W myśl art. 214 § 1 k.s.h. członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału lub zakładu oraz zatrudniony w spółce główny księgowy, radca prawny lub adwokat nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Celem tego przepisu, ustanawiającego zakaz łączenia stanowisk nadzorczych i zarządczych, jest niedopuszczenie do sytuacji, w której osoba nadzorowana byłaby jednocześnie osobą nadzorującą.
Jeśli chodzi o głównego księgowego, radcę prawnego i adwokata, dodatkową przesłankę objęcia ich zakazem stanowi zatrudnienie w spółce. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że przez „osobę zatrudnioną w spółce” należy rozumieć osobę będącą jej pracownikiem albo osobę świadczącą dla spółki stałe usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej (jeśli więc radcę prawnego, o którym mowa w pytaniu, łączy taki stosunek ze spółką, ustanowienie go członkiem rady nadzorczej będzie niedopuszczalne).
Przykład
Jan K. jest zatrudniony w spółce z o.o. jako główny księgowy na podstawie umowy o pracę. Z tego względu nie może on pełnić funkcji członka rady nadzorczej. Członkiem rady nadzorczej nie może być również Barbara S., która jako radca prawny świadczy stałą obsługę prawną na rzecz spółki - na podstawie umowy-zlecenia. Nie ma natomiast przeszkód, aby do rady nadzorczej wybrano radcę prawnego Andrzeja B., zatrudnionego w kancelarii prawnej X, który doradzał spółce jednorazowo przy zawarciu umowy ubezpieczenia.
Zakaz jednoczesnego pełnienia funkcji członka rady nadzorczej (komisji rewizyjnej), na mocy art. 214 § 2 k.s.h., obejmuje ponadto inne osoby, które podlegają bezpośrednio członkowi zarządu albo likwidatorowi. W tym przypadku w grę wchodzą przede wszystkim osoby będące pracownikami spółki, których bezpośrednimi przełożonymi są członkowie zarządu (chodzi tu zatem o pracowników średniego szczebla zarządzania). Mogą to być jednak i osoby niebędące pracownikami, jeśli podlegają one bezpośrednio członkowi zarządu.
W doktrynie przyjmuje się, że występowanie bezpośredniej podległości bądź jej brak należy oceniać na podstawie regulaminu organizacyjnego spółki. Nie zawsze jednak będzie to możliwe, gdyż spółka z o.o. nie ma obowiązku przyjęcia takiego regulaminu. Zakaz pełnienia funkcji w organie nadzoru, wynikający z art. 214 § 2 k.s.h., nie obejmuje osób, które tylko „pośrednio” podlegają członkowi zarządu (ta kwestia będzie zatem stanowić podstawę rozstrzygnięcia, czy członkiem rady nadzorczej może zostać pracownik działu finansów - niebędący głównym księgowym; jeśli istnieje podstawa do przyjęcia, że w rzeczywistości podlega on bezpośrednio zarządowi, powołanie go na członka rady nadzorczej będzie niedopuszczalne).
Przykład
Anna J. zatrudniona jest w spółce z o.o. na stanowisku kierownika sekcji finansowo-księgowej i podlega dyrektorowi finansowemu Hannie W. Zgodnie z regulaminem organizacyjnym spółki stanowisko dyrektora finansowego podlega bezpośrednio prezesowi zarządu. Hanna W. nie może zatem zasiadać w radzie nadzorczej. Nie ma natomiast przeszkód, aby na członka rady nadzorczej została powołana Anna J., która bezpośrednio zarządowi nie podlega - zwłaszcza gdy wynika to jasno z regulaminu organizacyjnego spółki.
Zgodnie z art. 214 § 3 k.s.h. zakaz jednoczesnego pełnienia funkcji członka rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej stosuje się odpowiednio także do członków zarządu i likwidatorów spółki zależnej. Oznacza to, że członek zarządu bądź likwidator spółki zależnej nie może być członkiem organu nadzoru spółki dominującej.
Skutki naruszenia zakazu łączenia stanowisk należy rozpatrywać w zależności od tego, czy naruszenie nastąpiło: 1) w trakcie kadencji członka rady nadzorczej (komisji rewizyjnej), czy też 2) w wyniku powołania osoby objętej zakazem do rady nadzorczej (komisji rewizyjnej).
W doktrynie przyjmuje się, że w pierwszym z tych przypadków następuje wygaśnięcie mandatu członka rady nadzorczej (komisji rewizyjnej), a w drugim ma miejsce nieważność wyboru.
Konsekwencje pełnienia funkcji przez członka rady nadzorczej pomimo nieważności jego mandatu mogą być różne. Przykładowo, jeżeli udział takiego członka w głosowaniu wpłynie na naruszenie przyjętych zasad podejmowania uchwał, uchwała będzie nieważna. Szczególnie daleko idące konsekwencje wystąpią w razie zmniejszenia liczby członków rady poniżej minimum określonego w ustawie lub umowie spółki. W takim przypadku spółka nie będzie posiadać w rzeczywistości rady nadzorczej. Nie będzie więc możliwe podejmowanie uchwał przez to ciało.
Małgorzata Asłanowicz
Podstawa prawna:
art. 214 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.).