Wynagrodzenie wypłacane z tytułu nabycia udziałów i wierzytelności w ramach umowy murabaha powinno zostać uznane za odsetki w rozumieniu przepisów polskiego prawa podatkowego. W związku z powyższym, spółka ma prawo do rozpoznania wynagrodzenia, jako kosztu uzyskania przychodów stosownie do postanowień art. 16 ust. 1 pkt 11 ustawy o CIT w dacie jego zapłaty.
Tak orzekł WSA w Warszawie w wyroku z 13 września 2010 r. (sygn. III SA/Wa 970/10)
Stan faktyczny - umowa z udziałem muzułmańskich inwestorów
Spółka, w celu realizacji planu inwestycyjnego polegającego na nabyciu nieruchomości położonej w Polsce, a należącej do polskiej spółki komandytowej stała się stroną umowy Murabaha Facility Agreement.
Na mocy umowy, luksemburska spółka nabyła od dotychczasowych udziałowców udziały w austriackiej spółce będącej komandytariuszem w spółce komandytowej oraz polskiej spółce z o.o. będącej jej komplementariuszem.
Ponadto spółka luksemburska nabyła również wierzytelności z tytułu pożyczek udzielonych pierwotnie przez dotychczasowych udziałowców do komandytariusza i komplementariusza, a także do spółki komandytowej. Następnie spółka luksemburska w ramach instrumentu finansowego murabaha, sprzedała spółce na mocy tej samej umowy i w tym samym dniu wspomniane udziały i wierzytelności.
Zastosowanie w przedstawionej powyżej transakcji konstrukcji nabycia udziałów i wierzytelności wynika z faktu, iż udziałowcami spółki są pośrednio inwestorzy z krajów islamskich, prowadzący swoją działalność gospodarczą zgodnie z muzułmańskim prawem shariah, które zakazuje min. stosowania w kontraktach riba, czyli odsetek.
Ograniczenia w stosowaniu odsetek
Ograniczenie to niekoniecznie musi mieć postać obowiązującego w danym państwie prawa, niemniej, jako rodzaj kategorycznego zakazu o charakterze wyznaniowym w istocie uniemożliwia stosowanie tam klasycznych umów pożyczki lub kredytu. W związku z powyższym ograniczeniem zakazującym muzułmanom stosowania odsetek jako wynagrodzenia z tytułu udostępniania kapitału, transakcję oparto na typowej w praktyce gospodarczej państw islamskich konstrukcji finansowania murabaha.
Umowy typu murabaha są w rzeczywistości instrumentami finansowania dłużnego, które przewidują sprzedaż środków trwałych i innych aktywów w oparciu o metodę koszt plus oraz zasady zbliżone do kredytu kupieckiego (m.in. poprzez zastosowanie odroczonej płatności).
Typowa transakcja oparta o umowę typu murabaha przewiduje zakup przez instytucję finansującą aktywa wskazanego przez klienta od strony trzeciej, a następnie odsprzedaż tego aktywa klientowi po cenie uwzględniającej marżę w wysokości procentu od ceny nabycia aktywa lub też w wysokości ustalonej kwotowo.
Wysokość marży musi zostać ustalona przed wykonaniem umowy oraz nie może zostać zmieniona podczas jej trwania. Ponadto, sprzedaż aktywa odbywa się na zasadzie odroczonej płatności.
Powyższe podejście — w istocie stanowiące ekwiwalent umowy kredytowej - jest akceptowane w muzułmańskim systemie wartości ze względu na fakt, że instytucja finansująca nie uzyskuje wynagrodzenia w postaci odsetek wyłącznie za udostępnienie kapitału, lecz ponosi także ryzyko, jako właściciel i sprzedawca aktywa, w związku z czym wynagradzanie jest marżą, która w istocie odpowiada rynkowym odsetkom od kredytu, który mógłby zostać udzielony w porównywalnych warunkach transakcyjnych.
