Na czym polega instytucja „czynnego żalu”?
Przedsiębiorcy, którzy popełnią wykroczenie lub przestępstwo skarbowe, mogą skorzystać z instytucji tzw. „czynnego żalu”, aby uniknąć kary. „Czynny żal” polega na złożeniu dobrowolnego zawiadomienia, w którym przedsiębiorca przyznaje się do popełnionego czynu, otrzymując w zamian gwarancję, że nie zostanie za to ukarany przez urząd skarbowy. Oprócz przyznania się do czynu, przedsiębiorca musi wskazać okoliczności jego popełnienia oraz podać ewentualnych współsprawców. Jeśli w wyniku przekroczenia prawa przedsiębiorca nie zapłacił podatku lub zapłacił go w mniejszej wysokości, przedsiębiorca ma obowiązek wyrównać podatek wraz z odsetkami.
Czym jest wykroczenie lub przestępstwo skarbowe?
Właściciele małych i średnich firm nie zawsze są świadomi wszystkich obowiązków wynikających z przepisów podatkowych. Przedsiębiorca może także zwyczajnie przeoczyć termin złożenia deklaracji lub zapomnieć o zaktualizowaniu danych firmy. W związku z tym nietrudno jest o popełnienie wykroczenia, a nawet przestępstwa skarbowego. Do wykroczeń skarbowych należy między innymi:
- niezłożenie deklaracji podatkowej w terminie;
- brak zainstalowanej kasy fiskalnej lub nieewidencjonowanie sprzedaży za jej pomocą;
- nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych;
- brak zgłoszenia aktualizacji, jeśli zmieniły się dane przedsiębiorcy lub miejsce przechowywania ksiąg rachunkowych;
- niewystawianie faktur, rachunków lub np. odmowa ich wydania.
„Czynny żal” daje również ochronę przedsiębiorcom, którzy w sposób celowy i przemyślany popełnili czyn zabroniony określony w przepisach podatkowych, np. celowo nie wystawiali faktur, zaniżali przychody lub wyłudzili podatek VAT.
Ujawnienie popełnionego czynu może się opłacać. Kary za wykroczenia i przestępstwa skarbowe są bardzo zróżnicowane. W przypadku nieujawnionych dochodów, urząd skarbowy może nałożyć nawet 75-procentową, sankcyjną stawkę podatku dochodowego. Za wykroczenia i przestępstwa skarbowe grożą grzywny. Kwalifikacja czynu zależy nie tylko od tego jaki przepis został złamany, ale również od wartości uszczuplonego podatku.
Jak wyrazić „czynny żal”?
Aby skorzystać z instytucji „czynnego żalu”, należy złożyć zawiadomienie. Może być ono złożone w formie pisemnej lub ustnie do protokołu. W przypadku formy pisemnej należy:
- podać podstawę prawną (art. 16 ustawy z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy),
- określić jakiego rodzaju wykroczenie lub przestępstwo skarbowe zostało popełnione,
- określić w jaki sposób to naraziło na uszczuplenie podatku lub do niego doprowadziło,
- podać informację o wszystkich osobach zaangażowanych w popełnienie czynu (współsprawców).
Jeśli „czynny żal” dotyczy niezłożonej deklaracji (np. PIT, VAT, PCC), to należy dołączyć ją do zawiadomienia. Wyjątek stanowi zamiar złożenia korekty zeznania podatkowego. W takim wypadku nie jest konieczne złożenie „czynnego żalu”, gdyż samo złożenie korekty z pisemną informacją jej przyczyny chroni przed ukaraniem.
Złożenie zawiadomienia nie musi wiązać się z narażeniem na kontrolę podatkową.
