Podatek od wartości dodanej stanowi obecnie jedno z najważniejszych źródeł przychodów podatkowych dla państw Unii Europejskiej. W 2012 roku z tytułu VAT państwa wspólnoty europejskiej pozyskały łącznie ponad 900 miliardów euro. Wzrastające znaczenie wskazanej daniny publicznej oraz dynamicznie zmieniająca się sytuacja na unijnym rynku rodzi jednak potrzebę ciągłego aktualizowania regulacji podatkowych, które w szybkim tempie stają się przestarzałe i problematyczne.
Ze względu na powyższą zależność, Komisja Europejska w dniu 1 lutego 2015 roku przedstawiła Parlamentowi Europejskiemu szeroko zakrojony plan działania, mający na celu przystosowania regulacji unijnych zakresie opodatkowania wartości dodanej do aktualnych warunków jednolitego rynku wspólnotowego. Do końca marca 2016 r. Komisja Europejska ma przedstawić szczegółowy plan działania w zakresie przedstawionych propozycji.
500 pytań o VAT odpowiedzi na trudne pytania z interpretacjami Ministerstwa Finansów (PDF)
Jednolity mechanizm VAT w UE nadal w planach
W okresie wprowadzania podatku od wartości dodanej do systemu podatkowego wspólnot europejskich, unijny prawodawca planował utworzenie jednolitego mechanizmu, który miał obowiązywać na terytoriach wszystkich państw członkowskich w podobnym zakresie. Zabieg ten wiązałby się z koniecznością dokonania rozlicznych reform, na mocy których prawo państw narodowych zostałoby przystosowane do wspólnotowych regulacji podatku VAT. Konieczność zachowania funkcjonalności takiego systemu wymuszałaby niejako na państwach członkowskich nawiązanie ścisłej współpracy w zakresie wymiany informacyjnej między organami podatkowymi, a także wyrażenie zgody na przeprowadzenie daleko posuniętej harmonizacji krajowych przepisów o podatku o wartości dodanej w zakresie stawek i zwolnień.
Ze względu jednak na trudności techniczne i polityczne, jakie istniały w owym czasie, pierwotna koncepcja systemu opodatkowania wartości dodanej musiała zostać czasowo porzucona. Przyjęto zatem wówczas przejściowe uregulowania dotyczące międzynarodowego obrotu w kontekście VAT, wiążące się z zachowaniem dużego poziomu niezależności poszczególnych państw członkowskich w zakresie stanowienia zasad opodatkowania. Początkowo przepisy dotyczące wewnątrzwspólnotowej dostawy i nabycia towarów miały obowiązywać przez określony czas (4 lata), w zasadniczo niezmienionej formie funkcjonują one jednak do dzisiaj.
Komisja Europejska w przedmiotowym planie działania wskazała na negatywny aspekt rozwiązań funkcjonujących obecnie na płaszczyźnie dyrektywy VAT. Instytucje, które planowo obowiązywać miały przez okres kilku lat, aktualnie całkowicie nie dopasowują się do warunków nowoczesnej wymiany handlowej. Zasady, na których opiera się opodatkowanie wewnątrzwspólnotowego obrotu (na skutek transakcji wewnątrzwspólnotowych towar w jednym państwie faktycznie nie podlega opodatkowaniu) sprzyjają także rozwojowi przestępczości podatkowej. Komisja zauważyła również, iż konieczność przestrzegania odmiennych dla każdego kraju regulacji dotyczących podatku VAT stanowi poważne obciążenie dla wewnątrzwspólnotowych przedsiębiorców, nawiązujących stosunki handlowe z kontrahentami z innych państw UE.
Mając na uwadze powyższe ogólne zastrzeżenia, Komisja wskazała na konkretne problemy, wiążące się z obecną formą systemu opodatkowania wartości dodanej.
W pierwszej kolejności zauważono, iż przeciętne koszty podatników działających na rynku wspólnotowym, jakie wiążą się z koniecznością przestrzegania zagranicznych regulacji VAT, są o ok. 11% wyższe od wydatków wiążących się z dostosowaniem działalności do zasad opodatkowania w ramach obrotu krajowego.
Negatywne skutki w tym zakresie powoduje także wysoki poziom zagrożenia przestępczością podatkową, która zasadniczo bazuje na instrumentach podatkowych wiążących się z wewnątrzwspólnotowym obrotem towarami. Przedsiębiorca, który nieświadomie weźmie udział w transakcjach naznaczonych przez działalność przestępczą może ponieść z tego tytułu bardzo dotkliwe konsekwencje. Nawet nieświadoma współpraca z oszustami może zakończyć się dla niego zakwestionowaniem przez organ podatkowy prawa do odliczeń, a co za tym idzie, koniecznością obciążenia podatkiem własnego budżetu. Komisja wskazała także, iż straty w przychodach z podatku VAT powodowane podatkową działalnością przestępczą wynoszą obecnie około 45-53 miliardów euro rocznie.
