Poręczenie w Kodeksie cywilnym - przepisy
Zdaniem Rzecznika Finansowego w polskim prawie odpowiedzialność poręczyciela jest bardzo surowa.
Poręczenie (a właściwie umowa poręczenia) jest aktualnie uregulowane w przepisach art. 876 - 887 Kodeksu cywilnego (k.c.).
Czym jest poręczenie
Zgodnie z art. 876 k.c. Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie.
W kolejnych przepisach Kodeksu cywilnego znajdziemy następujące reguły i zasady poręczenia:
Odpowiedzialność i obowiązki poręczyciela
W razie poręczenia za dług osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku zdolności do czynności prawnych, poręczyciel powinien spełnić świadczenie jako dłużnik główny, jeżeli w chwili poręczenia o braku zdolności tej osoby wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. (art. 877 k.c.)
Można poręczyć za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej. Bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie. (art. 878 k.c.)
O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. (art. 879 k.c.)
Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela. (art. 880 k.c.)
W braku odmiennego zastrzeżenia (w umowie) poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny. (art. 881 k.c.)
Warto wskazać, że solidarność dłużników jest uregulowana w art. 366 k.c. Zgodnie z tym przepisem kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Przy czym aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.
Ważne!
Rzecznik Finansowy radzi więc, aby poręczyciel zadbał o to, by odpowiedzialność poręczyciela realizowana była na zasadzie posiłkowości. W umowie można bowiem zawrzeć np. zapis, że egzekucja z majątku poręczyciela możliwa będzie dopiero po bezskutecznej egzekucji z majątku dłużnika głównego.
Prawa poręczyciela
Jeżeli termin płatności długu nie jest oznaczony albo jeżeli płatność długu zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia, a jeżeli poręczył za dług przyszły – od daty powstania długu żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość powyższemu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela wygasa. (art. 882 k.c.)
Poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi; w szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela. Poręczyciel nie traci powyższych zarzutów, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela. W razie śmierci dłużnika poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego. (art. 883 k.c.)
Dochodzenie roszczeń przeciwko poręczycielowi
Poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika wzywając go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli dłużnik nie weźmie udziału w sprawie, nie może on podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł z tego powodu, że o nich nie wiedział. (art. 884 k.c.)
Zawiadomienie dłużnika przez poręczyciela o zapłacie długu lub wykonaniu zobowiązania
Poręczyciel powinien niezwłocznie zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie zapłacie długu, za który poręczył. Gdyby tego nie uczynił, a dłużnik zobowiązanie wykonał, nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze. (art. 885 k.c.)
Jeżeli poręczenie udzielone zostało za wiedzą dłużnika, dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić poręczyciela o wykonaniu zobowiązania. Gdyby tego nie uczynił, poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela, może żądać od dłużnika zwrotu tego, co wierzycielowi zapłacił, chyba że działał w złej wierze. (art. 886 k.c.)
Odpowiedzialność wierzyciela wobec poręczyciela
Jeżeli wierzyciel wyzbył się zabezpieczenia wierzytelności albo środków dowodowych, ponosi on względem poręczyciela odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. (art. 887 k.c.)
Jak tłumaczy Rzecznik Finansowy, umowa poręczenia jest więc umową nazwaną (została odrębnie uregulowana w treści k.c.), konsensualną (do jej zawarcia wystarczy oświadczenie poręczyciela i wierzyciela). Nie stanowi ona umowy wzajemnej, nawet wówczas, gdy jest odpłatna. Poręczenie ma charakter akcesoryjny. Oznacza to, że jest uzależnione od długu głównego, a kształt obowiązku poręczyciela jest zdeterminowany kształtem obowiązku dłużnika głównego, czyli kredytobiorcy lub pożyczkobiorcy.
W umowie poręczenia osoba trzecia zobowiązuje się, że spłaci dług na wypadek, gdyby dłużnik tego nie zrobił. Jeśli więc kredytobiorca przestaje spłacać kredyt, to właśnie od poręczyciela bank lub inny wierzyciel będzie dochodził niespłaconej części kredytu lub pożyczki, która może być również powiększona w takich wypadkach o dodatkowe należności (np. odsetki za opóźnienie), w zależności od treści zawartej umowy.
Rzecznik Finansowy przygotował poradnik, który wyjaśnia jakie są prawa i obowiązki poręczyciela, na co trzeba zwrócić szczególną uwagę i o co zadbać decydując się na poręczenie czyjegoś długu.
Czy wiesz komu poręczasz?
