Obligacje skarbowe - definicja, rodzaje
Obligacje skarbowe to papiery wartościowe sprzedawane przez Ministra Finansów w imieniu Skarb Państwa. Sprzedając obligacje Minister Finansów pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić wraz z należnymi odsetkami (wykupić obligacje) w określonym czasie.
Skarb Państwa jako dłużnik z tytułu obligacji skarbowych jest jednocześnie gwarantem wykupu obligacji od nabywców i wypłacenia należnych odsetek. Odpowiada za te zobowiązania całym majątkiem, dlatego obligacje skarbowe są traktowane jako najbezpieczniejsza forma oszczędzania.
Zakres możliwości jaką dają obligacje skarbowe w zakresie oszczędzania jest szeroki. To oferta dla tych, którzy szukają zarówno krótko-, średnio-, jak i długookresowych form oszczędzania.
Obligacje mogą być sprzedawane:
- na przetargach dla dużych inwestorów (tzw. obligacje hurtowe). Obligacje na przetargach kupują banki. Inwestorzy indywidualni mogą kupić takie obligacje poprzez biura maklerskie na Giełdzie Papierów Wartościowych.
- przez agenta emisji, którym jest Bank PKO BP. Są to tzw. obligacje oszczędnościowe. W standardowej ofercie adresowanej do nabywców indywidualnych znajduje się pięć typów obligacji skarbowych. Nabywcy mają do wyboru papiery: 3-miesięczne, 2-, 3-, 4- oraz 10-letnie. Dodatkowo dla beneficjentów świadczeń w ramach programu Rodzina 500+ oferowane są dwa rodzaje obligacji rodzinnych: 6-letnie i 12-letnie. Obligacje oszczędnościowe są sprzedawane co miesiąc. Cena zakupu jest stała i każdego dnia sprzedaży wynosi 100 zł.
Oprocentowanie obligacji Skarbu Państwa. Czy inwestorzy indywidualni są dyskryminowani?
Z interpelacją nr 33155 do ministra finansów wystąpiło pod koniec kwietnia 2022 r. kilkoro posłów, którzy zwrócili uwagę, że oprocentowanie obligacji skarbowych oferowane klientom indywidualnym znacznie odbiega od rentowności na rynku „hurtowym”, na którym inwestorzy instytucjonalni mogą liczyć na 6-7 proc. rentowności. Jest to (zdaniem posłów) jawna dyskryminacja klientów detalicznych, którym Ministerstwo Finansów świadomie oferuje znacznie gorsze warunki.
W takiej sytuacji oszczędzający chcący zachować realną siłę nabywczą swoich pieniędzy muszą szukać innych rozwiązań. Dyskryminuje to uczestników rynku finansowego, którzy nie posiadają specjalistycznej wiedzy ekonomicznej. Nie są oni bowiem w stanie we własnym zakresie kupować „hurtowych” obligacji skarbowych na rynku Catalyst. Niejako zmuszani są oni również przez państwo polskie do ryzykownych zakupów np. złota czy akcji w sektorze surowcowym.
Posłowie przyznali, że ryzyko zakupu obligacji Skarbu Państwa dla inwestorów jest niewielkie, ponieważ zgodnie z zapisami art. 95 pkt 6 ustawy o finansach publicznych, Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych skarbowych papierów wartościowych.
Tym niemniej z uwagi na ww. problem związany z oferowanym oprocentowaniem obligacji posłowie zadali ministrowi finansów następujące pytania:
- Z jakiego powodu oszczędnościowe obligacje skarbowe oferowane klientom indywidualnym są tak nisko oprocentowane, pomimo obowiązujących wysokich stóp procentowych i wciąż rosnącej inflacji?
- Z jakiego powodu sektor bankowy jest bardziej uprzywilejowany od inwestora indywidualnego w przypadku zakupu obligacji skarbowych? Uprzywilejowanie to cechuje się m.in. wyższym oprocentowaniem wykupu obligacji.
