Zasady przyznawania kary grzywny

System stawek dziennych polega na tym, że sąd wymierzając karę grzywny (która w jego ocenie stanowi odpowiednią represję za przestępstwo) najpierw określa ilość stawek dziennych, a następnie wysokość jednej stawki.

Chodzi o to, żeby oddzielić te dwa etapy, ponieważ mogłoby to powodować „dopasowywanie” liczby stawek do już ustalonej kwoty pieniężnej.

Liczba stawek dziennych

Liczba stawek dziennych nie może przekraczać stopnia winy sprawcy. Na jej wymiar wpływa m.in. rodzaj i rozmiar negatywnych skutków czynu zabronionego, rodzaj i stopień naruszenia obowiązku finansowego, którym sprawca jest obciążony, motywacja sprawcy.

Sąd określając liczbę stawek dziennych nie ma całkowitej dowolności. Kodeks karny skarbowy (ustawa z dnia 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy, Dziennik Ustaw 2007 Nr 111 poz. 765 z późniejszymi zmianami, zwana dalej k.k.s.) przewiduje górną granicę- 720 stawek oraz dolną - 10 stawek dziennych.

Ustawa może jednak zawierać wyjątki w tym zakresie, ale dotyczą one tylko górnej granicy. Dolna nie podlega zmianom.

W wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary grzywny lub wymierzenia kary łącznej, górna granica zostaje zwiększona do 1080 stawek dziennych. Natomiast, gdy w sprawie wydany jest wyrok nakazowy, sąd może orzec maksymalnie 200 stawek (o ile kodeks nie przewiduje kary łagodniejszej, co oznacza, że nie można w tym wypadku przekroczy wysokości stawek, które są wskazane w naruszonym przepisie).

Wysokość stawki dziennej   

Przy określaniu wysokości stawki dziennej sąd bierze pod uwagę:

1. dochody sprawcy - czyli wszystkie dochody, jakie sprawca posiadał w chwili orzekania. Nie ma znaczenia, czy podlegają one opodatkowaniu oraz to w jakiej są formie (pieniężnej czy w naturze).

Natomiast brany jest pod uwagę dochód, ale już po odliczeniu od niego podatków oraz wydatków niezbędnych na zaspokojenie potrzeb życiowych, koniecznych na utrzymanie oskarżonego i jego rodziny, na zachowanie ich zdrowia, umożliwienie kontynuowania pracy i na alimenty.   

Zgodnie z system stawek dziennych wysokość jednej stawki ustala się na podstawie "czystego" dochodu sprawcy. W ten sposób kara grzywny spełnia swój cel jako dolegliwość ekonomiczna, która powoduje, że sprawca nie może korzystać z nadwyżek pieniężnych - poza tymi, które są konieczne do podstawowej egzystencji.

2. możliwości zarobkowe - czyli zdolności sprawcy do uzyskania dodatkowych dochodów. Tą przesłankę sąd bierze pod uwagę głównie w dwóch sytuacjach: po pierwsze, gdy sprawca nie posiada dochodów, pomimo że ich uzyskiwanie jest możliwe; po drugie,  gdy osiąga niskie dochody w porównaniu do posiadanych możliwości po to żeby uniknąć ustalenia przez sąd wyższej stawki grzywny.

Polecamy: Jak rozliczać koszty w czasie

Zatem chodzi tu o przypadki, kiedy mimo braku dochodów albo obok dochodów, sprawca posiada możliwości ich zwiększenia czy uzyskania.

3. stosunki majątkowe, czyli ogólnie stan majątkowy sprawcy. Związane są one z dochodami sprawcy oraz z jego możliwościami zarobkowymi. Chodzi tu o posiadane ruchomości, nieruchomości, środki pieniężne. Oceniany jest stan majątkowy indywidualnej osoby, co oznacza, że nie są brane pod uwagę sytuację, gdy sprawca jest np. współwłaścicielem danej rzeczy. Im większy jest majątek sprawcy, tym większe prawdopodobieństwo, że stawka dzienna będzie wyższa.

4. warunki osobiste sprawcy - dotyczą bezpośrednio osoby sprawcy. Będą to m.in. wiek, wykształcenie, kwalifikacje zawodowe, stan zdrowia psychicznego i fizycznego, warunki mieszkalne, socjalne.