Polecamy: VAT 2011
Biorąc pod uwagę wymogi prawa shariah, spółka i jej luksemburski kontrahent uzgodniły następujące warunki instrumentu finansowego murabaha:
a) Całość kwoty należnej spółce luksemburskiej od spółki polskiej z tytułu sprzedaży udziałów i wierzytelności będzie składać się z określonej przez strony części ceny, płatnej w chwili zawarcia umowy oraz pozostałej części ceny, której płatność na rzecz Luksemburczyków została odroczona w czasie oraz wynagrodzenia z tytułu odroczenia płatności w czasie,
b) Co kwartał, spółka polska będzie obowiązana do zapłaty na rzecz spółki luksemburskiej wynagrodzenia z tytułu odroczenia płatności ceny odroczonej, które to wynagrodzenie kalkulowane będzie każdorazowo w dniu płatności, jako aktualna wartość trzymiesięcznej stopy EURIBOR w odniesieniu do wysokości kwoty ceny odroczonej oraz liczby dni okresu kredytowania.
Jak traktować wynagrodzenie z tytułu umowy murabaha?
W kontekście powyższego stanu faktycznego spółka zwróciła się do organu podatkowego o udzielenie interpretacji indywidualnej, co do zakresu stosowania przepisu art. 16 ust. 1 pkt 11 oraz art. 16 ust. 1 pkt 8 w związku z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, zadając następujące pytania:
1) Czy dokonana przez spółkę płatność z tytułu wynagrodzenia może być traktowana na gruncie polskiego prawa podatkowego jak odsetki i w konsekwencji uznana za koszt uzyskania przychodów spółki z datą ich zapłaty, czy też spółka powinna rozpoznać je jako koszt podatkowy w momencie uzyskania przychodów ze sprzedaży udziałów lub spłaty wierzytelności?
2) Czy w przedmiotowym stanie faktycznym wynagrodzenie płatne z tytułu udostępnienia finansowania celem nabycia udziałów i wierzytelności, powinno stanowić koszt uzyskania przychodów spółki w dacie zapłaty, czy też spółka powinna rozpoznać je jako koszt podatkowy w momencie uzyskania przychodów ze sprzedaży udziałów lub spłaty wierzytelności.
Polecamy: Podatki 2011
Zdaniem spółki, wartość wynagrodzenia wypłacanego luksemburskiemu kontrahentowi z tytułu odroczenia w czasie płatności w związku z nabyciem udziałów i wierzytelności powinna zostać uznana za odsetki w rozumieniu przepisów polskiego prawa podatkowego.
W związku z powyższym, zdaniem spółki, ma ona prawo do rozpoznania wynagrodzenia, jako kosztu uzyskania przychodów stosownie do postanowień art. 16 ust. 1 pkt 11 ustawy o CIT w dacie jego zapłaty. Z tym stanowiskiem nie zgodził się Dyrektor Izby Skarbowej, w interpretacji indywidualnej z 23 września 2008 r. (IP-PB3-423-950/08-2/AG) uznając je za nieprawidłowe. Spółka wniosła skargę do WSA w Warszawie, który uchylił zaskarżony akt.
Czy murabaha to kredyt kupiecki?
Sąd podzielił stanowisko spółki. Instrument finansowy murabaha, poprzez podobieństwo swej istoty do kredytu kupieckiego powszechnie występującego w obrocie gospodarczym, nosi znamiona finansowego instrumentu dłużnego, od którego wynagrodzenie powinno być per analogiam traktowane na równi z odsetkami na gruncie polskiego prawa podatkowego.
WSA podkreślił, że zawarta przez spółkę umowa nie narusza zasady swobody zawierania umów wyrażonej w art. 3531 Kodeksu cywilnego. Jej istotą jest udostępnienie spółce instrumentu finansowego będącego źródłem pozyskania kapitału w celu nabycia składników majątkowych w sposób zgodny z normami religijnego prawa islamu - shariah.
Konkludując, sąd uznał, iż wartość wynagrodzenia wypłacanego spółce luksemburskiej z tytułu odroczenia w czasie płatności z tytułu nabycia udziałów i wierzytelności powinna zostać uznana za odsetki w rozumieniu przepisów polskiego prawa podatkowego. W związku z powyższym, spółka ma prawo do rozpoznania wynagrodzenia, jako kosztu uzyskania przychodów stosownie do postanowień art. 16 ust. 1 pkt 11 ustawy o CIT w dacie jego zapłaty.
Wynagrodzenie to nie stanowi wydatków na nabycie udziałów i wierzytelności, nie jest, bowiem wydatkiem bezpośrednio warunkującym nabycie tych składników majątkowych, lecz wydatkiem poniesionym z tytułu udostępnienia finansowania celem nabycia przedmiotowych aktywów.
