RADA
Majątek firmy można podzielić umownie lub sądownie. Szczegóły - w uzasadnieniu.
UZASADNIENIE
Przypomnijmy, że wspólność majątkowa małżeńska powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Wspólnością majątkową objęty jest również majątek przedsiębiorstwa prowadzonego przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Od chwili rozwiązania małżeństwa dotychczasowa wspólność majątkowa łączna ulega przekształceniu we wspólność w częściach ułamkowych o równych udziałach. Do podziału tego majątku odpowiednio należy stosować przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku (art. 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego; dalej: k.r.o.).
Przewidują one:
• podział umowny (art. 1037 Kodeksu cywilnego; dalej: k.c.),
• podział sądowy (art. 1038 k.c.).
Podział sądowy może mieć miejsce już na etapie wyroku rozwodowego, jak i po jego zapadnięciu. Podział umowny jest możliwy tylko po zapadnięciu wyroku rozwodowego. Wybór jednego z tych sposobów zależy od możliwości wzajemnego porozumienia się byłych małżonków co do sposobu podziału majątku.
Sądowy podział majątku
W skład majątku Czytelnika wchodzi przede wszystkim dom mieszkalny, w którym mieści się też siedziba firmy. Zakładam, że małżonkowie wspólnie go zamieszkują. Jeżeli tak, to sąd wwyroku rozwodowym orzeknie o sposobie korzystania z tego domu przez czas wspólnego zamieszkiwania w nim przez rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego domu albo o przyznaniu go jednemu z małżonków, jeśli podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków jest możliwe. Jest to jednak uzależnione od tego, czy drugi małżonek wyrazi zgodę na opuszczenie domu bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego (art. 58 § 2 k.r.o.).
Na wniosek jednego z małżonków sąd może też w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału całego majątku wspólnego z jednoczesnym uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku (ustalenie nierównych udziałów). Musi być jednak spełniony jeden podstawowy warunek - przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu (art. 58 § 3 k.r.o.).
Podział majątku wspólnego, w skład którego wchodzi przedsiębiorstwo (jak w sytuacji Czytelnika), podczas postępowania rozwodowego mogłoby ze względu na konieczność dokonania wyceny poszczególnych jego składników spowodować znaczne opóźnienie w postępowaniu sądowym. Dlatego lepszym rozwiązaniem byłoby:
• osobne postępowanie o podział majątku dorobkowego małżonków w późniejszym terminie (po zapadnięciu wyroku rozwodowego) lub
• umowne uregulowanie tej kwestii.
Decydując się na sądowy podział majątku wspólnego (po zapadnięciu wyroku rozwodowego), należy złożyć wniosek o podział majątku do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia majątku. Podział ten powinien obejmować cały majątek wspólny rozumiany wyłącznie jako aktywa, ale może też objąć ich część. Długi powstałe w czasie obowiązywania wspólności małżeńskiej nie podlegają rozliczeniu między małżonkami. Praktyka sądowa dopuszcza jednak możliwość - za zgodą małżonków - obciążenia jednego z nich lub obojga w oznaczonych częściach obowiązkiem spłaty określonego długu, co następnie uwzględnia się w rozliczeniach między małżonkami. Nie ma to jednak skutku względem wierzyciela. Aby wierzytelność stanowiąca dług obciążający majątek wspólny małżonków mogła być wzięta pod uwagę we wzajemnych rozliczeniach, musi powstać w czasie trwania wspólności ustawowej. Decydujące znaczenie ma jednak data zajścia zdarzenia, z którego wynikła wierzytelność, czyli data zawarcia umowy, wyrządzenia szkody itp.
Umowny podział majątku
Do umownego podziału majątku wspólnego po rozwiązaniu małżeństwa stosuje się odmienne zasady. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że jeżeli w skład dzielonego majątku wchodzi nieruchomość (tutaj: dom), umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie będzie nieważna. Ponadto podział ten może objąć cały majątek wspólny lub być ograniczony do jego części (art. 1038 § 2 k.c.). Majątek nieobjęty podziałem w dalszym ciągu będzie stanowił przedmiot współwłasności.
Zawierając umowę, strony mają swobodę w wyborze sposobu podziału majątku wspólnego. Ograniczona jest ona jedynie nielicznymi wyjątkami o charakterze ustawowym, np. nie może rażąco krzywdzić jednego z małżonków.
Należy pamiętać, że dokonując podziału majątku wspólnego, jednocześnie strony powinny dokonać między sobą rozliczeń z tytułu roszczeń powstałych w czasie trwania wspólności ustawowej. Późniejsze dochodzenie roszczeń będzie niemożliwe (art. 45 k.r.o. w zw. z art. 618 § 3 k.p.c.).
Jeżeli do majątku wspólnego małżonków wchodzi przedsiębiorstwo (co ma miejsce w tej sytuacji), należy pamiętać, że czynność prawna mająca za przedmiot ten zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych (w tym samochód) przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej powinna obejmować wszystko, co wchodzi w skład tego przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych (art. 552 k.c.). Dopuszczalny jest więc podział przedsiębiorstwa, gdy w jego wyniku powstaną dwa samodzielne przedsiębiorstwa. Jeśli nie ma takiej możliwości, przedsiębiorstwo może być w wyniku podziału majątku wspólnego przyznane w całości jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego.
• art. 552, art. 73 § 2, art. 1037-1038 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 82, poz. 557
• art. 618 § 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. Nr 43, poz. 296; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 123, poz. 849
• art. 31, 45-46 i 58 ustawy z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. Nr 9, poz. 59; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 134, poz. 947
Tomasz Leszczyński
referendarz sądowy