- Klient indywidualny chcący uzyskać większą rentowność z zakupu obligacji skarbowych, zmuszony jest do dokonania ich zakupu na rynku Catalyst. Oznacza to dla niego konieczność poniesienia dodatkowych opłat - chociażby prowizji domu maklerskiego. W tej sytuacji uprzywilejowanie podmiotów hurtowych (w przeważającej części są to banki) jest jeszcze większe, ponieważ nie dość, że oprocentowanie wykupu obligacji jest dla nich wyższe niż dla klientów indywidualnych, to sam proces obrotu tymi obligacjami generuje dla nich dodatkowy zysk. Czy ministerstwo prowadzi prace, które umożliwią inwestorom indywidualnym zakup obligacji na warunkach zbliżonych do tych, które oferowane są bankom i innym nabywcom hurtowym?
- Na pytania dziennikarzy dotyczące niskiego oprocentowania obligacji skarbowych dla nabywców indywidualnych, przedstawiciele ministerstwa odpowiadają, że oprocentowanie to jest rynkowe i jako poparcie tej tezy przedstawiają oprocentowanie depozytów oferowanych przez banki. Na jakiej podstawie została przyjęta przez ministerstwo teza, że to banki mają kształtować oprocentowanie instrumentów oszczędnościowych? Czy ministerstwo ma pewność, że niepodnoszenie oprocentowania depozytów przez banki nie jest spowodowane właśnie niskim oprocentowaniem obligacji krótkoterminowych?
- Niskie oprocentowanie obligacji dla zwykłych obywateli jest też o tyle zaskakujące, że ministerstwo w tym samym czasie musi płacić coraz więcej dużym inwestorom. Dlaczego w obliczu wysokiej inflacji ministerstwo nie uznaje za słuszne zwiększenie oprocentowania obligacji krótkoterminowych i tym samym zachęcenie Polek i Polaków do oszczędzania, tylko daje narzędzia pozwalające zarobić inwestorom zagranicznym?
Oprocentowanie obligacji skarbowych w 2022 roku - wyjaśnienia ministra finansów
W imieniu ministra finansów na interpelację odpowiedział 13 maja 2022 r. Sebastian Skuza, podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów.
Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych
Wyjaśnił on na wstępie, że nadrzędnym celem funkcjonowania rynku skarbowych papierów wartościowych (SPW) jest finansowanie potrzeb budżetu państwa. Kierunki rozwoju segmentu skarbowych obligacji detalicznych podporządkowane są Strategii zarządzania długiem sektora finansów publicznych (Strategia), która wyznacza działania Ministra Finansów w zakresie funkcjonowania całego rynku SPW. Głównym celem Strategii jest minimalizacja kosztów obsługi długu w długim horyzoncie czasu. Oprocentowanie obligacji oszczędnościowych wyznaczane jest w taki sposób, aby koszt finansowania potrzeb budżetowych był utrzymany na racjonalnym poziomie.
Koszty sprzedaży obligacji
Punktem odniesienia do wyceny i ustalania oprocentowania obligacji detalicznych jest rynek obligacji skarbowych oferowanych na rynku hurtowym. Minister wskazał, że wycena obligacji detalicznych musi uwzględniać koszty utrzymania rozległej sieci sprzedaży agenta emisji, dla porównania sprzedaż obligacji na rynku hurtowym odbywa się praktycznie bezkosztowo. Sprzedaż obligacji detalicznych jest bardziej praco- i kosztochłonna, a segment detaliczny stanowi uzupełniające źródło finansowania potrzeb pożyczkowych.
Rynek hurtowy i detaliczny
W procesie rozwoju rynku SPW przyjęto zasadę segmentacji rynku, z podziałem oferowanych instrumentów na dwa typy odbiorców, tj. dużych wyspecjalizowanych inwestorów nabywających papiery wartościowe na przetargach oraz drobnych inwestorów indywidualnych.
