1. Postępowanie kontrolne, prowadzone przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej, może się zakończyć wydaniem tzw. wyniku kontroli.
2. Wynik kontroli nie może być przedmiotem skargi do sądu administracyjnego, jeżeli jego ustalenia mają charakter wyłącznie informacyjny. Przedmiotem zaskarżenia może być tylko taki wynik kontroli, którego treść kształtuje obowiązki lub prawa podatnika w sposób władczy.
Powyższe stwierdzenia to zasadnicze tezy wynikające z postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 6 marca 2012 r. (sygn. I SA/Rz 157/12).
Wynik, czyli kontrola bez decyzji
Sprawa dotyczyła indywidualnego przedsiębiorcy, u którego przeprowadzono kontrolę skarbową. Jej zakres był szeroki, przy czym w większości badanych obszarów nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości.
Pierwszym wyjątkiem był podatek dochodowy od osób fizycznych, gdzie kontrolujący wykazali pewne nieprawidłowości dotyczące potrącania kosztów. Niemniej, sprawa nie miała dalszego biegu, bo przedsiębiorca dokonał odpowiedniej korekty zanim kontrola została zakończona.
Drugi wyjątek to podatek od nieruchomości, co do którego stwierdzono, że przedsiębiorca korzystał ze zwolnienia podatkowego w stosunku do niektórych nieruchomości, które nie powinny być tym zwolnieniem objęte.
Dyrektor urzędu kontroli skarbowej (dalej: dyrektor UKS), a więc organ odpowiedzialny za prowadzenie postępowania, nie zakończył go decyzją. Zamiast tego, działając na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 2 lit. b) ustawy o kontroli skarbowej, zakończył postępowanie tzw. „wynikiem kontroli”.
Przedstawiono w nim m.in. kwestie odnoszące się do podatku od nieruchomości, podając wysokość podatku, jaki był – zdaniem autorów dokumentu – należny, ale nie został zapłacony.
Z drugiej strony, nie nałożono na przedsiębiorcę żadnych obowiązków, ani też nie skierowano do niego żadnych zaleceń. Zamiast tego, wyciąg wyniku kontroli – w części dotyczącej podatku od nieruchomości – został przesłany do wójta, czyli organu uprawnionego do poboru tego podatku.
Czy przekroczono granice?
Przedsiębiorca uznał, że ustalenia dotyczące podatku od nieruchomości były nieuprawnione, przede wszystkim dlatego, że nie było o tym podatku mowy w postanowieniu o wszczęciu postępowania.
W związku z tym, zdaniem przedsiębiorcy, kontrolujący naruszyli ustawę o kontroli skarbowej przez samo badanie rozliczeń z tytułu podatku od nieruchomości, nie mówiąc o podawaniu rezultatów tych badań w wyniku kontroli. Dlatego przedsiębiorca wezwał dyrektora UKS do usunięcia naruszenia prawa przez uchylenie wyniku kontroli w zakresie dotyczącym podatku od nieruchomości.
W odpowiedzi na wezwanie, dyrektor uznał, że nie ma podstaw do uchylania wyniku kontroli.
Uzasadniając to stanowisko stwierdził, że podstawę do badania kwestii związanych z podatkiem od nieruchomości daje art. 2 ust. 2 ustawy o kontroli skarbowej. Przepis ten stwierdza, że – w ramach kontroli dotyczącej innych zagadnień – badaniu mogą też podlegać rozliczenia z tytułu zobowiązań podatkowych „stanowiących dochód jednostek samorządu terytorialnego”.
Kontrola prowadzenia działalności? Sprawdź jak powinna ona wyglądać!
Jednocześnie dyrektor podkreślił, że wynik kontroli jest dokumentem, który nie może być zaskarżany do sądu. Jak się niebawem okazało, ten ostatni argument okazał się najważniejszy i to on wyznaczył główną płaszczyznę sporu.
Kiedy przysługuje skarga?
Przedsiębiorca uznał, że wywody dyrektora były chybione i dlatego zaskarżył wynik kontroli do WSA w Rzeszowie. Niestety, sąd – podobnie jak dyrektor – uznał, że skarga była niedopuszczalna, bo wynik kontroli, o treści opisanej powyżej, nie mógł być przedmiotem zaskarżania.
Dlatego sąd wydał postanowienie, w którym odrzucił skargę bez merytorycznego rozpatrzenia. W związku z tym nie ujawnił swoich poglądów w sprawie zarzutów odnoszących się do – prawdziwego lub rzekomego – przekroczenia uprawnień do prowadzenia kontroli. Z drugiej strony, WSA przedstawił szerokie wywody dotyczące możliwości zaskarżania wyniku kontroli.
Jak odwołać się do sądu w sporze z fiskusem
Możliwości te są konsekwencją kompetencji, jakie zostały przyznane sądom w ustawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: „u.p.p.s.a.”). Kluczowym przepisem jest art. 3 §2 tej ustawy, w którym przedstawiono katalog czynności i zaniechań administracji, jakie mogą być zaskarżane. Żaden z punktów tego przepisu nie wymienia wprost wyniku kontroli jako ewentualnego przedmiotu skargi. Dlatego jedyną szansę na znalezienie podstaw do zaskarżenia takiego wyniku daje art. 3 §2 pkt 4 u.p.p.s.a., który pozwala na zaskarżanie „innych niż określone w pkt 1–3 aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa”.
Tylko działania o charakterze władczym
W związku z tym należy się zastanowić, czy zaskarżony wynik był aktem administracyjnym, „dotyczącym” uprawnień lub obowiązków przedsiębiorcy. Obie strony sporu zdawały sobie sprawę, że wynik ten nie określał żadnych uprawnień, ani obowiązków w sposób władczy.
Przypomnijmy, że dyrektor UKS ograniczył się do tego, że poinformował o swoich ustaleniach kompetentny organ, czyli wójta. Niemniej jednak, przedsiębiorca utrzymywał, że akt administracyjny nie musi przesądzać o prawach i obowiązkach w sposób władczy, żeby można go było zaskarżać. Wystarczy, że wpływa na prawa i obowiązki w sposób pośredni – jako dokument wytworzony przez administrację, który może zostać wykorzystany w innym postępowaniu.
Sąd odrzucił ten pogląd, uznając że wynik kontroli, dotyczący zagadnień podatkowych, może być zaskarżany tylko wtedy, gdy „zawierał będzie w swej treści ukształtowanie nowych stosunków prawno-podatkowych podmiotu, do którego jest skierowany”.
Innymi słowy, jeżeli będzie przesądzał o prawach lub obowiązkach w sposób władczy i – w ten sposób – doprowadzi do zmiany prawno-podatkowej sytuacji podatnika.
Piotr Kaim, doradca podatkowy