Główne założenia islamskiego systemu finansowego
Omawiany wyrok jest pierwszym dotyczącym zagadnienia podatkowego wiążącego się z transakcjami zgodnymi z islamskim prawem finansowym. Korzystając z okazji warto się zatem przyjrzeć stosowanym w nim rozwiązaniom.
Należy na wstępie podkreślić, że Koran wprost zabrania lichwy (2:275-280, 3:130, 4:161, 30:39), rozumianej jako uzyskiwanie dochodu z samego tylko tytułu udzielenia pożyczki. Trzeba zaznaczyć, że jednakowo potępieni są zarówno pożyczkodawcy pobierający odsetki, jak i pożyczkobiorcy, którzy odsetki płacą. Pobieranie i płacenie odsetek jest bowiem uważane za źródło niesprawiedliwości.
Uważa się mianowicie, że w przypadku, gdy odsetki są wyższe niż dochód pożyczkobiorcy z pożyczonego dobra – pożyczkodawca uzyskuje nadmierny dochód. Z kolei, w sytuacji, gdy dochód z pożyczonego dobra okazał się dużo wyższy niż planowano – nadmierny dochód uzyskuje pożyczkobiorca.
Umowy quasi - kredytowe
Wyeliminowanie tej niesprawiedliwości czyni dopuszczalnym zawieranie umów quasi-kredytowych zgodnie z szariatem. Przykładem takiego kontraktu jest mudaraba – umowa pożyczki, która nie przewiduje odsetek, ale zapewnia pożyczkodawcy udział w przyszłych zyskach kredytowanego przedsiębiorcy (w uzgodnionej proporcji).
Wadą jej jest to, że pożyczkodawcę obciąża także ryzyko ewentualnych strat i to pomimo tego, że nie ma on wpływu na działanie przedsiębiorstwa. Mudaraba zbliżona jest pod względem ekonomicznym do spółki komandytowej. Odpowiednikiem spółki jawnej jest z kolei muszaraka.
Osoba dysponująca wolnymi środkami finansowymi może je z kolei ulokować w islamskiej instytucji finansowej na podstawie umowy powiernictwa (wadiah). Dochody płynące z inwestowania tych środków (wyłącznie w formie mudaraba lub innych transakcji zgodnych z szariatem) stanowią dochód powiernika. Powierzający może żądać zwrotu powierzonych środków w każdej chwili. Nie należą mu się jednak żadne odsetki. W praktyce przyjęte jest zatem, że powiernik dobrowolnie przekazuje powierzającemu część zysków w formie darowizny (hibah).
Jak wspomniano, mudaraba i muszaraka wiążą się z udziałem finansującego w ewentualnych stratach. Istnieje jednak mechanizm, który to ryzyko eliminuje. Murabaha polega na nabyciu przez finansującego, z inicjatywy jego klienta, danego dobra od osoby trzeciej i jego niezwłocznej odsprzedaży na rzecz klienta po ustalonej wcześniej, odpowiednio wyższej cenie, uwzględniającej poniesione koszty dodatkowe i – jeśli zapłata ceny jest odroczona w czasie – odpowiednią marżę.
Cena zakupu dobra od osoby trzeciej i kwota marży musi być znana ostatecznemu nabywcy w chwili zawarcia transakcji. Marża stanowi bowiem de facto wynagrodzenie za odroczenie terminu płatności. Cena sprzedaży wraz z marżą nie może ulec zmianie po zawarciu transakcji.
Konstrukcja murabaha zbliżona jest do kredytu kupieckiego. Zasadniczą różnicą jest jednak to, że ten ostatni udzielany jest zazwyczaj przez producenta lub sprzedawcę hurtowego danego towaru.
Tymczasem w murabaha strona kredytująca jedynie formalnie zawiera umowy sprzedaży. W istocie dokonuje zakupu na zlecenie swojego klienta, do którego bezpośrednio dostarczane jest zakupione dobro. Można zatem uznać, że murabaha zbliżona jest do kredytu kupieckiego w tym samym stopniu co do – również znanego z polskiej praktyki rynkowej – kredytu ratalnego.