SPW oferowane na przetargach organizowanych przez Narodowy Bank Polski są adresowane do grupy inwestorów instytucjonalnych. Pełnią one podstawową rolę w zaspokajaniu pożyczkowych potrzeb budżetu państwa. Charakterystyczną cechą rynku hurtowego skarbowych papierów wartościowych jest relatywnie wysoka wartość oferowanych instrumentów, wynosząca 1.000 PLN w przypadku jednej obligacji oraz 10.000 PLN w przypadku jednego bonu skarbowego. Minimalna wartość zakupu na przetargu sprzedaży obligacji wynosi 1.000.000 zł.
Bezpośredni dostęp do przetargów w NBP jest zarezerwowany wyłącznie dla podmiotów posiadających status Dealera Skarbowych Papierów Wartościowych (DSPW) oraz dla Banku Gospodarstwa Krajowego. System DSPW powstał w 2003 roku w celu zapewnienia bezpieczeństwa finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, poprawy płynności, przejrzystości i efektywności rynku SPW. Głównym przywilejem wiążącym się z posiadaniem statusu DSPW jest wyłączne prawo do zakupu SPW na rynku pierwotnym.
Zwiększanie i umacnianie roli systemu DSPW w zakresie rozwoju rynku SPW oraz operacji związanych z zarządzaniem długiem jest działaniem umożliwiającym zapewnianie efektywności rynku SPW oraz realizacji głównego celu Strategii.
Obligacje detaliczne Skarbu Państwa
Oferta obligacji detalicznych jest różnorodna i pozwala w elastyczny sposób dopasować strukturę oszczędności do indywidualnych potrzeb. Zakupu takich obligacji można dokonać już od 100 zł. Minister podkreślił, że w ostatnich latach resort finansów odnotował znaczny wzrost zainteresowania obligacjami oszczędnościowymi, a w 2021 roku został pobity kolejny rekord pod względem wielkości ich sprzedaży. Popyt na te instrumenty wyniósł w sumie 43,3 mld zł i był aż o 53% wyższy niż w 2020 roku. O 1,2 mld zł wzrosła również średnia miesięczna wartość zakupu obligacji, która ukształtowała się na poziomie ok. 3,6 mld zł. W I kwartale 2022 roku, minister finansów (reprezentujący Skarb Państwa) sprzedał obligacje o łącznej wartości 11,5 mld złotych czyli o 14% więcej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku.
Minister poinformował, że zainteresowanie Polaków obligacjami skarbowymi rośnie, co odzwierciedla się w udziale instrumentów skarbowych dedykowanych klientom indywidualnym. Obligacje oszczędnościowe stanowiły na koniec lutego 2022 r. 7,10% zadłużenia z tytułu krajowych SPW, wobec 5,32% na koniec 2020 r. – wzrost o 1,8 p.p.
Aktualna oferta i oprocentowanie obligacji detalicznych
Minister wskazał, że aktualnie w ofercie dostępnych jest pięć rodzajów obligacji detalicznych o oprocentowaniu zmiennym, których kupony w kolejnych okresach odsetkowych dostosowują się do aktualnych warunków rynkowych: 3-letnie TOZ, 4-letnie COI, 10-letnie EDO oraz rodzinne 6-letnie ROS i 12-letnie ROD.
Oprocentowanie obligacji 3-letnich TOZ podąża za zmieniającymi się trendami na rynku finansowym – za półroczną stopą procentową pożyczek oferowanych na warszawskim rynku międzybankowym (WIBOR6M). Aktualizowane jest co sześć miesięcy i począwszy od drugiego okresu odsetkowego jest równe stopie WIBOR6M. Oprocentowanie tych obligacji w kolejnych okresach odsetkowych czyli maj – listopad 2022 wynosi 5,84%.
Oprocentowanie obligacji 4-letnich, 10-letnich oraz obligacji rodzinnych 6-letnich i 12-letnich od drugiego okresu odsetkowego wyznaczane jest podstawie wskaźnika inflacji, do którego dodawana jest stała marża (stopa inflacji + marża). Taki mechanizm i konstrukcja oprocentowania niweluje wpływ inflacji na wartość siły nabywczej zainwestowanych oszczędności.