Zaległy podatek należy zapłacić, niesłuszną nadwyżkę zwrócić, a przedmioty oddać
Jeśli w wyniku popełnionego czynu doszło do uszczuplenia podatku, należy go zapłacić wraz z odsetkami. Można to zrobić od razu, samodzielnie obliczając odsetki. Od 10 maja 2012 odsetki od zaległości podatkowych wynoszą 14,5% rocznie. Można też poczekać aż urząd skarbowy w odpowiedzi na zawiadomienie poda kwotę podatku do zapłacenia i wyznaczy termin płatności. Dotyczy to również sytuacji, w której przedsiębiorca otrzymał niesłusznie nadpłatę podatku VAT i chce ją zwrócić.
Zawiadomienie o „czynnym żalu” może dotyczyć czynów, w których zostałby orzeczony przepadek przedmiotów, np. towary pochodzące z przemytu. Wtedy przedsiębiorca ma obowiązek złożyć je w urzędzie skarbowym. Jeśli nie można tego uczynić lub przechowywanie ich nastręczałoby problemy (np. produkty zagrożone szybkim zepsuciem lub zniszczeniem), należy liczyć się z koniecznością uiszczenia równowartości pieniężnej.
Kiedy nie można złożyć „czynnego żalu”?
Nie zawsze można skorzystać z instytucji „czynnego żalu”. Zawiadomienie nie odniesie skutku, jeśli przedsiębiorca składa „czynny żal”:
- w czasie, kiedy organ ścigania ma już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
- po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Jeśli urząd skarbowy rozpoczął kontrolę, która zmierza do zweryfikowania prawidłowości rozliczania podatku VAT, to na złożenie „czynnego żalu” w sprawie rozliczeń tego podatku jest już za późno. Przedsiębiorca musi złożyć „czynny żal” zanim urząd skarbowy zorientuje się, że mogło dojść do nieprawidłowości. Nie oznacza to jednak, że „czynnego żalu” w ogóle nie można złożyć w czasie trwania kontroli. Jeśli urzędnicy rozpoczną kontrolę w sprawie nieujawnionych dochodów (zagrożonych 75-procentową, sankcyjną stawką PIT), to przedsiębiorca wciąż za pomocą „czynnego żalu” może się przyznać do tego, że nie ewidencjonował przychodów z działalności gospodarczej.
Ponadto, przepisy określają, że nie jest możliwe skorzystanie z „czynnego żalu” jeśli przedsiębiorca:
- kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
- wykorzystał uzależnienie innej osoby od siebie i polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
- zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo nimi kierował (wyjątkiem jest tutaj sytuacja, gdy „czynny żal” złożą również wszyscy pozostali uczestnicy grupy lub związku),
- nakłaniał inną osobę do popełnienia wykroczenia lub przestępstwa skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Czasem wystarczy złożyć korektę podatkową i nie trzeba „czynnie żałować”
Przepisy podatkowe przewidują również, że karze nie podlega podatnik, który złoży korektę deklaracji. Aby korekta deklaracji została uznana za prawidłową, należy poprawić błąd popełniony w uprzednio złożonej deklaracji oraz dołączyć osobne, pisemne uzasadnienie przyczyny tej korekty. W piśmie należy opisać błąd, jaki wkradł się do deklaracji oraz jak wpływa to na wysokość zapłaconego podatku.
Złożenie korekty wystarczy, jeśli przedsiębiorca zorientował się, że np. niesłusznie zakwalifikował do kosztów uzyskania przychodów wydatek osobisty lub wpisał nieprawidłowo kwotę należnego podatku w deklaracji VAT. W dołączonym piśmie należy wyjaśnić, dlaczego doszło do błędu np. pomyłka, przeoczenie, zagubiona faktura itp. Nie można natomiast złożyć korekty w przypadku trwającej kontroli lub postępowania podatkowego (w zakresie objętym tymi czynnościami), a także po przedawnieniu się zaległości podatkowej.
W tym wypadku również należy zapłacić zaległy podatek wraz z odsetkami. Można to zrobić od razu lub zaczekać na wezwanie urzędu skarbowego.