Stawki VAT w UE
Kolejnym zagadnieniem, kluczowym z perspektywy funkcjonalności systemu VAT, jest kwestia stawek podatkowych. Wprawdzie przepisy wspólnotowe wpływają w określony sposób na kształt stosowanych w poszczególnych państwach stawek, jednakże ich ostateczna wysokość zależy w ogromnej mierze od decyzji poszczególnych państw członkowskich.
Ze względu na problemy, jakie sytuacja taka powoduje w praktyce, Komisja w ramach planowanych zmian zamierza poddać analizie również aktualne zasady dotyczące określania stawek opodatkowania. Rozważania dotyczyć będą także kwestii związanych ze sposobem opodatkowania niektórych usług elektronicznych (takich jak dostarczanie książek elektroniczne, czy dokonywanie publikacji online).
Skomplikowane transakcje wewnątrzwspólnotowe
Poważne trudności w praktycznym stosowaniu przepisów VAT wynikają z wysokiego poziomu skomplikowania regulacji unijnych dotyczących transakcji wewnątrzwspólnotowych. Okoliczność ta zasadniczo może zniechęcać przedsiębiorców do podejmowania współpracy z unijnymi kontrahentami. Według Komisji, uproszczenie przepisów regulujących opodatkowanie wartości dodanej powinno wpłynąć nie tylko na redukcję wysokości kosztów ponoszonych przez przedsiębiorców wspólnotowych, ale także zmniejszenie skali błędów popełnianych przy stosowaniu regulacji wspólnotowych. Uproszczenia mają zachęcić także przedsiębiorców do uczciwego rozliczania podatku (co wpłynie na zmniejszenie rozmiarów problemu unikania i uchylania się od opodatkowania VAT).
Komisja planuje podjąć działania mające na celu upodobnienie aktualnie funkcjonującego systemu VAT do koncepcji pierwotnie przewidywanej przez ustawodawcę unijnego. Reforma regulacji dotyczących podatku od towarów i usług ma doprowadzić przede wszystkim do zniesienia administracyjnych barier, które stanowią poważne utrudnienie dla przedsiębiorców dokonujących transakcji wewnątrzwspólnotowych. Docelowo funkcjonowanie na jednolitym rynku wspólnotowym ma generować u podatników koszty o wysokości odpowiadającej wydatkom, jakie każdy przedsiębiorca musi ponosić w ramach opodatkowania działalności wewnątrzkrajowej.
Ważnym zadaniem Komisji, w kontekście planowanych reform, będzie również zainicjowanie debaty międzynarodowej, która dotyczyć będzie zakresu i harmonizacji przepisów odnoszących się do wysokości stawek VAT. W omawianym planie działania wskazano m. in., iż wartą rozważenia jest zmiana podstawowych zasad rozliczania podatku VAT w przypadku wewnątrzwspólnotowych dostaw, która może wpłynąć na zaistnienie nowych możliwości w zakresie ustalania wysokości stawek podatku. Powyższe nie musi wiązać się jednak z koniecznością wprowadzenia jednolitych stawek dla wszystkich państw unijnych. Kluczowe dla planów reformatorskich będzie również zlokalizowanie obszarów gospodarczych, których specyfika wymaga dodatkowego uproszczenia podatkowych procedur.
W ramach prowadzonych prac Komisja zamierza także stworzyć mechanizmy wzmacniające wspólnotowy system opodatkowania VAT, które miałyby przyczynić się do lepszego zabezpieczenia przychodów podatkowych państw członkowskich. W omawianym planie działania postuluje się m. in. zwiększenie poziomu współpracy pomiędzy organami podatkowymi poszczególnych państw członkowskich oraz utworzenie odpowiednich konstrukcji na płaszczyźnie wspólnotowej, które miałyby na celu zwalczanie przestępczości podatkowej. Dotychczas podejmowane działania na szczeblu krajowym, które wymierzone były w walkę z nadużyciami finansowymi, finalnie nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Zdaniem Komisji, jedynie inicjatywa walki z przestępczością podatkową podjęta przez instytucje unijne może przynieść spodziewane rezultaty.
