu i ich ról w systemie, kierunków przepływów towarów i ich pochodzenia).
3) Identyfikację ról jakie będą pełnić w ramach EUDR oraz obowiązków im przypisanych.
4) Mapowanie procesów w organizacji, na które ma wpływ EUDR i identyfikację koniecznych dostosowań.
5) Weryfikację jakości zbieranych danych i kanałów komunikacji z kontrahentami (czy firma będzie posiadać dane działek/ich adresy, dokumenty zgodności z prawem kraju produkcji), aby móc szybko wygenerować DDS lub przechowywać numer DDS.
6) Monitorowanie legislacji – zadbanie o wyznaczenie osób/komórek, które będą czuwać nad zmianami, informować o nich organizację i eskalować do odpowiednich osób zarządzających.
7) Wyznaczenie osób/zespołu odpowiedzialnego za składanie DDSów, weryfikację otrzymywanych danych oraz łańcucha dostaw.
Marta Kolbusz-Nowak – Senior Manager w Crido
Iwona Jakubiak – Senior Consultant w Crido