Zakaz działalności konkurencyjnej, ma przede wszystkim na celu ochronę uczciwej konkurencji na rynku, gdyż członek zarządu bądź wspólnik prowadząc działalność konkurencyjną mógłby działać na szkodę spółki, znając sposób jej funkcjonowania, stosunki wewnętrzne czy też bazę klientów handlowych.
Zakaz konkurencji w spółce jawnej jest uregulowany w art. 56 k.s.h. Jak powszechnie przyjmuje się, ma on na celu ochronę interesów zarówno spółki, jak i wspólników.
Z art. 56 k.s.h. wynikają dla wspólnika spółki jawnej dwa główne obowiązki. Po pierwsze zgodnie z art. 56 § 1 k.s.h. Wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Jest to istotna zasada dotycząca wspólników spółek jawnych, określająca relację wspólnika ze spółką jawną oraz z pozostałymi wspólnikami.
Wyżej zacytowana zasada określana jest jako tzw. obowiązek lojalności. Aby zrozumieć znaczenie użytego przez ustawodawcę pojęcia ,,interes spółki” (przy czym niżej przytoczona interpretacja dotyczy zarówno spółek osobowych jak i kapitałowych) warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2009 r. (sygn. akt I CSK 158/09 ), w którym wyjaśnione zostało, że interes spółki handlowej jest wypadkową interesów wszystkich grup jej wspólników, określaną z uwzględnieniem zastrzeżonego w umowie lub w statucie spółki wspólnego celu, do osiągnięcia którego wspólnicy zobowiązali się dążyć.
Po drugie w art. 56 § 2 k.s.h. został uregulowany zakaz zajmowania się interesami konkurencyjnymi, czyli zakaz konkurencji sensu stricto. Zgodnie z tym przepisem wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki. Jak przyjmuje się w literaturze przedmiotu oraz orzecznictwie sądowym przez zajmowanie się interesami konkurencyjnymi należy rozumieć działalność przedmiotowo tożsamą lub zbliżoną do działalności spółki, skierowaną do tego samego lub podobnego kręgu odbiorców (tak np.: K. Strzelczyk, (w:) Potrzeszcz, Siemiątkowski, Komentarz k.s.h., t. I, 2010, s. 368, Nb 7; Rodzynkiewicz, Komentarz k.s.h., 2013, s. 112).
Zakaz konkurencji obejmuje w szczególności zakaz zajmowania się innymi sprawami w zakresie, w którym mogłoby wpłynąć negatywnie na funkcjonowanie spółki, czy też w znacznym stopniu utrudnić innym wspólnikom prowadzenie spraw spółki. Należy przy tym podkreślić, że zakaz konkurencji polega na ograniczeniu dokonywania czynności, które można uznać za godzące w interesy spółki, ale tylko takich, które wiążą się z konkurencyjnym współdziałaniem na rynku. W tym miejscu warto przytoczyć pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 30 kwietnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 157/13), zgodnie z którym o działalności konkurencyjnej wspólnika, a zatem o zaistnieniu przesłanek z art. 56 § 2 k.s.h., mowa jest jedynie wówczas, gdy spółka prowadzi działalność. Powództwo powinno być oddalone, gdy spółka co prawda jeszcze formalnie istnieje, ale w rzeczywistości nie funkcjonuje i nie prowadzi swych interesów. O naruszeniu zakazu konkurencji przez wspólnika możemy zatem mówić jedynie wówczas, gdy spółka jawna prowadzi faktyczną działalność, a jej wspólnik – bez zgody pozostałych wspólników - prowadzi działalność na rynku konkurencyjnym.
Jeżeli spółka jawna zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie i w celu wynikającym z umowy spółki, to w takim przypadku nie dojdzie do naruszenia zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej, jeżeli wspólnik takiej spółki rozpocznie prowadzenie działalności tożsamej z działalnością prowadzoną uprzednio przez spółkę.
Jak wynika z wyżej zacytowanego przepisu, wspólnik może prowadzić działalność konkurencyjną za zgodą pozostałych wspólników, przy czym zauważyć należy, że zgoda może być „wyraźna” lub „dorozumiana”. Dorozumiana zgoda na prowadzenie działalności konkurencyjnej będzie mieć miejsce np. wówczas, gdy wszyscy pozostali wspólnicy mieliby wiedzę o prowadzeniu przez jednego ze wspólników działalności konkurencyjnej, a ich zachowanie wskazywałoby na to, że akceptują oni taki stan rzeczy.
Zgodnie z art. 57 k.s.h. jeżeli wspólnik dopuści się działań konkurencyjnych na szkodę spółki, każdy wspólnik ma prawo żądać wydania spółce korzyści, jakie osiągnął wspólnik naruszający zakaz konkurencji lub naprawienia wyrządzonej jej szkody. Roszczenia te przedawniają się z upływem 6 miesięcy od momentu, kiedy wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, jednak nie później niż przed upływem 3 lat. Niezależnie od wyżej wskazanych roszczeń, naruszenie zakazu konkurencji przez wspólnika może być uznane za ważny powód w rozumieniu art. 63 k.s.h., uprawniający pozostałych wspólników do żądania rozwiązania spółki albo do żądania wyłączenia ze spółki wspólnika naruszającego ten zakaz. Zgodnie z art. 63 § 1 i 2 k.s.h. każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd, przy czym jeżeli ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki.
Polecamy: INFORLEX Ekspert
Polecamy: INFORLEX Biznes
NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!
W przypadku postawienia spółki jawnej w stan likwidacji, zakaz konkurencji obejmuje wyłącznie likwidatorów spółki. Oznacza to, że jeżeli wspólnik spółki osobowej w likwidacji nie został jej likwidatorem, to może prowadzić działalność konkurencyjną. Wspólnicy spółki mogą jednak w umowie spółki ustalić, że w okresie likwidacji zakaz konkurencji rozciąga się również na tych wspólników, którzy nie zostali ustanowieni likwidatorami spółki.
Paweł Kowalski, Radca prawny
Rachelski i Wspólnicy Kancelaria Prawna Spółka komandytowa