Rzecznik Finansowy zaleca w pierwszej kolejności by przemyśleć komu i co poręczamy. Warto przeanalizować czy kredytobiorca (pożyczkobiorca) będzie w stanie regularnie spłacać zaciągnięty dług. Sprawdźmy, czy sytuacja życiowa i finansowa dłużnika jest stabilna. Warto pytać i żądać potwierdzenia tej sytuacji - choćby wyciągami z jego konta bankowego.
Czy stać Cię na poręczenie?
Pomyślmy, czy stać nas na poręczenie tej pożyczki. Pamiętajmy, że w razie sytuacji losowej (np. śmierci kredytobiorcy), możemy być zmuszeni do spłaty długu. Odpowiedzmy sobie na pytanie, czy nasza sytuacja osobista, pozwoliłaby nam na zaciągnięcie takiego zobowiązania, za jakie chcemy właśnie poręczyć. Jeśli nie – nie bójmy się odmówić.
Jak skonstruować umowę poręczenia?
Rzecznik Finansowy informuje, że umiejętnie skonstruowana umowa może ograniczyć naszą odpowiedzialność jako poręczyciela. Warto więc zadbać, by w umowie poręczenia znalazły się postanowienia, które zabezpieczą nasze interesy, na przykład w ten sposób, by wierzytelność w pierwszej kolejności była spłacana z majątku dłużnika. Ograniczenia odpowiedzialności mogą też dotyczyć określonej kwoty, czasu lub odsetek.
Warto w szczególności zadbać, by w umowie poręczenia odpowiedzialność poręczyciela została ograniczona, np:
- kwotowo np. do wysokości kwoty udzielonej pożyczki lub jej części,
- czasowo np. udzielenie poręczenia na ściśle określony okres czasu – od konkretnej daty do konkretnej daty, która pokrywa się z czasem na jaki zawierana jest umowa kredytu,
- w taki sposób, aby poręczyciel nie był obowiązany do zapłaty odsetek naliczonych za opóźnienia w spłacie,
- aby wierzytelność była w pierwszej kolejności zaspokojona z majątku dłużnika,
- aby każda kolejna spłata dłużnika głównego pomniejszała wartość zobowiązania poręczyciela.
Jeśli takich ograniczeń nie ma w umowie, to zdaniem Rzecznika Finansowego, warto w porozumieniu z pożyczkobiorcą/kredytobiorcą wynegocjować takie warunki. W przeciwnym wypadku poręczyciel naraża się na bardzo wysokie, wieloletnie ryzyko, które w żaden sposób nie jest wobec niego minimalizowane.
Poręczenie zwrotne
Rzecznik Finansowy radzi m.in., że poręczyciel może domagać się zabezpieczenia roszczenia zwrotnego poprzez tzw. poręczenie zwrotne. W takich przypadkach należałoby zastrzec (w umowie) zabezpieczenie roszczenia regresowego poręczyciela względem dłużnika głównego.
Zastosowanie konstrukcji poręczenia zwrotnego polega na tym, że jeśli dłużnik nie zrealizuje zobowiązania względem wierzyciela i poręczyciel będzie zmuszony uregulować je samodzielnie, to poręczyciel będzie mógł zwrócić się o zwrot tego świadczenia nie tylko do dłużnika głównego. W sytuacji, gdyby bowiem dłużnik główny nie chciał lub nie mógł go uregulować, będzie on mógł zwrócić się o to do kolejnego poręczyciela.
Śmierć dłużnika, śmierć poręczyciela - co dalej? Problem mają spadkobiercy
Rzecznik Finansowy informuje też, że śmierć dłużnika nie ma wpływu na dług, za który poręczył poręczyciel. Śmierć dłużnika pozostaje także bez wpływu na zobowiązanie poręczyciela - nie powoduje zatem wygaśnięcia umowy poręczenia. Przeciwnie, w takich przypadkach bank lub inny wierzyciel najczęściej nie będzie czekał na ustalenie kręgu spadkobierców dłużnika, a zgłosi się bezpośrednio do poręczyciela.
Przepisy Kodeksu cywilnego pozwalają na ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkodawcy. Jeżeli okazałoby się, że spadkobiercy nie skorzystali z prawa do ograniczenia swojej odpowiedzialności za długi spadkodawcy, to wierzyciel może i tak dochodzić roszczenia zarówno od spadkobierców jak i od poręczyciela (od każdego z nich z osobna, jak i od wszystkich łącznie) – według własnego wyboru.
Również śmierć poręczyciela pozostaje bez wpływu na dług, a zobowiązania poręczyciela podlegają dziedziczeniu. Zatem w przypadku, gdyby poręczyciel zmarł w trakcie wykonywania umowy poręczenia, to wierzyciel będzie mógł dochodzić jej realizacji od spadkobierców poręczyciela
Finanse a poręczenie długu - Poradnik Rzecznika Finansowego
oprac. Paweł Huczko