5. warunki rodzinne - sąd ma obowiązek także i je wziąć pod uwagę, ponieważ wymierzenie grzywny może wpłynąć na sytuację ekonomiczną całej rodziny (np. obowiązki alimentacyjne sprawcy, nawet jeśli nie zostały orzeczone przez sąd). Należeć do nich będą m.in. stan cywilny, ilość osób na utrzymaniu.

Wyżej wymienione okoliczności sąd bierze się pod uwagę w momencie orzekania w I instancji lub w II instancji, jeżeli uległy by zmianie.

Sąd mimo stwierdzenia, że orzeczenie grzywny jest niecelowe z uwagi na sytuację finansową sprawcy (np. sprawca nie ma dochodu i nie posiada majątku), nie może odstąpić od wymierzenia kary grzywny, nawet jeśli jest ona jedyną przewidzianą sankcją za dane przestępstwo. Sąd musi wymierzyć grzywnę,  mimo przekonania, że sprawca nie będzie w stanie jej uiścić.

Wiąże się to z charakterystyczną funkcją, jaką pełni grzywna w prawie karnym skarbowym.

Regulacja ta ma na celu przede wszystkim ochronę interesu fiskalnego Skarbu Państwa, rekompensatę za naruszenie tego interesu.

Kara grzywny jest podstawowym instrumentem zwalczania przestępczości skarbowej i wykroczeń skarbowych. Dzięki niej sprawca może poczuć, że pod względem ekonomicznym nieopłacalne jest łamanie norm finansowo prawnych, ponieważ zamiast korzyści majątkowej z popełnienia czynu zabronionego, ponosi straty -  traci dobre imię, musi zapłacić orzeczoną grzywnę oraz uiścić należność publicznoprawną (np. podatek), którą chciał uszczuplić swoim czynem.

Stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności.

Minimalne wynagrodzenie:

Dzięki temu nie podlega dewaluacji (obniżeniu sztywnego kursu waluty narodowej wobec innych walut) na skutek  inflacji. Wysokość minimalnej i maksymalnej stawki może być kształtowana w zależności od aktualnej wartości pieniądza.

Przyjmuje się, że momentem ustalenia granic pojedynczej stawki dziennej grzywny powinna być chwila popełnienia przestępstwa skarbowego (nie zaś chwila orzekania w pierwszej instancji).

Pogląd ten potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 2008 roku (V KK 116/08)- Dla określenia wysokości stawki dziennej nie może być miarodajna wysokość najniższego wynagrodzenia w dniu orzekania przez sąd, lecz wysokość ta w dniu popełnienia przypisanego oskarżonemu czynu. […]

Od dnia wejścia w życie wspomnianej noweli, niezależnie od wskazania na minimalne (a nie najniższe) wynagrodzenie, zrezygnowano z zastrzeżenia, że ocena powinna nastąpić przy uwzględnieniu owej wysokości w dniu orzekania w pierwszej instancji. Zdaniem Sądu Najwyższego nie może to oznaczać, że intencją ustawodawcy było wskazanie na potrzebę określania wysokości stawki dziennej przy uwzględnieniu zarówno chwili orzekania w pierwszej instancji, jak i w instancji odwoławczej.

 Cel wskazanej tu zmiany sprowadza się do uniezależnienia surowości grożącej oskarżonemu kary od tego, kiedy wydane zostaje orzeczenie. W konsekwencji zasadne jest przyjęcie, że punktem wyjścia dla określenia wysokości stawki dziennej grzywny orzekanej za przestępstwa skarbowe (art. 23 § 3 k.k.s.) jest wysokość minimalnego wynagrodzenia w czasie popełnienia przypisanego czynu.

Polecamy: Postępowanie podatkowe

Jednak należy pamiętać o zasadzie mówiącej, że powinno się brać pod uwagę względniejszą, korzystniejszą dla sprawcy podstawę ustalania granic stawki dziennej grzywny. Stanie się tak w przypadku, gdy w momencie orzekania wysokość minimalnego wynagrodzenia będzie niższa niż w czasie popełnienia czynu zabronionego.

Poza tym wysokość stawki dziennej ustalona zostanie z uwzględnieniem wyżej opisanych okoliczności.