Planowane zmiany mają przyczynić się do uwolnienia ekonomicznego potencjału jednolitego rynku wspólnotowego, a także wpłynąć na zmniejszenie skali nadużyć podatkowych, jakie wiążą się z opodatkowaniem wartości dodanej. Zaproponowany przez Komisję plan działania stanowić ma niejako dalszy ciąg podejmowanych w poprzednich latach przez Komisję inicjatyw dotyczących zmian systemu VAT, które sukcesywnie wprowadzane były w życie.
Początek debaty, formułowanie konkretnych propozycji zmian
Podsumowując dotychczasowe działania w zakresie naprawy systemu opodatkowania wartości dodanej, Komisja wyznacza jednocześnie w omawianym planie nowe kierunki zmian. Podkreślić należy jednak, iż rzeczony dokument nie zakreśla dokładnych czasookresów, w których postulowane zmiany miałyby zostać wprowadzone w życie – zawiera on w sobie jedynie swojego rodzaju sugestie, których realizacja następować będzie poprzez podejmowanie merytorycznych inicjatyw przez organy Unii Europejskiej.
Konkretne deklaracje związane z uruchomieniem procedury zmian prawnych, które będą wpływać na kształt krajowych regulacji w zakresie podatku od towarów i usług, będą pojawiały się zatem w przyszłości.
W tym kontekście warto wspomnieć o mającej miejsce pod koniec lutego 2016 r. debacie orientacyjnej komisarzy europejskich. Podczas posiedzenia wystosowano konkretne propozycje dotyczące zmian w systemie VAT – wskazano między innymi na koncepcje, w myśl której w przypadku dostaw wewnątrzwspólnotowych, miejscem opodatkowania tego typu transakcji miałoby być państwo, do którego sprzedawany towar jest przeznaczany, poborem podatku miałyby zająć się natomiast organy państwa, w którym rozpoczyna się transport.
Przykładowo, w przypadku, gdy kontrahent z Niemiec zakupi towar od polskiego producenta, zgodnie z powyższym pomysłem podatek VAT należał będzie się niemieckiemu Skarbowi Państwa, jednak to polski fiskus będzie odpowiedzialny za jego pobranie i przekazanie zagranicznym jednostkom. Podczas przedmiotowego posiedzenia Komisarze rozważali również możliwość upowszechnienia metody odwrotnego opodatkowania transakcji podlegających VAT.
Warto zauważyć jednak, iż pomysły przedstawione przez Komisje stanowią jedynie początek debaty nad przedmiotowym zagadnieniem – od złożenia propozycji reformy do faktycznej zmiany regulacji prawnych może upłynąć kilka lat. Zgodnie z doniesieniami prasowymi, Komisja Europejska ma przedstawić szczegółowy plan działania w zakresie przedstawionych propozycji do końca marca 2016 roku.
Uproszczenia - tak, ustalanie stawek VAT na szczeblu unijnym - nie
Deklaracje Komisji Europejskiej, wiążące się z uproszczeniem wspólnotowego systemu opodatkowania wartości dodanej, ocenić należy pozytywnie. Wysoki poziom skompilowania aktualnych procedur znajduje bowiem swoje przełożenie na sytuację przedsiębiorców prowadzących działalność na jednolitym rynku europejskim. Zawiłość regulacji dotyczących transakcji wewnątrzwspólnotowych przyczynia się również do ogromnej opłacalności podejmowania działań przestępczych w zakresie wyłudzania zwrotów VAT. To właśnie bowiem na niejasnych regulacjach i dużym rozwarstwieniu wysokości stawek stosowanych w ramach wewnątrzwspólnotowych dostaw bazują oszuści podatkowi, którzy na tej podstawie konstruują coraz bardziej przemyślane struktury karuzel podatkowych.
Przedstawiony przez Komisję plan działania może budzić jednak pewne wątpliwości w zakresie problematyki stawek podatkowych. Przeprowadzenie reform ograniczających swobodę państw w ustalaniu wysokości stawek VAT może zostać odebrane jako naruszenie ich niezależności. Podatek od towarów i usług generuje bowiem przychody przede wszystkim poszczególnych krajów Unii Europejskiej, stanowić on może także swojego rodzaju instrument kreowania określonych stosunków społecznych, wiążących się z obrotem gospodarczym.
Przekazanie kompetencji zasadniczego określania zakresu wysokości stawek podatkowych instytucjom unijnym mogłoby przyczynić się zatem do utraty przez państwa członkowskie narzędzia pozwalającego im na kreowanie odrębnych polityk finansowych i społecznych.
Mateusz Oleksy
Justyna Zając –Wysocka
Departament Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie
Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.