Istotną różnicą w stosunku do kredytu kupieckiego jest także to, że w przypadku opóźnienia płatności poza ustalony termin kredytujący nie może żądać zapłaty odsetek za opóźnienie ani podwyższyć ceny. Jeśli nabywca dobra nie jest w stanie spłacić swojego długu – kredytujący powinien poczekać aż jego sytuacja się poprawi. Najlepszym zaś wyjściem z takiej sytuacji jest umorzenie długu (Koran 2:280).
Jeśli kredytujący nie jest tak litościwy, może podjąć kroki prawne mające na celu zaspokojenie jego roszczenia poprzez odebranie i odsprzedaż dobra, które było przedmiotem transakcji. Jeśli jednak cena ponownej sprzedaży będzie wyższa niż cena ustalona z pierwotnym nabywcą – zysk musi zostać zwrócony temu ostatniemu, ponieważ ewentualna dodatkowa korzyść kredytującego uznana zostałaby za odsetki.
Odwrotnością murabaha jest bai salam, polegający na zakupie przez kredytującego towarów za gotówkę z odroczonym terminem ich dostarczenia.
Brak możliwości pobierania odsetek za opóźnienie sprawia, że murabaha traci obecnie na popularności na rzecz Ijarah, w której kredytujący nie przenosi własności rzeczy na rzecz klienta, a jedynie udziela mu prawa do korzystania z niej za określoną miesięczną opłatę.
Suma opłat równa jest cenie zakupu dobra powiększonej o prowizję. Ijarah różni się od leasingu operacyjnego tym, że nie zawiera zobowiązania do przeniesienia własności rzeczy na najemcę po zakończeniu umowy i uiszczeniu wszystkich opłat. Szariat nie zezwala bowiem na zawieranie warunkowych umów o przeniesienie własności. Niemniej jednak, w praktyce kredytujący składa obietnicę, że po zakończeniu umowy podaruje rzecz najemcy jako hibah.
Warto zaznaczyć, że murabaha nie jest dopuszczalna przy transakcjach zamiany metali szlachetnych na inne metale szlachetne lub pieniądze, zamiany jednej waluty na drugą, a także zamiany żywności na inny rodzaj żywności. W takich transakcjach Sunna (tradycja) zabrania bowiem odraczania płatności, a także ogranicza możliwość nieekwiwalentnej wymiany. W typowej sytuacji murabaha dotyczy zakupu środków trwałych służących działalności gospodarczej lub nieruchomości służących zaspokojeniu potrzeb prywatnych.
Kwalifikacja wynagrodzenia z umowy murabaha jako odsetek jest prawidłowa
Odnosząc powyższe do stanu faktycznego sprawy, która była przedmiotem rozstrzygnięcia sądu, można mieć pewne wątpliwości, co do spełnienia przez opisaną transakcję wymogów murabaha. Wynagrodzenie za odroczenie płatności powinno być bowiem znane nabywcy w chwili zawarcia kontraktu.
Jego wysokość nie powinna być uzależniona od stopy EURIBOR, bo zbliża niebezpiecznie owo wynagrodzenie do instytucji odsetek. Wątpliwości może również budzić fakt nabycia przez kredytującego wierzytelności i ich odsprzedaż za wynagrodzeniem. Jest to bowiem zakazane przez szariat, który dopuszcza jedynie ekwiwalentną wymianę środków i wartości pieniężnych.
Zostawiając na boku powyższe wątpliwości, które nie mogą mieć wszak skutków prawnopodatkowych, należy się zgodzić z orzeczeniem sądu, że wynagrodzenie z tytułu odroczenia płatności towarzyszące transakcji sprzedaży powinno być traktowane dla celów podatkowych jak odsetki od zobowiązań, dokładnie tak samo jak w przypadku kredytu kupieckiego.
Nie powinny tu mieć znaczenia wskazane powyżej różnice między murabaha a kredytem kupieckim, ponieważ obie te operacje są umowami nienazwanymi, a możliwość ich zawierania wynika z ogólnej zasady swobody umów (art. 3531 k.c.).
Skoro zatem wynagrodzenie za odroczenie płatności przy kredycie kupieckim doktryna i orzecznictwo nazywa „odsetkami” i wiąże z nim określone skutki podatkowe, to – jak bardzo słusznie zauważył sąd – przez analogię należy identyczne skutki podatkowe wiązać z wynagrodzeniem za odroczenie płatności w ramach murabaha. Ich ekonomiczny charakter jest bowiem identyczny.
Źródło: taxonline.pl