Zatem biorąc pod uwagę konstrukcję obligacji, zyskowność tych instrumentów powinna być rozpatrywana w całym okresie ich „życia”.
Oprocentowanie w okresie maj 2022 – maj 2023 dla obligacji:
• 4-letnich COI0523 wynosi 12,25%, dla COI0524, COI0525 wynosi 11,75%,
• 10-letnich EDO0523, EDO0524, EDO0525, EDO0526, EDO0527, EDO0528 i EDO0529 wynosi 12,50%, dla EDO0530 i EDO0531 wynosi 12,00%,
• 6-letnich ROS0523, ROS0524 i ROS0525 wynosi 12,75%, dla ROS0526 i ROS0527 wynosi 12,25%,
• 12-letnich ROD0529, ROD0530 i ROD0531 wynosi 13,00%, dla ROD0532 i ROD0533 wynosi 12,50%.
Ministerstwo Finansów na bieżąco prowadzi analizy uwarunkowań wynikających z aktualnej sytuacji rynkowej i budżetowej tak, by oferta produktów oszczędnościowych była zarówno atrakcyjna dla nabywcy indywidualnego, jak i efektywna z punktu widzenia zarządzania długiem. W analizach brany jest również pod uwagę rynek oferowanych przez banki lokat, skierowanych podobnie jak obligacje oszczędnościowe, do klientów indywidulanych.
Wzrost oprocentowania obligacji w 2022 roku
W 2022 roku trzykrotnie podwyższono oprocentowanie obligacji oszczędnościowych. W lutym i kwietniu podwyższono oprocentowanie obligacji w pierwszym okresie odsetkowym, każdorazowo o 50 pb. W lutym dodatkowo podwyższono o 25 pb. marże w kolejnych okresach dla obligacji, których oprocentowanie indeksowane jest wskaźnikiem inflacji. W maju oprocentowanie obligacji oszczędnościowych o okresie zapadalności od 2 do 12 lat zostało podwyższone o 1 pp. Minister finansów wskazuje, że chce zachęcić klientów do oszczędzania w dłuższym horyzoncie czasowym.
Minister wskazał też, że swoboda przepływu kapitału zagranicznego daje możliwość inwestycji przez nierezydentów w instrumenty skarbowe emitowane przez Ministra Finansów. Udział inwestorów zagranicznych w zadłużeniu w krajowych SPW na koniec lutego 2022 r. wyniósł 15,3% i zmniejszył się o 1,8 p.p. względem końca 2020 r. W 2021 r. oraz w I kwartale 2022 r. inwestorzy zagraniczni ograniczyli swoje zaangażowanie w krajowych SPW łącznie o 6,6 mld złotych.
Jak kupić obligacje skarbowe?
Obligacje skarbowe można kupić:
- w oddziałach PKO Banku Polskiego w całym kraju, Znajdź Punkt Sprzedaży Obligacji
- w Punktach Obsługi Klientów Biura Maklerskiego PKO BP, Znajdź Punkt Sprzedaży Obligacji
- za pośrednictwem internetu pod adresem: www.zakup.obligacjeskarbowe.pl
- za pośrednictwem konta Inteligo pod adresem: www.inteligo.pl
- za pośrednictwem telefonu pod numerami: 801 310 210 (opłata zgodna z taryfą operatora) lub (+48) 81 535 66 55. Serwis telefoniczny jest czynny od poniedziałku do piątku od godziny 8.00 do 17.00 z wyjątkiem dni świątecznych.
Terminy sprzedaży obligacji oraz wszelkie inne informacje dotyczące danej obligacji, są zawsze zawarte w listach emisyjnych Ministra Finansów. Listy emisyjne są dostępne w placówkach PKO Banku Polskiego, na stronie internetowej www.obligacjeskarbowe.pl oraz na stronie internetowej Ministerstwa Finansów gov.pl/finanse/dlug-publiczny
Więcej informacji o ofercie i oprocentowaniu obligacji Skarbu Państwa można znaleźć na stronie www.obligacjeskarbowe.pl
oprac. Paweł Huczko