Zaznaczamy, że nie każde polecenie, które zostanie wykonane w ramach wskazanej wyżej umowy oznacza zmniejszenie podatku - zgodnie z tym twierdzeniem orzekł NSA. Przyjrzyjmy się bliżej rozwiązaniu prawnemu wskazanemu przez sąd.
Kwestią istotną, którą rozważył NSA jest ustalenie tzw. ciężaru podatkowego, który ma wpływ na wysokość podatku od darowizny. Ciężarem tym w świetle prawa, we wskazanym stanie faktycznym będzie wyłącznie wykonane polecenie. Oznacza to, że polecenie musi być wykonane w sposób faktyczny i rzeczywisty.
W podniesionej sprawie przedmiotem sporu były umowy notarialne, których stronami byli matka i syn. Matka zapisała synowi w darowiźnie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Obdarowany wykonując polecenie matki - darczyńcy ustanowił na jej rzecz nieodpłatne prawo użytkowania mieszkania. Wartość prawa użytkowania po kapitalizowaniu została odliczona od podstawy opodatkowania jako ciężar darowizny. W następnej kolejności matka zrzekła się prawa użytkowania, po czym syn sprzedał podarowane mu umową mieszkanie uznając, że spełnił wskazane w umowie darowizny polecenie w sposób rzeczywisty. Syn zakupił nowe mieszkanie i ustanowił prawo użytkowania na rzecz matki ponownie, tym razem w stosunku do nowo zakupionego lokalu. Organy podatkowe rozpatrujące czynności pod kątem właściwego opodatkowania uznały działanie podatnika - obdarowanego za sprzeczne z prawem i mające na celu obejście przepisów podatkowych, wskazując odpowiednią sankcję finansową, odczuwalną dla podatnika. Spór trafił na drogę sądową, a po wyczerpaniu drogi instancyjnej - na wokandę NSA.
NSA wskazał, że ustanowienie prawa użytkowania na nieruchomości przez obdarowanego w wykonaniu polecenia darczyńcy może stanowić ciężar darowizny, pod warunkiem,
że (jak to zostało już wskazane powyżej) - polecenie zrealizowane jest w sposób faktyczny i rzeczywisty. W podniesionej sprawie nie pozostawiał wątpliwości fakt o wypełnieniu polecenia przez obdarowanego syna właśnie we wskazany sposób, z uwzględnieniem prawnych zastrzeżeń.
Konkludując pragniemy zaznaczyć, że zgodnie z orzeczeniem NSA wykonane polecenie zawarte w umowie darowizny ma wpływ na podstawę opodatkowania, a mianowicie na obniżenie podatku. Wyrok z pewnością wskaże drogę interpretacyjną nie tylko pod kątem przepisów prawa podatkowego, ale także cywilnego - wobec prawidłowej realizacji polecenia zawartego w instytucji prawa cywilnego, jaką jest umowa darowizny.
Maciej Szulikowski
Radca Prawny i Partner Zarządzający
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna