ODPOWIEDŹ EKSPERTA
Kwestia możliwości odliczania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne opłaconych do zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych w zeznaniu rocznym składanym w Polsce wciąż budzi kontrowersje. Organy podatkowe odmawiają podatnikom tego prawa, powołując się na literalne brzmienie obowiązujących przepisów polskiej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i kwestionując obowiązującą moc wyroków ETS w stosunku do Polski.
Sytuacja ulegnie zmianie, gdy zostanie wykonany korzystny dla podatników wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 listopada 2007 r. (sygn. akt K 18/06). W wyroku tym Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją RP przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie, w jakim wyłączają możliwość odliczenia przez podatników, o których mowa w art. 27 ust. 9 updof (czyli zobowiązanych do stosowania tzw. metody odliczenia proporcjonalnego), od dochodu osiągniętego z działalności wykonywanej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej zapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, w sytuacji gdy składki te nie zostały odliczone od dochodu w państwie członkowskim Unii Europejskiej, na terenie którego działalność ta była wykonywana.
Wyrok Trybunału musi zostać wykonany najpóźniej do 30 listopada 2008 r. Oznacza to, że jeśli zakwestionowane przepisy nie zostaną zmienione wcześniej, to bez ryzyka sporu z organami podatkowymi składki opłacone za granicą będzie można odliczyć, począwszy od zeznania za 2009 r.
UZASADNIENIE
Polskie organy podatkowe konsekwentnie odmawiają podatnikom prawa do odliczenia składek płaconych do zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych, powołując się na sformułowanie zawarte w przepisach polskiej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, w których jest mowa o składkach płaconych na podstawie polskiej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Ponieważ w odniesieniu do składek na ubezpieczenie zdrowotne ustawodawca również odwołał się do polskich przepisów, fiskus na tej podstawie odmawia podatnikom prawa do odliczenia również tych składek. Stanowisko organów podatkowych dodatkowo wsparł Minister Finansów, twierdząc, że wyroki ETS nie mają mocy obowiązującej w stosunku do Polski, gdyż zapadały w indywidualnych sprawach.
Niekiedy też przytaczany jest wyrok ETS w sprawie Balnckaeart (sygn. akt C-512/03), w którym Trybunał orzekł, że: Nie narusza prawa wspólnotowego regulacja, zgodnie z którą państwo członkowskie ogranicza prawo do odliczania składek do podmiotów należących do krajowego systemu ubezpieczeń.
Należy jednak podkreślić, że tego typu rozwiązania ustawowe w przepisach wewnętrznych państw członkowskich UE zostały też w przeszłości kilkakrotnie zakwestionowane przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Dla podatników szczególne znaczenie ma wyrok ETS z 3 października 2002 r. (sygn. akt C-136/00) w sprawie Rolfa Dietera Dannera. ETS uznał w nim, że obowiązujące w Finlandii przepisy podatkowe dyskryminują osoby wykonujące pracę za granicą, gdyż nie zezwalają im na odliczenie składek zapłaconych za granicą na ubezpieczenie.
Innym przykładem jest wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 30 stycznia 2007 r. (sygn. akt C-150/04) - Komisja przeciwko Królestwu Danii. ETS uznał w tym wyroku, że: Przyjmując i utrzymując w mocy system ubezpieczeń na życie i system emerytalny, przewidujące, że prawo do odliczenia i wyłączenia z podstawy opodatkowania składek przysługuje jedynie w odniesieniu do składek zapłaconych na podstawie programów emerytalnych prowadzonych przez towarzystwa emerytalne mające siedzibę w Danii, podczas gdy żadna ulga podatkowa o takim charakterze nie jest przyznawana w odniesieniu do składek zapłaconych na podstawie programów emerytalnych prowadzonych przez towarzystwa emerytalne mające siedzibę w innych państwach członkowskich, Królestwo Danii uchybiło zobowiązaniom, które na nim ciążą na mocy art. 39, 43 i 49 WE.
Powyższy wyrok zapadł co prawda w odniesieniu do kwestii odliczania składek płaconych z tytułu ubezpieczeń na życie, jednak z sentencji wyroku, a zwłaszcza z argumentacji zawartej w uzasadnieniu, można wnioskować, że takie samo rozstrzygnięcie zapadłoby w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Trybunał stwierdził bowiem, że uzależnienie prawa do odliczenia przedmiotowych składek od podstawy opodatkowania od przystąpienia do towarzystwa emerytalnego mającego siedzibę w Danii narusza swobodę przepływu pracowników, gdyż ze względu na koszty oraz długotrwałe postępowanie może zniechęcić ubezpieczonych do przeniesienia swojego miejsca zamieszkania do Danii.
Regulacja ta - zdaniem Trybunału - narusza również swobodę osiedlania się w Danii niezależnych pracowników pochodzących z innego państwa członkowskiego. Brak prawa do opisanego wyżej odliczenia może bowiem zniechęcić ich do osiedlenia się w Danii. Z tych powodów ETS uznał, że sporne regulacje naruszają zasadę swobodnego świadczenia usług, swobodnego przepływu pracowników, a także swobody przedsiębiorczości. Trybunał w uzasadnieniu podkreślił, że te podstawowe zasady unijne mogą być ograniczane jedynie wyjątkowo, jednak w tej konkretnej sprawie ETS nie dopatrzył się takich wyjątkowych okoliczności.
Nadrzędne zasady prawa wspólnotowego muszą być respektowane przez ustawodawstwo wewnętrzne państw członkowskich. Mogą one być ograniczane jedynie w wyjątkowych przypadkach. Zasadność takiego ograniczenia jest każdorazowo wnikliwie badana przez ETS.
Problem dyskryminacji podatników wykonujących pracę za granicą oraz nierespektowania przez wewnętrzne ustawodawstwo Polski powyższych zasad wynikających z regulacji prawa wspólnotowego dostrzegł również Rzecznik Praw Obywatelskich, składając wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z konstytucją spornych przepisów polskiej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w tej sprawie 7 listopada 2007 r. (sygn. akt K 18/06).
Jest on korzystny dla podatników, gdyż Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją zakwestionowane przepisy ustawy w zakresie, w jakim wyłączają możliwość odliczenia przez podatników, o których mowa w art. 27 ust. 9 updof (czyli rozliczających się tzw. metodą odliczenia proporcjonalnego), od dochodu osiągniętego z działalności wykonywanej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej zapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, w sytuacji gdy składki te nie zostały odliczone od dochodu w państwie członkowskim Unii Europejskiej, na terenie którego działalność ta była wykonywana.
Ponieważ Trybunał odroczył do 30 listopada 2008 r. termin utraty mocy obowiązującej spornych przepisów, to jeśli przepisy te nie zostaną zmienione wcześniej, odliczenia składek bez ryzyka sporu z organami podatkowymi będzie Pani mogła dokonać, począwszy od zeznania za 2009 r.
Trzeba przy tym pamiętać, że powyższy wyrok Trybunału nie obejmuje osób mających swoje stałe miejsce zamieszkania i objętych nieograniczonym obowiązkiem podatkowym w Polsce, które wykonują działalność zarobkową za granicą w państwie nienależącym do Unii Europejskiej, którym zaskarżone przepisy również odmawiają prawa do odpowiednich odliczeń z tytułu opłaconych tam składek ubezpieczeniowych od płaconego w Polsce podatku.
| WARTO ZAPAMIĘTAĆ Przepisy odmawiające podatnikom pracującym za granicą w państwach członkowskich UE i tam opłacających składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne prawa do ich odliczenia w zeznaniu rocznym składanym w Polsce zostały uznane przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją RP. |
Jeśli jednak zdecydowałaby się Pani na skorzystanie z odliczenia składek na podstawie orzecznictwa ETS już w zeznaniu za 2007 r., musi się Pani liczyć z zakwestionowaniem tego odliczenia przez organy podatkowe. Jeśli nie będą one respektować tych wyroków, to przywołując je w skardze do sądu administracyjnego, da Pani podstawę sądowi do zadania ETS pytania prejudycjalnego.
Z wydanym w takiej sytuacji rozstrzygnięciem Trybunału będzie się musiał liczyć nie tylko sąd krajowy, ale również organy podatkowe rozpatrujące analogiczne sprawy innych podatników.
Ryzyko sporu może Pani ograniczyć, występując przed skorzystaniem z odliczenia do Ministra Finansów o wydanie indywidualnej interpretacji w tej kwestii. Jeśli Minister odmówi Pani prawa do odliczenia składek, ignorując wyroki ETS, może Pani również zaskarżyć tę interpretację do sądu administracyjnego po uprzednim wezwaniu Ministra do usunięcia naruszenia prawa.
- art. 26 ust. 1 pkt 2, art. 27 ust. 9, art. 27b ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1378
- art. 14a - 14p ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa - j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 120, poz. 818
Anna Welsyng
radca prawny, doradca podatkowy